2022-yilning dastlabki oyi. Rossiya armiyasi mashg‘ulot bahonasi bilan Ukraina bilan chegaraga qo‘shin to‘plashga kirishdi. AQSH razvedkasi Ukrainani bosqini muqarrarligi haqida ogohlantirdi. Kiyev xalq orasida vahima qo‘zg‘amaslik uchun bunga yeng ichida hozirlik ko‘ra boshladi. Ukraina qurolli kuchlari bosh qo‘mondoni Valeriy Zalujniy tungi sharoitda qo‘shinlar dislokatsiyasini amalga oshirdi. Buning natijasida 2022-yilning 24-fevraliga kelib, rossiyaliklar Ukrainaning bo‘shab qolgan bazalar va o‘q-dori omborlariga zarba berdi. Mamlakat poytaxti uchun aprel oyiga qadar davom etgan janglar esa rus armiyasining mag‘lubiyati bilan yakunlandi. Bu esa urush taqdirini hal qildi.
Ammo shunda ham baʼzilar to‘laqonli urush boshlanganiga ishonmas, Rossiya Zelenskiy hukumatiga bosim o‘tkazish uchun raketa zarbalari bilan cheklanadi deb o‘ylar edi. Biroq taxminan chorak million qo‘shin chegarani kesib o‘tdi. Belarus orqali poytaxt Kiyevga hujum qilgan korpus shu qadar yirik ediki, ular 60 kilometrga cho‘zilgan harbiy texnikalar karvonini hosil qildi.
Oleksandr Sirskiy, Ukraina qurolli kuchlarining hozirgi bosh qo‘mondoni o‘shanda poytaxt mudofaasiga masʼul qilib tayinlandi. U vaziyatni o‘nglash uchun barcha harbiy taʼlim markazlariga vaqtinchalik batalyonlar tuzishni va mashg‘ulotlarda ishlatiladigan artilleriya tizimlarini poytaxtga olib kelishni buyurdi. Qolaversa, Kiyevni himoya qilish uchun ikkita mudofaa halqasi tashkil etildi. Birinchisi shahar ichidan, ikkinchisi esa tashqarisidan o‘tgan edi. Rossiya armiyasi yirik aholi maskanlarini egallash uchun gilam usulidagi bombardimondan foydalanishini juda yaxshi bilgan Sirskiy dushmanni shahar tashqarisidayoq to‘xtatib qolishni niyat qilgan edi.
Rossiya qurolli kuchlari 35-umumqo‘shin armiyasi Ukrainaga Chernobil orqali bostirib kirdi. 36-umumqo‘shin armiyasi bo‘linmalari Chernigov tomon harakat boshladi. Yana bir korpus esa Sumi viloyatiga bostirib kirdi. Ularga Kiyev tomon harakatlanib, poytaxt shaharni qurshab olish ko‘rsatmasi berilgan edi. Ammo bu amalga oshmadi.
Rus qo‘mondonligi Ukrainani ishg‘ol qilish uchun jalb qilgan umumiy qo‘shinning taxminan 35-45 ming nafari Kiyev yo‘nalishiga tashlangandi. Ukraina esa asosiy zarbani Donbassdan kutgani bois o‘z qo‘shinlarining eng jangovar qismlarini sharqqa yubordi. Shu bois Kiyev yo‘nalishida kuchlar nisbati Rossiya foydasiga taxminan 2-3 barobar yuqori edi. Poytaxtni himoya qilish uchun faqat bitta — 72- mexanizatsiyalashgan brigada qoldirildi. Milliy gvardiya harbiylari, shuningdek hududiy mudofaa otryadlari to‘ldiruvchi vazifasini bajardi. Bu shubhasiz, aholisi 3 millionga yaqin ulkan shahar uchun yetarli emasdi.
