“ОИВ билан яшайдиганлар ҳам оддий инсон” — Республикадаги ОИТСга қарши курашиш маркази масъули билан суҳбат (фото, видео)

1 декабрь Бутунжаҳон ОИТСга қарши курашиш куни сифатида нишонланади. Гарчи дунё мамлакатлари 2030 йилга қадар ОИТСни йўқ қилишга киришган боълса-да, инсоният тарихидаги энг ҳалокатли эпидемиялардан бирини тўхтатиш ҳозиргача имконсиз бўлиб қолмоқда.

UNAIDS маълумотларига кўра, Шарқий Европа ва Марказий Осиё минтақаси ОИТС туфайли ўлим даражаси ошиб бораётган ягона ҳудуд бўлиб қолмоқда. Минтақадаги кўплаб давлатларда эса янги ОИВ ҳолатлари сони ҳали ҳам ортиб бормоқда.

Бунинг асосий сабабларидан бири – ОИВ билан яшовчиларнинг профилактика ва даволаш хизматларидан етарлича фойдаланмаслиги, ОИВ билан яшовчи инсонларга нисбатан жамиятдаги мавжуд стигма ва дискриминациянинг тиббий хизматлардан фойдаланишга тўсиқ яратишидир.

Ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, инсонлар кўпинча ташхис ёки турмуш тарзига нисбатан нафақат жамиятда, балки тиббий муҳитда ҳам мавжуд бўлган қўрқув ва дискриминация сабабли ёрдам сўрашдан қочишади. Ҳар бир инсоннинг соғлиғини ҳимоя қилишда унинг соғлиқни сақлаш борасидаги ҳуқуқини таъминлаш зарур. Шу боис, 1 декабрь Бутунжаҳон ОИТСга қарши кураш куни муносабати билан "Тўғри йўлни — инсон ҳуқуқлари йўлини танланг" деган шиор илгари сурилмоқда.

Бу тамойилнинг амалий аҳамиятини ОИТСга қарши курашиш тизимида фаолият кўрсатаётган шифокорлар яхши билишади. Уларнинг меҳнати туфайли минглаб инсонлар ўз соғлиғи тикланиб, соғлом турмуш тарзини кечиришмоқда. Биз бу каби шифокорлардан бири, Республикадаги ОИТСга қарши курашиш марказининг Методик, профилактик ва эпидемияга қарши ишлар бўлим бошлиғи Шоакбар Анваров билан суҳбатлашдик.

— Сир бўлмаса, нима учун шифокор бўлишга қарор қилгансиз?

— Тошкент тиббиёт академиясини 2017 йилда тамомлаганимдан сўнг, Тошкент шаҳар ОИТСга қарши курашиш марказида, Яшнобод туманига бириктирилган шифокор эпидемиолог сифатида меҳнат фаолиятимни бошладим. Ушбу даврда 140–150 дан ортиқ эпидемиологик суриштирувлар ўтказиб, ўз ОИВ статусини қабул қилишда қийналаётган кўплаб беморлар билан ишладим. Уларга ёрдам бериш мақсадида уйларига (уй ўчоғига) бориб, тестдан кейинги суҳбат ва бирламчи эпидемиологик суриштирув ўтказардик, ўъ вақтида рўйхатга олиб, бепул дори-дармонлар билан таъминлаш учун ОИТСга қарши курашиш марказига йўналтирар эдик. Бу тажриба мен учун катта амалиёт бўлди. Ёрдамга муҳтож одамлар билан ишлашда касбимда инсоний ёндашув нақадар муҳимлигини тушунишга ёрдам берди.

2019 йилдан буён Республика ОИТСга қарши курашиш марказида фаолият юритаман. Дастлаб, донорлик ва тиббий муассасаларда хавфсизликни таъминлаш масалаларига масъул эдим. Ҳозир эса профилактик ва эпидемияга қарши тадбирлар, шунингдек, ОАВ орқали аҳоли хабардорлигини ошириш ва стигма билан курашишга қаратилган профилактик чор-тадбирлар билан шуғулланаман. Гарчи бу йўналишда сезиларли ютуқларга эришилган бўлса-да, ОИВ мавзуси ҳамон жамиятда кўплаб нотўғри қарашлар билан ўралган. Асосий мақсад – жамиятдаги бу қарашларни ўзгартириш.

— Беморлар билан ишлаш тажрибангиз борлиги ва ҳозирги профилактика йўналишидаги фаолиятингизни тилга олдингиз. Сиз учун ишингизнинг қайси жиҳати энг қизиқарлироқ эди?  

— Мен учун энг қизиқарли ва эсда қоларли давр беморлар билан бевосита мулоқот қилган пайтларим бўлди. Уларнинг ҳаётий ҳикояларини тинглаш, дуч келган синовларини англаш имкониятини берди. Бу тажриба ҳар бир инсонга индивидуал ёндашув нақадар муҳимлигини янада чуқурроқ тушунишимга ёрдам берди.  

—  ОИВ-инфекцияси билан ишлашдан қўрққан пайтларингиз бўлганми?  

—  Ҳеч қачон. Тиббиёт академиясида ОИВ ҳақида (барча юқумли касалликлар бўйича) йетарлича билим берилади ва мен бу инфекцияни ҳаво томчи йўли орқали юқмаслигини яхши билардим. Фаолиятимнинг илк кунидан бошлаб, ОИВ билан яшаётган инсонларни ўзим каби оддий инсон сифатида қабул қилиб, улар билан яқин дўстларим каби очиқ мулоқот қилардим.

— Биринчи беморингизни эслай оласизми?  

