Ўзбекистонда шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузишга оид жиноятлар 40 фоизга ошди

Адлия вазирлиги ахборот хизмати раҳбари Ҳаёт Қиличев Ўзбекистонда шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузишга оид жиноятлар 40 фоизга ошганини маълум қилди. 

Хабар қилинишича, охирги 3 йилда маълумотларни ошкор этиш/шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузишга оид маъмурий ҳуқуқбузарлик 2,5 баравар, бу борадаги жиноят ишлари салкам 40 фоизга ошган. Умумий қоида тариқасида, ҳар қандай кишининг фото ёки видео тасвиридан фойдаланиш учун унинг розилиги талаб қилинади. Агар шахс 16 ёшдан кичик бўлса, унинг ота-онаси розилик беради.

Қуйидаги ҳолатларда эса тасвирдан фойдаланиш учун ҳеч қандай розилик талаб қилинмайди:

• тасвирдаги кишига нисбатан қидирув эълон қилишда;
• жамоат жойларида, оммавий тадбирларда кишини шахсни тасвирга олишда;
• маъмурий ҳуқуқбузарлик, жиноят ҳақида хабар беришда;
• тасвир унинг эгаси томонидан ҳамма фойдалана оладиган очиқ манбаларга, айтайлик, Интернетга жойлаштирилган бўлса;
• жамоат тартибини сақлаш, хавфсизликни таъминлаш мақсадида видеокузатув тизимлари орқали шахсларни тасвирга олишда.

Шу билан бирга, давлат хизматчиларини уларнинг розилигисиз тасвирга олиш мумкинлиги белгилаб кетилмоқда. Бундан ташқари, кишилар қисман ёки тўлиқ кийимсиз бўладиган жойларда видеокузатув камераларини ўрнатиш ва шахсларни тасвирга олиш тақиқланмоқда.

Жамоат жойларида видеокузатув тизимлари ўрнатилса, бу ҳақда аниқ ва барчага тушунарли огоҳлантирувчи белги ўрнатилиши шарт экани қайд этилган. Қонунни қўллашда турли талқинга сабаб бўлмаслиги учун жамоат жойи тушунчасига таъриф берилмоқда.

Маълумотлар сизиб чиқиш хавфи ва рақамли хатарларнинг ўсиши

“Шахсга доир маълумотлар тўғрисида”ги ЎРҚ-547-сон Қонуннинг 4-моддасига мувофиқ, шахсга доир маълумотлар муайян жисмоний шахсга тааллуқли бўлган ёки уни идентификация имконини берадиган, моддий жисмда қайд этилган ахборотдир. Бундай маълумотларни қайта ишлаш фақат қонуний, адолатли ва шаффоф асосларда амалга оширилиши мумкин.

Фойдаланувчилар онлайн кредит расмийлаштириш ёки сайтга паспорт маълумотларини киритиш вақтида маълумотлар хавфсизлиги ҳақида камдан-кам ўйлайдилар. Агар маълумотларни қайта ишлаш талаблари бузилса, маълумотлар шифрланмаса ёки ходимлар хавфсизлик масалаларига эътиборсизлик қилса, бу маълумотлар бошқа шахслар қўлига ўтиб кетиши мумкин.

Шахсга доир маълумотлар хавфсизлигига оид муаммолар фақатгина ривожланаётган мамлакатлардагина эмас, балки Германия, АҚШ ва Япония каби юқори технологик ривожланган давлатларда ҳам учраб туради. Мисол учун, 2024 йил июнида АҚШдаги Evolve Bank & Trust банки бир қатор финтех-компаниялар билан ҳамкорлик қилар экан, киберҳужумга учрагани ва мижозларга оид маълумотлар ўғирлангани ҳақида маълум қилди. Японияда эса 2025 йил февралида NTT Communications компанияси ўз тизимига рухсатсиз кириш ҳолатини аниқлади, бу эса 17 000 дан ортиқ корпоратив мижозга оид маълумотлар сизиб чиқишига олиб келди.

Германияда 2023 йил октябрида эса Südwestfalen IT номли IT-хизматлар провайдерига товламачи-дастур орқали қилинган ҳужум 70 дан ортиқ муниципалитет фаолиятини издан чиқарди ва муҳим рақамли хизматларга узоқ муддатли тўсқинликка сабаб бўлди.

Бу шуни кўрсатадики, ташкилий ва меъёрий чоралар билан кучайтирилмаган техник жиҳозланиш тўлиқ ҳимояни кафолатлай олмайди.

Ўзбекистонда ҳам бу муаммо жиддий аҳамиятга эга. Ички ишлар вазирлиги ва Киберхавфсизлик маркази маълумотларига кўра, 2023 йилда 5,5 мингта кибержиноят содир этилган бўлса, 2024 йилда киберхавфсизлик соҳасида 58,8 мингта жиноят қайд этилган. Уларнинг асосий қисми фуқароларнинг банк пластик карталаридан маблағларни ечиб олиш билан боғлиқ ҳолатларга тўғри келади.

Статистикадаги бундай ўсиш эндиликда банк карталари билан боғлиқ ҳар қандай фирибгарлик расман кибержиноятлар тоифасига киритилгани сабаби билан тушунтирилади. Шу билан бирга, аксарият ҳолатлар ижтимоий муҳандислик усуллари билан боғлиқ бўлиб, бунда жиноятчилар жабрланувчининг шахсга доир маълумотларидан фойдаланган ҳолда, унинг молиявий маблағларини ишлатиш имконини қўлга киритадилар. Бундай ҳолатлар тобора кўпайиб боришига баъзан банк ёки молиявий технология (финтех) компаниялари ходимлари айбдор бўлса, баъзида ҳаддан ташқари ишонувчан фойдаланувчиларнинг ўзлари сабабчи бўлади. Шунингдек, ҳар куни қимматли маълумотларни қўлга киритишнинг янги усулларини ўйлаб топадиган хакерлар ва фирибгарлар ҳам мавжуд.

Шундай қилиб, кўриниб турибдики, шахсга доир маълумотларни самарали ҳимоя қилиш учун фақатгина технологиянинг ўзи етарли эмас — бу борада ҳам ташкилий, ҳам ҳуқуқий чоралар зарур. Қуйида, ушбу соҳадаги халқаро тажрибани кўриб чиқайлик.