Ammo 2014-yildan so‘ng NATO standartlari asosida o‘qitilgan Ukraina askarlari yuqori jangovar salohiyat namoyish etdi. Qolaversa, postsovet armiyalariga xos kuchli markazlashuvdan qochilgani bois, alohida bo‘linmalar mustaqil harakat qilish imkoniga ega bo‘ldi. Bu qo‘mondonlik iyerarxiyasidan javob kutib o‘tirmay, tezkor qarorlar qabul qilish imkonini berdi. Natijada o‘rta va quyi bo‘g‘in harbiylari pistirmalar qo‘yish, manyovrlar bajarish orqali kilometrlarga cho‘zilgan va parad usulida bostirib kirayotgan ruslarga qaqshatqich talafot yetkazdi. Qolaversa, urushning dastlabki kunlarida aholiga tarqatilgan 10 ming qurol ham jangovar ruhiyatni ko‘tarishga hissa qo‘shdi.
Rossiya armiyasi Pripat, Chernobil yo‘nalishiga 30 ta batalyon taktik guruh, taxminan 20 ming askar tashladi. Chernobil atom elektrostansiyasini himoya qilayotgan ukrainaliklar kuchlar nisbatidagi ulkan tafovut sabab chekinishga majbur bo‘lishdi. Bosqinchilar harakatini sekinlashtirish uchun ko‘priklarni portlatdi. Taxminan 4-5 ta batalyon taktik guruhdan iborat qo‘shin asosiy korpusdan avangard sifatida ajralib, Antonov aeroporti tomon harakat boshladi. Biroq tor yo‘llar va aholi maskanlarida ularni Javelin va NLAW tankka qarshi tizimlari bilan qurollangan ukrainaliklar kutib turgan edi.
Ular Afg‘oniston va Checheniston urushlarida orttirilgan tajribaga murojaat qilib, kolonna boshi va oxiridagi texnikalarni nishonga oldi. Natijada talvasaga tushgan askarlar qarshilik ko‘rsata olmay, har tomonga tarqab ketardi. Bir qarashda qo‘mondonlik kolonnani bila turib o‘z joniga qasd qilish missiyasiga yuborganga o‘xshardi. Biroq rossiyaliklar uchun Antonov aeroportining ahamiyati yuksak bo‘lib, keyinchalik bu urush taqdirini hal qildi.
Antonov aeroporti
Kiyevdan atigi 10 kilometr shimoli g‘arbda joylashgan Antonov yoki Hostomel aeroporti Putin taʼbiricha “maxsus amaliyot” boshlanganidan atigi bir necha soat o‘tib, urush taqdirini hal qilgan jangga guvoh bo‘ldi. Rossiyaning “Kiyev za tri dnya” blitskrigi muvaffaqiyatsizlikka uchrashida uning ahamiyati ulkan. Gap shundaki, Rossiya qo‘mondonligi obyektni egallab, Kiyevga qarshi platsdarm sifatida foydalanmoqchi edi. Rejaga binoan, desantchilar aerodromni Ukraina garnizonidan tozalaydi va mustahkam o‘rnashib oladi. Shundan so‘ng harbiy transport samolyotlarida qo‘shimcha kuchlar olib kelinadi.
Shu maqsadda elita askarlar – Rossiya havo desant kuchlarining taxminan 300 nafar jangchisi Belarus hududidan vertolyotlar orqali Antonovga keldi. Ularga Ka-52 hujumkor vertolyotlari hamrohlik qildi. Bu vaqtda aeroportni Ukraina Milliy Gvardiyasining yosh va tajribasiz, bir so‘z bilan aytganda, chaqiruv asosidagi xizmatchilari himoya qilar edi. Ularning ahvoli qurollanish borasida ham havas qilarli emasdi. Mudofaachilar ixtiyorida sovetlarning ZU-23-2 zenit qurollari hamda Igla ko‘chma havo mudofaa tizimlari bo‘lgan.
