Марказий Осиё давлатларига суғориш суви тарифларини ошириш тавсия этилди

Марказий Осиё минтақаси сувни исрофгарчилик билан сарфлаш оқибатида тобора кучайиб бораётган сув инқирозига дуч келмоқда. Минтақанинг сув ресурслари дунёдаги энг паст сув тарифлари шароитида камаймоқда.

Мутахассислар огоҳлантиришича, 2028 йилга келиб сув танқислиги сурункали тус олиши мумкин ва муаммонинг ягона ечими тарифларни оширишдан иборат.

Россия Фанлар академияси Жаҳон иқтисодиёти ва халқаро муносабатлар миллий тадқиқот институтининг Марказий Осиё бўлими раҳбари Станислав Притчинга кўра, минтақада сув нархи дунёдаги энг паст кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. 

Таққослаш учун, Россияда бир куб метр сувнинг нархи 49 сентни, айрим ривожланган мамлакатларда эса бир неча долларни ташкил этади. Марказий Осиё давлатларида эса 10-15 сентга етади. Бу эса сувни чексиз ресурс деб нотўғри тушунишга олиб келади.

Қишлоқ хўжалиги корхоналари ва уй хўжаликларида сувни тежамаслик ҳолатлари кузатилмоқда. Масалан, Тожикистонда аҳоли жон бошига сув истеъмоли йилига 1 895 метр кубни ташкил этиб, бу жаҳон бўйича ўртача кўрсаткичдан анча юқоридир. Қозоғистонда эса бу кўрсаткич нисбатан пастроқ (киши бошига 1 310 метр куб) бўлса-да, ҳамон юқори даражада қолмоқда.

Ушбу маълумотлар истеъмолнинг ўсишини жиловлаш учун тегишли чоралар кўриш зарурлигини кўрсатмоқда.

♦ Муаммони ҳал қилиш йўлларидан бири

Марказий Осиёдаги сув муаммосини ҳал қилишнинг мумкин бўлган йўлларидан бири сув тарифларини ошириш бўлиб, бу минтақанинг айрим мамлакатларида аллақачон қўлланган.

Тожикистонда 2024 йилда суғориш суви тарифлари 150 фоизга кўтарилди. Бу сув ресурсларидан янада оқилона фойдаланишни рағбатлантириш ва инфратузилма ҳолатини яхшилашга қаратилган муҳим қадамдир.

2025 йил маълумотларига кўра, Ўзбекистонда суғориш сувининг нархи бир куб метр учун 0,15 доллар, Тожикистонда 0,05 доллар, Қозоғистонда эса 0,14 долларни ташкил этади.

Бу нархлар оширилганига қарамай, ҳамон жуда паст даражада қолмоқда ва сув таъминоти тизимларини модернизация қилиш учун етарли маблағ билан таъминламаяпти, дейилади хабарда.

Мутахассисларнинг фикрича, тарифларнинг оширилиши сув соҳасига хусусий инвесторларни жалб этишга ҳам кўмаклашиши керак, бу эса эскирган инфратузилмани янгилаш имконини беради. Марказий Осиё мамлакатларидаги сув таъминоти эскирган насос станциялари ва капитал таъмирга муҳтож асосий каналлар туфайли юзага келадиган техник йўқотишлардан азият чекмоқда.

Тарифларнинг оширилиши ушбу иншоотларни сақлаш ва модернизация қилиш харажатларининг бир қисмини қоплаши керак.

♦ Тарифлар оширилиши хавфи ва оқибатлари

Асосий хавфлардан бири ижтимоий кескинликнинг кучайишидир. Марказий Осиё мамлакатларида аҳоли даромадларининг пастлиги ва сув нархининг ошиши иқтисодий қийинчиликларни кучайтириши мумкин, айниқса суғориш сувига боғлиқ бўлган қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари учун.

Масалан, қўшни давлатларга нисбатан ўртача иш ҳақи паст бўлган Тожикистонда суғориш суви нархининг ошиши фермерларнинг норозилигига сабаб бўлиши мумкин.

Суғориш суви тарифларининг ошиши, айниқса, беқарор иқлим шароитида қишлоқ хўжалиги корхоналарига юк бўлиши мумкин. Бу мамлакатларда ҳосилдорликка таъсир қилиши эҳтимоли бор.

♦ Фактлар

1. Сув танқислиги прогнози:

2028 йилга келиб Марказий Осиёда 5-12 куб километргача сурункали сув танқислиги юзага келиши мумкин. Бу қишлоқ хўжалиги, саноат ва энергетикада инқирозни келтириб чиқаради.

   2. Сув таъминоти инфратузилмаси:

Сув таъминоти инфратузилмасининг техник эскириши 80 фоизгача етган. Тарқатиш тармоқларидаги сув йўқотишлари 55-60 фоизгача етиб бормоқда.

   3. Сувни тежаш:

Сув ва ер ресурсларидан самарали фойдаланиш қишлоқ хўжалигига зарар етказмаган ҳолда 56 фоизгача сув тежаш имконини беради.

   4. Марказий Осиё мамлакатларида сув истеъмоли:

• Туркманистон: аҳоли жон бошига йилига 5 319 м³.
• Ўзбекистон: йилига 2 295 м³.
• Қирғизистон: йилига 1 989 м³.
• Тожикистон: йилига 1 895 м³.
• Қозоғистон: йилига 1 310 м³.

   5. Суғориш каналларида сув йўқотилиши:

Суғориш каналларидаги йўқотишлар йилига 20-25 миллиард кубометр сувни ташкил этади.