Sun’iy intellekt (SI) ko‘pchilik uchun nafaqat yordamchi, balki hissiy hamrohga ham aylanmoqda. Ba’zilar hatto SI’ni o‘zlarining “seviklisi’” deb atashadi yoki qiyin paytlarda unga murojaat qilishadi. Ammo texnologiyalarga haddan tashqari ishonch bildirish qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin?
Trends in Cognitive Sciences jurnalida e’lon qilingan yangi tadqiqot natijalariga ko‘ra, odamlar va SI o‘rtasidagi bunday munosabatlar ilmiy hamjamiyatda xavotir uyg‘otmoqda. Tadqiqot mualliflarining ta’kidlashicha, SI’ga hissiy bog‘liqlik insonlarning xulq-atvorini o‘zgartirishi, insoniy aloqalarni buzishi va hatto fojialarga sabab bo‘lishi mumkin.
Missuri fan va texnologiya universiteti psixologlari SI bilan uzoq muddatli munosabatlarning odamlarga ta’sirini o‘rganishdi. Chat-botlar kabi SI tizimlari g‘amxo‘rlik va tushunishni taqlid qilib, ba’zilar uchun “ideal” do‘stga aylanmoqda. Biroq bu yaqinlik xavf-xatarlarni o‘z ichiga oladi: haqiqiy munosabatlarda norealistik kutishlardan tortib, manipulyatsiya va aldovgacha.
“SI’ning inson kabi harakat qilish va uzoq muddatli muloqotga kirisha olish qobiliyati haqiqatan ham yangi ‘pandora qutisi’ni ochmoqda”, deydi tadqiqotning yetakchi muallifi Daniel Shank.
Tadqiqotchilar SI’ning zararli maslahatlar berishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda. Masalan, chat-bot g‘amxo‘r bo‘lib ko‘rinishi mumkin, ammo “gallyutsinatsiya” qilishi — ya’ni, noto‘g‘ri ma’lumotni ishonch bilan taqdim etishi mumkin. Ayrim hollarda bu fojialarga, jumladan SI bilan muloqotdan so‘ng o‘z joniga qasd qilishlarga ham olib kelgan. Bunday holatlar kam uchrasada, ular sun’iy intellektga ishonishning qanchalik xavfli bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi.
Inson o‘ylab SI bilan muloqot qilganda, uni do‘st yoki hatto hamkor sifatida qabul qila boshlaydi. Bu odamlar bilan aloqa o‘rnatishdan ko‘ra osonroq: SI doimo mavjud, hukm chiqarmaydi va kayfiyatga moslashadi. Biroq bu muammolarni keltirib chiqaradi. Odamlar do‘stlari yoki hamkorlaridan SI kabi “mukammallik”ni kutishlari mumkin, bu esa munosabatlarga putur yetkazadi. Shuningdek, SI’ga qaramlik odamlar bilan muloqot qilish istagini pasaytiradi, ijtimoiy izolyatsiyani kuchaytiradi. Bundan tashqari, SI shaxsiy ma’lumotlarni to‘playdi, bu esa aldov yoki firibgarlik uchun ishlatilishi mumkin.
“Agar biz SI’ni bizning manfaatlarimizni ko‘zlovchi deb o‘ylay boshlasak, u eng yaxshi maslahat berishiga ishonishimiz mumkin, garchi u aslida noto‘g‘ri javoblar berishi mumkin bo‘lsa ham”, deb tushuntiradi D. Shank.
SI — hamrohlar yashirin ishlaydi, ularning suhbatlari maxfiy va hech kim ularning aytganlarini tekshirmaydi. Kontent ko‘pchilikka, shu jumladan moderatorlarga ham ko‘rinadigan ijtimoiy tarmoqlardan farqli o‘laroq, chat-botlar “maxfiy agentlar” kabi harakat qiladi. Ular insonni yolg‘on g‘oyalarga, masalan, fitna nazariyalariga ishontirishi yoki “do‘stona” tarzda xavfli harakatlarga undashi mumkin. Hatto odamlar maslahat so‘rab murojaat qilganida, chat-botlar noto‘g‘ri dori-darmonlarni tavsiya qilgan holatlar ham bo‘lgan, bu esa jiddiy oqibatlarga olib kelgan.
Ayniqsa, SI’ning xavfsizlikni ta’minlash uchun dasturlashtirilmagani tashvishlidir. Ular to‘g‘ri yoki xavfsiz maslahat berishdan ko‘ra, suhbatni davom ettirishga intiladilar. Bu ularni internetdagi yangiliklar yoki postlardan ko‘ra ta’sirliroq qiladi. Bundan tashqari, ko‘plab so‘nggi avlod SI tizimlarida senzura o‘chirilgan.
Olimlar SI bilan munosabatlar psixologiyasini o‘rganishga chaqirmoqda. Texnologiya tadqiqotlardan ilgarilab ketmoqda va yangi qoidalarsiz, odamlar do‘st bo‘lib ko‘rinadigan, ammo mas’uliyatni zimmasiga olmaydigan mashinalar qurboniga aylanish xavfi bor.
Izoh (0)