Jangning avvalida tashabbus mutlaq ruslar ixtiyorida edi. Rossiyaning eng ilg‘or Ka-52 vertolyotlari qimirlagan jamiki qimirlagan narsani nishonga olib, kunpayakun qila boshladi. Biroq jasur ukrainalik askar ulardan birini Igla tizimi bilan urib tushirgach, mudofaachilarning jangovar ruhiyati ko‘tarildi.
Shundan so‘ng, mazkur modeldagi vertolyotlardan yana ikkitasi safdan chiqarildi. Biroq o‘q-dori tugashi ortidan, ukrainaliklarda chekinishdan boshqa chora qolmadi. To‘qnashuv boshlanganidan ikki soat o‘tib, taxminan 13:00 da rus desantchilari aerodromga o‘z bayrog‘ini tikdi. Ammo bu jangning faqat birinchi fazasi yakunlanganini anglatar edi.
Aerodrom egallangani xabar raport berilishi ortidan taxminan 1000 nafar harbiy xizmatchi 18 ta Il-76 samolyotida Hostomel tomon otlandi. Biroq ular manzilga yetib kelolmay, Belarusning nomaʼlum hududiga qo‘ndi. Boisi ukrainaliklar aerodrom qo‘ldan ketishiga va rossiyaliklar undan platsdarm sifatida foydalanishiga jim qarab tura olmasdi. Ukraina qurolli kuchlarining o‘sha paytdagi bosh qo‘mondoni Valeriy Zalujniy mazkur obyekt ustidan nazoratni qaytarishga buyruq berdi. Poytaxt mudofaasida turgan 72-mexanizatsiyalashgan brigada askarlari hamda 80 va 95 havo hujum brigadalari Hostomelga olib kelindi.
Soat 15:00 ga borib, ukrainaliklar aerodromni har tomondan qurshab olishdi. Og‘ir qurollar va havo ko‘magisiz qolgan rus desantchilari tom maʼnoda tuzoqda edi. Ular umid bog‘lagan quruqlik qo‘shinlaridan darak yo‘q edi. Qolaversa, Ukraina kuchlari aerodromning uchish-qo‘nish yo‘lagini yaroqsiz holatga solish uchun artilleriya va Su-25 samolyotlaridan to‘xtovsiz zarba berdi. Natijada rus desantchilari og‘ir talafot ko‘rdi. Tirik qolganlari ham yaqin atrofdagi o‘rmonga qochib, shu bilan tarqalib ketdi.
Ammo ukrainaliklar g‘alabadan uzoq bahramand bo‘lmadi. Voqeaning ertasi kuni Belarusdan yo‘lga chiqqan rus bo‘linmalari mudofaani yorib o‘tib, Hostomelga yetib keldi. Ukrainaliklar aerodromni himoya qilish o‘rniga, chekinishni maʼqul ko‘rdi. Biroq bundan avval uchish-qo‘nish yo‘lagini yana bir bor bombardimon qilishdi. Toki ruslar uni taʼmirlash uchun bir necha kun ovora bo‘lsin.
Janglarning umumiy manzarasiga qaytsak, Rossiya armiyasining biz biroz avval to‘xtalib o‘tgan 4-5 ta batalyondan iborat avangard bo‘linmasi talafotlar bilan Hostomelga yetib keldi. Ukrainaliklar Irpin daryosi bo‘ylab o‘tgan ko‘priklarni portlatib, ularning harakatini sekinlashtirmoqchi bo‘ldi.
Bucha, Irpin, Hostomel, Moschun shaharlari poytaxt uchun tashqi mudofaa halqasi vazifasini bajarishi kerak edi. Agar ular qo‘ldan ketsa, janglar poytaxtning zich kvartallariga ko‘char edi. Rossiya urbanizatsiyalashgan sharoitda qanday jang olib borishiga yaxshi bilgan Zalujniy va Sirskiy o‘z askarlariga ortga chekinmaslik buyrug‘ini berdi. Aks holda rus artilleriyasi poytaxtni kultepaga aylantirishi hech gap emasdi.
