1-dekabr Butunjahon OITSga qarshi kurashish kuni sifatida nishonlanadi. Garchi dunyo mamlakatlari 2030-yilga qadar OITSni yo‘q qilishga kirishgan bo‘lsa-da, insoniyat tarixidagi eng halokatli epidemiyalardan birini to‘xtatish hozirgacha imkonsiz bo‘lib qolmoqda.
UNAIDS ma’lumotlariga ko‘ra, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasi OITS tufayli o‘lim darajasi oshib borayotgan yagona hudud bo‘lib qolmoqda. Mintaqadagi ko‘plab davlatlarda esa yangi OIV holatlari soni hali ham ortib bormoqda.
Buning asosiy sabablaridan biri – OIV bilan yashovchilarning profilaktika va davolash xizmatlaridan yetarlicha foydalanmasligi, OIV bilan yashovchi insonlarga nisbatan jamiyatdagi mavjud stigma va diskriminatsiyaning tibbiy xizmatlardan foydalanishga to‘siq yaratishidir.
O‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, insonlar ko‘pincha tashxis yoki turmush tarziga nisbatan nafaqat jamiyatda, balki tibbiy muhitda ham mavjud bo‘lgan qo‘rquv va diskriminatsiya sababli yordam so‘rashdan qochishadi. Har bir insonning sog‘lig‘ini himoya qilishda uning sog‘liqni saqlash borasidagi huquqini ta'minlash zarur. Shu bois, 1-dekabr Butunjahon OITSga qarshi kurash kuni munosabati bilan "To‘g‘ri yo‘lni — inson huquqlari yo‘lini tanlang" degan shior ilgari surilmoqda.
Bu tamoyilning amaliy ahamiyatini OITSga qarshi kurashish tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan shifokorlar yaxshi bilishadi. Ularning mehnati tufayli minglab insonlar o‘z sog‘lig‘i tiklanib, sog’lom turmush tarzini kechirishmoqda. Biz bu kabi shifokorlardan biri, Respublikadagi OITSga qarshi kurashish markazining Metodik, profilaktik va epidemiyaga qarshi ishlar bo‘lim boshlig‘i Shoakbar Anvarov bilan suhbatlashdik.
-p2Y6AnT5.jpg)
— Sir bo‘lmasa, nima uchun shifokor bo‘lishga qaror qilgansiz?
— Toshkent tibbiyot akademiyasini 2017-yilda tamomlaganimdan so‘ng, Toshkent shahar OITSga qarshi kurashish markazida, Yashnobod tumaniga biriktirilgan shifokor epidemiolog sifatida mehnat faoliyatimni boshladim. Ushbu davrda 140–150 dan ortiq epidemiologik surishtiruvlar o‘tkazib, o’z OIV statusini qabul qilishda qiynalayotgan ko‘plab bemorlar bilan ishladim. Ularga yordam berish maqsadida uylariga (uy o‘chog‘iga) borib, testdan keyingi suhbat va birlamchi epidemiologik surishtiruv o‘tkazardik, o’‘ vaqtida ro‘yxatga olib, bepul dori-darmonlar bilan ta’minlash uchun OITSga qarshi kurashish markaziga yo‘naltirar edik. Bu tajriba men uchun katta amaliyot bo‘ldi. Yordamga muhtoj odamlar bilan ishlashda kasbimda insoniy yondashuv naqadar muhimligini tushunishga yordam berdi.
2019-yildan buyon Respublika OITSga qarshi kurashish markazida faoliyat yuritaman. Dastlab, donorlik va tibbiy muassasalarda xavfsizlikni ta’minlash masalalariga mas’ul edim. Hozir esa profilaktik va epidemiyaga qarshi tadbirlar, shuningdek, OAV orqali aholi xabardorligini oshirish va stigma bilan kurashishga qaratilgan profilaktik chor-tadbirlar bilan shug‘ullanaman. Garchi bu yo‘nalishda sezilarli yutuqlarga erishilgan bo‘lsa-da, OIV mavzusi hamon jamiyatda ko‘plab noto‘g‘ri qarashlar bilan o‘ralgan. Asosiy maqsad – jamiyatdagi bu qarashlarni o‘zgartirish.
— Bemorlar bilan ishlash tajribangiz borligi va hozirgi profilaktika yo‘nalishidagi faoliyatingizni tilga oldingiz. Siz uchun ishingizning qaysi jihati eng qiziqarliroq edi?
— Men uchun eng qiziqarli va esda qolarli davr bemorlar bilan bevosita muloqot qilgan paytlarim bo‘ldi. Ularning hayotiy hikoyalarini tinglash, duch kelgan sinovlarini anglash imkoniyatini berdi. Bu tajriba har bir insonga individual yondashuv naqadar muhimligini yanada chuqurroq tushunishimga yordam berdi.
— OIV-infeksiyasi bilan ishlashdan qo‘rqqan paytlaringiz bo‘lganmi?
— Hech qachon. Tibbiyot akademiyasida OIV haqida (barcha yuqumli kasalliklar bo‘yicha) yеtarlicha bilim beriladi va men bu infeksiyani havo tomchi yo‘li orqali yuqmasligini yaxshi bilardim. Faoliyatimning ilk kunidan boshlab, OIV bilan yashayotgan insonlarni o‘zim kabi oddiy inson sifatida qabul qilib, ular bilan yaqin do‘stlarim kabi ochiq muloqot qilardim.
— Birinchi bemoringizni eslay olasizmi?
