Visual Capitalist нашрида сўнгги музлик даврида дунё қандай кўринишда бўлгани акс этган харита намойиш қилинди.
Сайёрамиз тарихда бир нечта музлик даврларини бошдан кечирган. Бу глобал совиш даври бўлиб, вақт бўйича турли муддатларда давом этган. Сўнгги музлик даври тахминан 26 000–19 000 йил олдин содир бўлган.
Картограф Перрин Ремонте ушбу харитани замонавий топографик маълумотлар билан бир қаторда 2009, 2014 ва 2021 йилларда чоп этилган тадқиқотлардаги денгиз сатҳи ва музликлар маълумотларига асосланиб, тақдим этади.
Сўнгги музлик даври: паст денгизлар, очиқ қуруқлик
Музлик даврида денгиз сатҳи пасаяди, чунки буғланган сув океанга қайтиш ўрнига қуруқликда кўп миқдорда тўпланади. Сўнгги музлик даврида иқлим совуқ ва қуруқ эди, ҳарорат ўртача 6 даражадан паст бўлган. Океандаги сув сатҳи ҳозирги даражадан 400 фут пастроқ бўлган.
Юқоридаги харитада бу ҳудудлар жануби-шарқий Осиё, Россия ҳамда Аляска ўртасидаги бир қанча йирик ҳудудларда қуруқ ер сифатида тасвирланган.
Ҳозирда сув остида қолган, аммо 20 минг йил муқаддам қуруқликни ўз ичига олган ер майдонларининг баъзи мисоллари:
- Сундаланд деб номланган “йўқолган қитъа”, Осиёнинг жануби-шарқий давоми бўлиб, бугунги кунда Индонезиянинг орол ҳудудларини ташкил қилади;
- Беринг қуруқлик кўприги, ҳозир бўғоз бўлиб, Осиё ва Шимолий Американи боғлайди. Бу қадимги одамларнинг икки қитъа ўртасидан қандай ўтганини тушунтирувчи назариянинг марказий қисмидир;
- Бошқа қуруқликдаги кўприк Буюк Британия оролини континентал Европа билан боғлади. Ирландия ороли ўз навбатида Буюк Британияга улкан муз қатлами билан боғланган;
- Японияда сув сатҳининг пастлиги Япон денгизини кўлга айлантирди ва қуруқликдаги кўприк минтақани Осиё материги билан боғлади. Замонавий балиқ овлаш жойи сифатида машҳур бўлган Сариқ денгиз бутунлай қуруқ эди.
Паст ҳарорат қитъаларнинг қутб қисмларини катта муз қатламлари билан қопланишига олиб келди ва тоғли ҳудудларда музликлар ҳосил бўлди.
Сўнгги музлик давридаги флора ва фауна
Сўнгги музлик давридаги қуруқ иқлим чўлларнинг кенгайишига ва дарёларнинг йўқолишига олиб келди, аммо баъзи ҳудудларда ҳароратнинг пасайиши туфайли ёғингарчилик кўпроқ кузатилди.
Канада ва Шимолий Европанинг катта қисми катта муз қатламлари билан қопланди.
АҚШ муз қатламлари, алп чўллари, қор ўрмонлари, ярим қуруқ бутазорлар ва мўтадил яйловларни ўз ичига олган. Бугунги кунда чўл бўлган Мохаве ўтмишда кўллардан иборат бўлган. Ютадаги Буюк Туз кўли ўша пайтдан бери сақланиб қолган.
Африка жанубининг ярми ўтлоқлар, шимолда эса чўллар аралашмасидан иборат эди (ўша пайтда Саҳройи Кабир чўли ҳам мавжуд эди), Осиё эса ғарбда тропик чўллар, Хитойда алп чўллари ва Ҳиндистон яриморолидаги яйловларни ўз ичига олган.
Бир қанча йирик ҳайвонлар, жумладан, мамонт, мастодонт, баҳайбат қундуз дунё бўйлаб ўта оғир шароитларда кезган, афсуски, бугунги кунда уларнинг барчаси йўқолиб кетган.
Бироқ, сўнгги музлик давридан мегафауналар абадий йўқолиб қолмади; кўпгина турлар, жумладан, бақтрия туяси, тапир, оқ каркидон ҳали ҳам тирик, аммо ҳозирда йўқолиб кетиш хавфи остида.
Яна музлик даври бўладими?
Техник маънода биз ҳали ҳам тахминан 2,6 миллион йил аввал бошланган “музлик даври”дамиз. Бунинг сабаби, бутун вақт давомида доимий муз қатлами, Антарктида мавжуд бўлиб, геологлар бу даврни музлик даври деб атайди.
Биз ҳозир 11 700 йил аввал бошланган музликлараро давр сифатида тасвирланган музлик даврининг нисбатан иссиқроқ қисмида турибмиз. Ушбу геологик давр Голосен деб номланади.
Миллиардлаб йиллар давомида Ер кўплаб музлик ва музликлараро даврларни бошидан кечирган. Уларнинг асосий бештаси қуйидагилар:
Тахминларга кўра, бир неча минг йил ичида ҳарорат яна пасайиб, муз қатламлари кенгайишига олиб келади. Бироқ, музлик даврига нима сабаб бўлганини (ёки тугашини) тўлиқ айтиш учун ўрганиш керак бўлган бир қанча омиллар мавжуд.
Ер ўқининг эгилиш даражаси, унинг тебраниши ва орбитасининг шакли бу ҳодисанинг бошланиши ва тугашидан хабар берувчи асосий омиллардир.
Ҳар уч омилнинг ўзгариши дунё узоқ вақт қуёш нурини олишининг ўзгаришига олиб келади, бу эса ўз навбатида муз қатламларининг шаклланишига ёки эришига сабаб бўлиши мумкин. Аммо уларнинг бир-бирига мос келиши ва сезиларли иқлим ўзгаришига олиб келиши учун минглаб йиллар керак бўлади.
Бундан ташқари, ҳозирги саноат фаолияти иқлимни сезиларли даражада иситиб юборди ва аслида кейинги музлик даврини 50 000 дан 100 000 йилгача кечиктириши мумкин.
Изоҳ (0)