Fevral oyining so‘nggi kunlarida ruslar Bucha, Irpin va Hostomel shaharlariga baravar hujum boshladi. Keskin burilishlarga ega tor ko‘chalar pistirma uchun ayni muddao bo‘lib xizmat qildi. Qolaversa, kolonna bo‘lib harakatlanayotgan rus texnikalari Bayraktar TB-2 dronlari nishoniga tushdi. Bucha markazida olingan mana shu surat janglar naqadar dahshatli bo‘lganini ko‘rsatadi.
Og‘ir talafotlarga qaramay, ruslar Bucha shahrini egalladi. Shahardan chekingan ukrainaliklar dushmanlari harakatini sekinlashtirish uchun Irpenga o‘tgan ko‘priklarni buzishdi. Shundan so‘ng rossiyaliklar qo‘shimcha kuchlarni MO8 avtomagistrali orqali olib kelishga majbur bo‘ldi. Harakat davomida ular oson nishonga aylanib, jiddiy talafot ko‘rdi.
Shunga qaramay, mart oyining boshiga kelib rossiyaliklar Irpen shahrining taxminan yarimi egalladi. Bucha va Hostomel esa butunlay ularning qo‘liga o‘tdi. Rossiya armiyasining son borasidagi ustunligini kamaytirish uchun hududga Ukraina qurolli kuchlarining 80- havo hujum brigadasi olib kelindi. Natijada front barqarorlashdi.
Lekin Moschun yo‘nalishida ahvol havas qilarli emasdi. Martning 6-sanasiga kelib, Rossiya qo‘shinlari shaharga kirib keldi. Oradan ikki kun o‘tgach, Ukraina maxsus xizmatlari Dimer shahridagi to‘g‘onni portlatdi. Natijada Irpen daryosi o‘zani bo‘ylab botqoqliklar vujudga keldi. Bu esa rossiyaliklar uchun qo‘shimcha kuch olib kelishni murakkablashtirdi.
Shunga qaramay, Moschun va uning atrofidagi hududlar uchun janglar qaqshatqich kechdi. Boisi rus artilleriyasi Kiyev yo‘nalishida kuchli ustunlikka ega bo‘lib, ukrainaliklar har bir snaryadga rossiyaliklar 20 tasi bilan javob qaytarar edi. Qolaversa, bosqinchilar aviatsiyadan ham foydalanib, jiddiy talafot yetkazdi.
21-martga kelib, 72-mexanizatsiyalashgan brigada qo‘mondoni chekinish uchun ruxsat so‘radi. Maʼlumotlarga ko‘ra, bosh qo‘mondon Sirskiy shaharni nima qilib bo‘lsa ham ushlab turishga buyruq bergan. Boisi Moschundan so‘ng poytaxtga yo‘l ochilar, ehtimol urushning taqdiri ham hal bo‘lar edi.
“Kyiv za tri dnya”
Mart oyining oxiri va aprelning boshiga kelib Rossiya o‘z qo‘shinlarini Kiyev viloyatidan olib chiqdi. Qo‘mondonlik buni “rejali qayta guruhlash” va muzokaralar uchun sharoit yaratish uchun “xayrixohlik ishorasi” deb atadi. Ammo aksar harbiy ekspertlar, hatto urushni kuzatib borgan kishilar bu kabi daʼvolarga qo‘shilmaydi. Magistrallar, botqoq ko‘chalarda tashlab ketilgan texnikalar, traktorlar yordamida olib qochilgan tanklar va boshqalar ham buni tasdiqlaydi.
Keng ko‘lamli bosqin avvalida na Kreml, na Rossiya harbiy rahbariyati harbiy harakatlar qancha davom etishi haqida muayyan muddat ko‘rsatmadi. Ammo texnikalar yarim yo‘lda yoqilg‘isiz qolganidan, askarlar yeyishga hech narsa topa olmay, do‘konlarni o‘marganidan xulosa qilish mumkinki, ular atigi bir necha kunlik zaxira olgan. Yaʼni Ukraina armiyasi qog‘oz binodek to‘kilishiga, siyosiy eshelon mamlakatni tashlab qochishiga, aholi esa ularni gullar bilan qarshi olishiga ishonishgan.
