Afg‘onistonda Amudaryodan katta hajmda suv olib, qishloq xo‘jaligi yerlariga yo‘naltiruvchi Qo‘shtepa kanali qurilmoqda. Tahlilchilar loyiha yakunlansa, Markaziy Osiyoda suv uchun kurash boshlanishi mumkinligini taxmin qilgan. O‘zbekiston prezidentining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili Ismatilla Ergashev jurnalistlar bilan suhbatda masalaning ayrim jihatlarini tushuntirdi.
Bugun, 25-oktyabr kuni Toshkent shahrida “Xalqaro hamkorlik tashabbuslari haftaligi” yakuniga doir muloqot bo‘lib o‘tdi. Tadbir so‘ngida Ismatilla Ergashev jurnalistlar bilan suhbatlashdi. Xususan, diplomat “Daryo” muxbirining “Qo‘shtepa kanali qurilishi hisobiga Amudaryo suvi taqsimoti bo‘yicha kelishuvga erishildimi”, degan savoliga javob qaytardi.
Biz Afg‘oniston bilan Qo‘shtepa kanalini qurish bo‘yicha qo‘shma komissiya tuzganmiz. Unga har ikki davlat suv xo‘jaligi vazirlari hamraislik qilyapti. Hozirgacha masala yuzasidan ikkita majlis bo‘lib o‘tdi. Birinchisi, Qobulda, ikkinchisi Mozori Sharifda tashkil etildi. Uchinchisini yaqin kelajakda Toshkent shahrida o‘tkazish rejalashtirilgan. Amudaryo suvidan foydalanishga boshqa iz va qo‘shni mamlakatlar kabi Afg‘oniston ham haqli. Faqat Amudaryodan olinadigan suv hajmi va mamlakatlar manfaatlarini nazarda tutish muhim. Shuni inobatga olish kerakki, Amudaryoda suv sathi har yili turli hajmda shakllanadi. Daryo bir yili to‘lib oqsa, boshqa yili kamroq suv beradi. Shunga qarab undan foydalanadigan mamlakatlar kvotani, yaʼni suv miqdoriga qarab o‘z ulushini yo kamaytirishi, yoki barobarlashtirishi kerak bo‘ladi. Masala shunda, dedi diplomat.
Ismatilla Ergashev suhbat davomida o‘zaro muzokaralar chog‘ida Afg‘oniston muvaqqat hukumati bosh vazirining muovini Mulla Abdulg‘ani Barodar vaʼdalarini esga oldi.
Mulla Abdulg‘ani Barodar “Biz hech qachon O‘zbekiston xalqining suv bo‘yicha manfaatlariga putur yetkazmaymiz. Qurilayotgan Qo‘shtepa kanali ikki mamlakat o‘rtasida adovatga aylanmaydi. Balki buni do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik ramziga aylantiramiz. Qo‘shtepa kanalini qurish va Amudaryo manbalaridan foydalanishda O‘zbekistonni o‘zimizga eng yaqin hamkorimiz deb bilamiz va bunga sodiq qolamiz”, dedi. Bu masalani ko‘pchilik bo‘rttirib ko‘rsatishga, kelajakda og‘ir munozaralar va vaziyatning keskinlashuviga olib keladi, degan fikrlarni tarqatmoqda. Ishonchim komilki, biz yaqin qo‘shnimiz, birodarlarimiz bilan masalaning yechimini topamiz”, dedi prezidentning Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili.
“Tolibon”ning yirik loyihasi va xavflar
Qo‘shtepa uzunligi 285 kilometr, eni 100 metr, chuqurligi 8,5 metrli yirik kanal bo‘ladi. Undagi suv Amudaryo o‘zanidagi Balx viloyatidan Juzjon orqali oqib, Faryobgacha boradi. Kanal uch bosqichda qurib bitkazilishi aytilgan. So‘ngi xabarlarga ko‘ra, ayni paytgacha loyihaning 177 kilometrni tashkil etuvchi ikkinchi bosqichi 58 foizga bajarilgan. Kanal qurilishi besh yil ichida yakuniga yetkazilishi kutilmoqda. Qurilish ishlariga 5 500 kishi va 3300 ta texnika jalb etilgan.
Amudaryo oqimining asosiy qismi Tojikiston va Afg‘oniston hududlarida hosil bo‘ladi. Daryo quyi oqimdagi O‘zbekiston va Turkmanistonni ham suv bilan taʼminlaydi.
2023-yilda Amudaryodan Turkmaniston (20 kub km), O‘zbekiston (18,3 kub km) va Tojikiston (9,4 kub km) jami 47,6 kub km suv olgan. Afg‘oniston esa har yili daryoning 6 foiz suvidan foydalanayotganini maʼlum qilgan.
Amudaryo suvi yog‘inlar va muzliklar erishi natijasida shakllanadi. Kam yog‘inli yillarda suv hajmi 34 kub kmgacha qisqaradi.
“Tolibon” qurilayotgan Qo‘shtepa kanali orqali Amudaryodan yiliga 10 kub km suv olmoqchi. Bu hajm daryo suvining qariyb 20 foiziga teng.
Agar Amudaryo o‘zanida Qo‘shtepa kanali ishga tushsa, O‘zbekistonga keladigan suv hajmi 15 foiz atrofida kamayishi mumkin. Oqibatda mamlakat suv taʼminotida uzilishlar vujudga keladi. Xorazm, Buxoro, Surxondaryo, Navoiy viloyatlari hamda Qoraqalpog‘istonda qurg‘oqchilik xavfi ortadi. Shu bilan birga, kanal Turkmaniston uchun ham jiddiy muammolar yaratadi.
The Economist prognoziga ko‘ra, agar kanal qurib bitkazilsa, mintaqaviy mojaroning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
“Iqlim o‘zgarishi O‘zbekistonni 15 foiz suv yo‘qotishiga sabab bo‘lmoqda, agar kanal qurilishi ortidan yana 10 foiz yo‘qotsa, O‘zbekiston 25 foiz suv yo‘qotishi mumkin”, deyiladi yana bir prognozda.
O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev “Tolibon” tomonidan Qo‘shtepa kanali qurilishi Markaziy Osiyodagi suv rejimi va muvozanatini o‘zgartirishini aytgandi. “Tolibon” esa O‘zbekiston Qo‘shtepa kanalidan zarar ko‘rmasligiga va’da bergan.
Izoh (0)