Adliya vazirligi axborot xizmati rahbari Hayot Qilichev O‘zbekistonda shaxsiy hayot daxlsizligini buzishga oid jinoyatlar 40 foizga oshganini ma’lum qildi.
Xabar qilinishicha, oxirgi 3 yilda ma’lumotlarni oshkor etish/shaxsiy hayot daxlsizligini buzishga oid ma’muriy huquqbuzarlik 2,5 baravar, bu boradagi jinoyat ishlari salkam 40 foizga oshgan. Umumiy qoida tariqasida, har qanday kishining foto yoki video tasviridan foydalanish uchun uning roziligi talab qilinadi. Agar shaxs 16 yoshdan kichik bo‘lsa, uning ota-onasi rozilik beradi.
Quyidagi holatlarda esa tasvirdan foydalanish uchun hech qanday rozilik talab qilinmaydi:
- tasvirdagi kishiga nisbatan qidiruv e’lon qilishda;
- jamoat joylarida, ommaviy tadbirlarda kishini shaxsni tasvirga olishda;
- ma’muriy huquqbuzarlik, jinoyat haqida xabar berishda;
- tasvir uning egasi tomonidan hamma foydalana oladigan ochiq manbalarga, aytaylik, Internetga joylashtirilgan bo‘lsa;
- jamoat tartibini saqlash, xavfsizlikni ta’minlash maqsadida videokuzatuv tizimlari orqali shaxslarni tasvirga olishda.
Shu bilan birga, davlat xizmatchilarini ularning roziligisiz tasvirga olish mumkinligi belgilab ketilmoqda. Bundan tashqari, kishilar qisman yoki to‘liq kiyimsiz bo‘ladigan joylarda videokuzatuv kameralarini o‘rnatish va shaxslarni tasvirga olish taqiqlanmoqda.
Jamoat joylarida videokuzatuv tizimlari o‘rnatilsa, bu haqda aniq va barchaga tushunarli ogohlantiruvchi belgi o‘rnatilishi shart ekani qayd etilgan. Qonunni qo‘llashda turli talqinga sabab bo‘lmasligi uchun jamoat joyi tushunchasiga ta’rif berilmoqda.
Ma’lumotlar sizib chiqish xavfi va raqamli xatarlarning o‘sishi
“Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi O‘RQ-547-son Qonunning 4-moddasiga muvofiq, shaxsga doir ma’lumotlar muayyan jismoniy shaxsga taalluqli bo‘lgan yoki uni identifikatsiya imkonini beradigan, moddiy jismda qayd etilgan axborotdir. Bunday ma’lumotlarni qayta ishlash faqat qonuniy, adolatli va shaffof asoslarda amalga oshirilishi mumkin.
Foydalanuvchilar onlayn kredit rasmiylashtirish yoki saytga pasport ma’lumotlarini kiritish vaqtida ma’lumotlar xavfsizligi haqida kamdan-kam o‘ylaydilar. Agar ma’lumotlarni qayta ishlash talablari buzilsa, ma’lumotlar shifrlanmasa yoki xodimlar xavfsizlik masalalariga e’tiborsizlik qilsa, bu ma’lumotlar boshqa shaxslar qo‘liga o‘tib ketishi mumkin.
Shaxsga doir ma’lumotlar xavfsizligiga oid muammolar faqatgina rivojlanayotgan mamlakatlardagina emas, balki Germaniya, AQSH va Yaponiya kabi yuqori texnologik rivojlangan davlatlarda ham uchrab turadi. Misol uchun, 2024-yil iyunida AQSHdagi Evolve Bank & Trust banki bir qator fintex-kompaniyalar bilan hamkorlik qilar ekan, kiberhujumga uchragani va mijozlarga oid ma’lumotlar o‘g‘irlangani haqida ma’lum qildi. Yaponiyada esa 2025-yil fevralida NTT Communications kompaniyasi o‘z tizimiga ruxsatsiz kirish holatini aniqladi, bu esa 17 000 dan ortiq korporativ mijozga oid ma’lumotlar sizib chiqishiga olib keldi.
Germaniyada 2023-yil oktyabrida esa Südwestfalen IT nomli IT-xizmatlar provayderiga tovlamachi-dastur orqali qilingan hujum 70 dan ortiq munitsipalitet faoliyatini izdan chiqardi va muhim raqamli xizmatlarga uzoq muddatli to‘sqinlikka sabab bo‘ldi.
Bu shuni ko‘rsatadiki, tashkiliy va me’yoriy choralar bilan kuchaytirilmagan texnik jihozlanish to‘liq himoyani kafolatlay olmaydi.
O‘zbekistonda ham bu muammo jiddiy ahamiyatga ega. Ichki ishlar vazirligi va Kiberxavfsizlik markazi ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda 5,5 mingta kiberjinoyat sodir etilgan bo‘lsa, 2024-yilda kiberxavfsizlik sohasida 58,8 mingta jinoyat qayd etilgan. Ularning asosiy qismi fuqarolarning bank plastik kartalaridan mablag‘larni yechib olish bilan bog‘liq holatlarga to‘g‘ri keladi.
Statistikadagi bunday o‘sish endilikda bank kartalari bilan bog‘liq har qanday firibgarlik rasman kiberjinoyatlar toifasiga kiritilgani sababi bilan tushuntiriladi. Shu bilan birga, aksariyat holatlar ijtimoiy muhandislik usullari bilan bog‘liq bo‘lib, bunda jinoyatchilar jabrlanuvchining shaxsga doir ma’lumotlaridan foydalangan holda, uning moliyaviy mablag‘larini ishlatish imkonini qo‘lga kiritadilar. Bunday holatlar tobora ko‘payib borishiga ba’zan bank yoki moliyaviy texnologiya (fintex) kompaniyalari xodimlari aybdor bo‘lsa, ba’zida haddan tashqari ishonuvchan foydalanuvchilarning o‘zlari sababchi bo‘ladi. Shuningdek, har kuni qimmatli ma’lumotlarni qo‘lga kiritishning yangi usullarini o‘ylab topadigan xakerlar va firibgarlar ham mavjud.
Shunday qilib, ko‘rinib turibdiki, shaxsga doir ma’lumotlarni samarali himoya qilish uchun faqatgina texnologiyaning o‘zi yetarli emas — bu borada ham tashkiliy, ham huquqiy choralar zarur. Quyida, ushbu sohadagi xalqaro tajribani ko‘rib chiqaylik.
Izoh (0)