Rus razvedkasi hamda amaldorlari Putinni, propaganda mashinasi esa xalqni aldab kelgan. Natijada ular umuman boshqa reallik bilan yuzlashgan. Mahalliy aholi ularni non va tuz emas, haqoratlar bilan kutib olgan, ozod qiluvchi emas, bosqinchi sifatida qarab, hatto tanklarning yo‘lini to‘sishgan. O‘n minglab insonlar qo‘lga qurol olib, hududiy mudofaa otryadlariga birlashdi.
XXI asrda Sovuq urush doktrinasi bilan jang olib borgan rossiyaliklar dastlabki kunlardan qaqshatqich zarbalar qabul qildi. Ularning kilometrlarga cho‘zilgan kolonnalari oson nishonga aylandi. Dronlar va ularga qarshi kurash tizimlariga vaqtida eʼtibor qaratilmagani bois, texnologik jihatdan oqsash kuzatildi. Askarlar esa sovet davrida tuzilgan qog‘oz xaritalardan foydalanib, bir necha bor yo‘l topolmay, gandirakladi. Haddan ziyod uzunlashib ketgan va ukrainaliklarning “hit and run” taktikasi uchun oson o‘ljaga aylangan logistika tizimi pand berdi. Ular askarlarni oziq-ovqat, yoqilg‘i va oq-dori bilan samarali taʼminlay olmadi.
Eng asosiysi, kompetentlik emas, loyallik vositasida rutba olgan qo‘mondon va ofitserlar layoqatsizlik ko‘rsatdi. Bularning bari urchib ketgan korrupsiya bilan qo‘shilib, Rossiyaning blitskrig rejasini barbod qildi. Natijada Irpin, Moschun kabi kichik aholi maskanlarini ham egallay olmagan rossiyaliklar, poytaxt Kiyevga yurishni davom ettirish foydasiz ekanini tushundi. Natijada ortga chekinib, kuchlarini Donbassga tashladi.
Rossiya armiyasi chiqib ketgan shahar va qishloqlarda dahshat qoldi. Qotilliklar, jinsiy zo‘ravonliklar holatlari birma-bir chiqib kela boshladi. Ayniqsa, Buchada olingan suratlar va ommaviy qabrlar Ukraina jamiyatida nafratni kuchaytirdi. Natijada urush hozirga qadar ham davom etyapti.
Odatda shaxsiyatlar haqida gapirish to‘g‘ri emas. Ammo muayyan kishining munosib vaqtda, kerak joyda qilgan to‘g‘ri ishi butun boshli tarixni o‘zgartirib yuborishi mumkin. Zelenskiy bunga tirik misol bo‘la oladi. Urushning dastlabki soatlaridan uni yo‘ldan olish uchun urinishlar kuzatildi. Rus diversantlari tartibsizlik uyushtirdi, Qodirov killerlari Kiyevda izg‘ib yurgani haqida ovozalar paydo bo‘ldi. Eng asosiysi, na Ukraina hukumati, na uning G‘arbdagi ittifoqchilari Kiyev dunyoning ikkinchi armiyasiga qarshi 3 kundan uzoq turib bera olishiga ishonmas edi.
Ammo Zelenskiy uni Lvov yoxud NATO davlatlaridan biriga evakuatsiya qilish qaroriga qarshi chiqdi. Prezident xavfning yuziga tik qaragani bois, armiya va xalq kurashni davom ettirdi. Natijada Kremlning suveren davlatda qonuniy saylangan hukumatni ag‘darish va uning o‘rniga marionetka rejimni o‘rnatish rejasi ish bermadi.
Izoh (0)