Сунъий интеллект (СИ) кўпчилик учун нафақат ёрдамчи, балки ҳиссий ҳамроҳга ҳам айланмоқда. Баъзилар ҳатто СИ’ни ўзларининг “севиклиси” деб аташади ёки қийин пайтларда унга мурожаат қилишади. Аммо технологияларга ҳаддан ташқари ишонч билдириш қандай оқибатларга олиб келиши мумкин?
Trends in Cognitive Sciences журналида эълон қилинган янги тадқиқот натижаларига кўра, одамлар ва СИ ўртасидаги бундай муносабатлар илмий ҳамжамиятда хавотир уйғотмоқда. Тадқиқот муаллифларининг таъкидлашича, СИ’га ҳиссий боғлиқлик инсонларнинг хулқ-атворини ўзгартириши, инсоний алоқаларни бузиши ва ҳатто фожиаларга сабаб бўлиши мумкин.
Миссури фан ва технология университети психологлари СИ билан узоқ муддатли муносабатларнинг одамларга таъсирини ўрганишди. Чат-ботлар каби СИ тизимлари ғамхўрлик ва тушунишни тақлид қилиб, баъзилар учун “идеал” дўстга айланмоқда. Бироқ бу яқинлик хавф-хатарларни ўз ичига олади: ҳақиқий муносабатларда нореалистик кутишлардан тортиб, манипуляция ва алдовгача.
“СИ’нинг инсон каби ҳаракат қилиш ва узоқ муддатли мулоқотга кириша олиш қобилияти ҳақиқатан ҳам янги ъпандора қутисиъни очмоқда”, дейди тадқиқотнинг етакчи муаллифи Даниэль Шанк.
Тадқиқотчилар СИ’нинг зарарли маслаҳатлар бериши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирмоқда. Масалан, чат-бот ғамхўр бўлиб кўриниши мумкин, аммо “галлюцинация” қилиши — яъни, нотўғри маълумотни ишонч билан тақдим этиши мумкин. Айрим ҳолларда бу фожиаларга, жумладан СИ билан мулоқотдан сўнг ўз жонига қасд қилишларга ҳам олиб келган. Бундай ҳолатлар кам учрасада, улар сунъий интеллектга ишонишнинг қанчалик хавфли бўлиши мумкинлигини кўрсатади.
Инсон ўйлаб СИ билан мулоқот қилганда, уни дўст ёки ҳатто ҳамкор сифатида қабул қила бошлайди. Бу одамлар билан алоқа ўрнатишдан кўра осонроқ: СИ доимо мавжуд, ҳукм чиқармайди ва кайфиятга мослашади. Бироқ бу муаммоларни келтириб чиқаради. Одамлар дўстлари ёки ҳамкорларидан СИ каби “мукаммаллик”ни кутишлари мумкин, бу эса муносабатларга путур етказади. Шунингдек, СИъга қарамлик одамлар билан мулоқот қилиш истагини пасайтиради, ижтимоий изоляцияни кучайтиради. Бундан ташқари, СИ шахсий маълумотларни тўплайди, бу эса алдов ёки фирибгарлик учун ишлатилиши мумкин.
“Агар биз СИ’ни бизнинг манфаатларимизни кўзловчи деб ўйлай бошласак, у энг яхши маслаҳат беришига ишонишимиз мумкин, гарчи у аслида нотўғри жавоблар бериши мумкин бўлса ҳам”, деб тушунтиради Д. Шанк.
СИ — ҳамроҳлар яширин ишлайди, уларнинг суҳбатлари махфий ва ҳеч ким уларнинг айтганларини текширмайди. Контент кўпчиликка, шу жумладан модераторларга ҳам кўринадиган ижтимоий тармоқлардан фарқли ўлароқ, чат-ботлар “махфий агентлар” каби ҳаракат қилади. Улар инсонни ёлғон ғояларга, масалан, фитна назарияларига ишонтириши ёки “дўстона” тарзда хавфли ҳаракатларга ундаши мумкин. Ҳатто одамлар маслаҳат сўраб мурожаат қилганида, чат-ботлар нотўғри дори-дармонларни тавсия қилган ҳолатлар ҳам бўлган, бу эса жиддий оқибатларга олиб келган.
Айниқса, СИ’нинг хавфсизликни таъминлаш учун дастурлаштирилмагани ташвишлидир. Улар тўғри ёки хавфсиз маслаҳат беришдан кўра, суҳбатни давом эттиришга интиладилар. Бу уларни интернетдаги янгиликлар ёки постлардан кўра таъсирлироқ қилади. Бундан ташқари, кўплаб сўнгги авлод СИ тизимларида цензура ўчирилган.
Олимлар СИ билан муносабатлар психологиясини ўрганишга чақирмоқда. Технология тадқиқотлардан илгарилаб кетмоқда ва янги қоидаларсиз, одамлар дўст бўлиб кўринадиган, аммо масъулиятни зиммасига олмайдиган машиналар қурбонига айланиш хавфи бор.
Изоҳ (0)