— Албатта, эслайман. ОИВнинг тўртинчи босқичида бўлган ва касалликнинг клиник белгилари кучли намоён бўлган аёл эди. Даволашни бошлагач, унинг соғлиғи сезиларли даражада яхшиланди. Орадан бир йил ўтиб, уни марказимизда яна учратдим – таниб бўлмас даражада ўзгарган эди: соғлиғи тикланган, кўриниши анча яхши эди. Илгари ОИВнинг тўртинчи босқичидан сўнг соғайиш имконсиз деб ўйлардим, лекин ўша куни ҳатто ОИВни энг оғир босқичи билан яшаётган инсонлар ҳам, соғлиғи тикланиб, оёққа туриши ва одатий ҳаёт тарзига қайтиши мумкинлигига ишонч ҳосил қилдим.

— Аҳоли ва тиббиёт ходимлари ўртасидаги стигма ва нотўғри қарашларга қандай курашмоқдасиз?  

— Аҳолига ОИВ ҳақида аниқ ва ишончли маълумотларни ОАВ ва ижтимоий тармоқлар орқали етказиш жуда муҳим. Афсуски, шифокорлар орасида ҳам баъзида ОИВ билан яшовчи инсонларга нисбатан стигма ҳолатлари учраб туради, бу эса қабул қилиб бўлмайдиган ҳолат. Чунки шифокорлар барча беморларга бирдек, тенг муносабатда бўлишга мажбур. ОИВ билан яшаётган инсонларга тиббий ёрдам кўрсатиш ва даволашдан бош тортиш амалдаги қонунчилигимизга, касбий этика талабларига, қолаверса Гиппократ қасамёдига зид келади. 

Бугунги кунда тобора кўпроқ ОИВ билан яшаётган одамлар ўз ОИВ мақомини оммага очиқ айтиб, ОИВ инфекцияси мавзуси атрофида кузатилаётган нотўғри қарашларни камайтиришга ҳисса қўшмоқда. 

— Амалиётингизда қандай профилактик чоралар мавжуд?  

— Биз ОИВни юқтириб олиши хавфи юқори бўлган шахслар, жумладан, дискордант жуфтликлар учун мулоқотдан олдинги профилактика тақдим этамиз ва фуқарога ОИВ инфекцияси ташхиси қўйилган заҳоти ретровирусга қарши давони бошлаймиз. Аҳолига ҳар йили мунтазам ОИВга тест топширишни тавсия этамиз, бу эса инфекцияни эрта босқичда аниқлашга ёрдам беради. Замонавий тест тизимлари, масалан, сўлак орқали таҳлил ўтказиладиган тезкор тестлар мавжуд бўлиб, улар оғриқсиз ва тери бутунлигини бузмай ўтказилади. Шунингдек, беморларимизга ОИВ билан яшаётган одамларнинг тўлақонли ҳаёт кечиришига имкон берувчи “аниқланмайдиган-юқмайдиган” номланувчи тамойилни тушунтирамиз. Бундан ташқари соҳада “Мулоқотдан олдинги ва мулоқотдан кейинги профилактика” чора-тадбирлари самарали натижа кўрсатиб келмоқда.

—– “Аниқланмайдиган-йуқмайдиган” тамойили Ўзбекистонда қанчалик кенг қўлланилмоқда?  

— Бу тамойилни оммалаштириш йўлида жиддий ишламоқдамиз, аммо ҳали олдинда қилинадиган ишлар кўп. Кўпчилик, Аҳолимизнинг аксарият қисми, қондаги вирус юкламаси аниқланмас даражага тушган ОИВ билан яшовчилар бошқаларга инфекцияни юқтирмаслиги ва соғлом фарзанд кўриши мумкинлиги ҳақида етарли маълумотга эга эмас. Шу боис, биз бу мавзуни тарғиб қилиш учун кенг кўламли ахборот ва тарғибот кампанияларини ўтказмоқдамиз.

— Нодавлат нотижорат ташкилотлар сизнинг фаолиятингизда қандай аҳамиятга эга?  

— ННТлар ва уларнинг аутрич-ходимлари бизнинг ишимизда муҳим рол ўйнайди. Айниқса, “тенгдош-тенгдошга” ёндашуви ўз самарасини бермоқда. Бунда ОИВ билан яшаётган одамлар ўз ҳаёт тажрибаларини ОИВ аниқланган ва руҳий тушкунликка тушган бошқа беморлар билан бўлишиб, керакли маслаҳатлар беришади, уларни ретровирусга қарши давога содиқ бўлишга ундайди. Мен бу ёндашувни ёши катта инсонлар орасида ҳам ривожлантириш зарур деб ҳисоблайман.  

— Сизнингча, “дўстона шифокор” қандай бўлади?  

— Дўстона шифокор – бу бемор билан очиқ, самимий ва ишончли мулоқот ўрната олган мутахассисдир. Баъзан бемор шифокорга ҳатто турмуш ўртоғига айта олмайдиган сирлари, кечинмаларини ишониб айтади, айнан шу ишонч – шифокорнинг касбига чин дилдан ёндашувининг асосидир. Шифокор ва бемор ўртасидаги ўзаро ишонч орқали самарали даво-чораларини олиб боришда зарур бўлган хайрихоҳ муносабат шаклланади.

— Сизни ушбу соҳада ишлашингизда нима туртки бўлмоқда?  

— Мен ўз касбимни яхши кўраман ва истиқболдаги режаларим катта. Илк беморим каби ҳолатлар мени янада илҳомлантиради. ОИВ билан яшовчи инсонларнинг ўзларида ОИВ мавжуд эканлигини қабул қилиши ва жамиятимизнинг уларга нисбатан холис муносабатда бўлиши бугунги куннинг долзарб вазифалардан биридир. Соҳага ўз ҳиссамни қўшаётганимдан мамнунман.