— Albatta, eslayman. OIVning to‘rtinchi bosqichida bo‘lgan va kasallikning klinik belgilari kuchli namoyon bo‘lgan ayol edi. Davolashni boshlagach, uning sog‘lig‘i sezilarli darajada yaxshilandi. Oradan bir yil o‘tib, uni markazimizda yana uchratdim – tanib bo‘lmas darajada o‘zgargan edi: sog‘lig‘i tiklangan, ko‘rinishi ancha yaxshi edi. Ilgari OIVning to‘rtinchi bosqichidan so‘ng sog‘ayish imkonsiz deb o‘ylardim, lekin o‘sha kuni hatto OIVni eng og‘ir bosqichi bilan yashayotgan insonlar ham, sog‘lig‘i tiklanib, oyoqqa turishi va odatiy hayot tarziga qaytishi mumkinligiga ishonch hosil qildim.
— Aholi va tibbiyot xodimlari o‘rtasidagi stigma va noto‘g‘ri qarashlarga qanday kurashmoqdasiz?
— Aholiga OIV haqida aniq va ishonchli ma’lumotlarni OAV va ijtimoiy tarmoqlar orqali yetkazish juda muhim. Afsuski, shifokorlar orasida ham ba’zida OIV bilan yashovchi insonlarga nisbatan stigma holatlari uchrab turadi, bu esa qabul qilib bo‘lmaydigan holat. Chunki shifokorlar barcha bemorlarga birdek, teng munosabatda bo‘lishga majbur. OIV bilan yashayotgan insonlarga tibbiy yordam ko‘rsatish va davolashdan bosh tortish amaldagi qonunchiligimizga, kasbiy etika talablariga, qolaversa Gippokrat qasamyodiga zid keladi.
Bugungi kunda tobora ko‘proq OIV bilan yashayotgan odamlar o‘z OIV maqomini ommaga ochiq aytib, OIV infeksiyasi mavzusi atrofida kuzatilayotgan noto‘g‘ri qarashlarni kamaytirishga hissa qo‘shmoqda.
— Amaliyotingizda qanday profilaktik choralar mavjud?
— Biz OIVni yuqtirib olishi xavfi yuqori bo‘lgan shaxslar, jumladan, diskordant juftliklar uchun muloqotdan oldingi profilaktika taqdim etamiz va fuqaroga OIV infeksiyasi tashxisi qo‘yilgan zahoti retrovirusga qarshi davoni boshlaymiz. Aholiga har yili muntazam OIVga test topshirishni tavsiya etamiz, bu esa infeksiyani erta bosqichda aniqlashga yordam beradi. Zamonaviy test tizimlari, masalan, so‘lak orqali tahlil o‘tkaziladigan tezkor testlar mavjud bo‘lib, ular og‘riqsiz va teri butunligini buzmay o‘tkaziladi. Shuningdek, bemorlarimizga OIV bilan yashayotgan odamlarning to‘laqonli hayot kechirishiga imkon beruvchi “aniqlanmaydigan-yuqmaydigan” nomlanuvchi tamoyilni tushuntiramiz. Bundan tashqari sohada “Muloqotdan oldingi va muloqotdan keyingi profilaktika” chora-tadbirlari samarali natija ko‘rsatib kelmoqda.
—– “Aniqlanmaydigan-yuqmaydigan” tamoyili O‘zbekistonda qanchalik keng qo‘llanilmoqda?
— Bu tamoyilni ommalashtirish yo‘lida jiddiy ishlamoqdamiz, ammo hali oldinda qilinadigan ishlar ko‘p. Ko‘pchilik, Aholimizning aksariyat qismi, qondagi virus yuklamasi aniqlanmas darajaga tushgan OIV bilan yashovchilar boshqalarga infeksiyani yuqtirmasligi va sog‘lom farzand ko‘rishi mumkinligi haqida yetarli ma’lumotga ega emas. Shu bois, biz bu mavzuni targ‘ib qilish uchun keng ko‘lamli axborot va targ‘ibot kampaniyalarini o‘tkazmoqdamiz.
— Nodavlat notijorat tashkilotlar sizning faoliyatingizda qanday ahamiyatga ega?
— NNTlar va ularning autrich-xodimlari bizning ishimizda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, “tengdosh-tengdoshga” yondashuvi o‘z samarasini bermoqda. Bunda OIV bilan yashayotgan odamlar o‘z hayot tajribalarini OIV aniqlangan va ruhiy tushkunlikka tushgan boshqa bemorlar bilan bo‘lishib, kerakli maslahatlar berishadi, ularni retrovirusga qarshi davoga sodiq bo‘lishga undaydi. Men bu yondashuvni yoshi katta insonlar orasida ham rivojlantirish zarur deb hisoblayman.
— Sizningcha, “do‘stona shifokor” qanday bo‘ladi?
— Do‘stona shifokor – bu bemor bilan ochiq, samimiy va ishonchli muloqot o‘rnata olgan mutaxassisdir. Ba’zan bemor shifokorga hatto turmush o‘rtog‘iga ayta olmaydigan sirlari, kechinmalarini ishonib aytadi, aynan shu ishonch – shifokorning kasbiga chin dildan yondashuvining asosidir. Shifokor va bemor o‘rtasidagi o‘zaro ishonch orqali samarali davo-choralarini olib borishda zarur bo‘lgan xayrixoh munosabat shakllanadi.
— Sizni ushbu sohada ishlashingizda nima turtki bo’lmoqda?
— Men o‘z kasbimni yaxshi ko‘raman va istiqboldagi rejalarim katta. Ilk bemorim kabi holatlar meni yanada ilhomlantiradi. OIV bilan yashovchi insonlarning o‘zlarida OIV mavjud ekanligini qabul qilishi va jamiyatimizning ularga nisbatan xolis munosabatda bo‘lishi bugungi kunning dolzarb vazifalardan biridir. Sohaga o‘z hissamni qo‘shayotganimdan mamnunman.
Izoh (0)