Дональд Трамп администрацияси Марказий Осиё билан алоқаларни йўлга қўя бошлагач, Ўзбекистон стратегик ҳамкорликни кенгайтиришга тайёрлигини билдирди. “Америка овози” икки томонлама алоқалардаги асосий масалалар ҳақида маълумот берди.
АҚШ 2021 йилда афғон ҳарбий учувчилари “Толибон”дан қочиб, Ўзбекистонга олиб ўтган еттита Black Hawk вертолётини қайтариб олди. Америка расмийларига кўра, ушбу трансфер ва сўнгги бир ой ичидаги бошқа икки томонлама алмашинувлар Тошкентни Вашингтоннинг Марказий Осиёдаги асосий ҳамкори эканини яна бир бор тасдиқлади. Бироқ таҳлилчилар ҳарбий муносабатларни асосан манфаатга асосланган ва геосиёсий мураккабликлар ҳамда минтақавий зиддиятлар таъсирида шаклланган, деб ҳисобламоқда.
Дипломатлар ўртасидаги суҳбат
АҚШ давлат котиби Марко Рубио 21 февраль куни Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Бахтиёр Саидов билан телефон орқали мулоқотда АҚШнинг мамлакат мустақиллиги, суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини қўллаб-қувватлашини яна бир бор таъкидлади. Бу ҳақда Давлат департаменти матбуот котиби Темми Брюс маълум қилди.
Улар қарийб 10 йил олдин АҚШ ва Марказий Осиёнинг бешта республикаси ўртасида бошланган C5+1 дипломатик платформаси орқали қўшма саъй-ҳаракатларни муҳокама қилди. Трамп маъмурияти ушбу платформадан “тинчроқ ва фаровонроқ Марказий Осиёни” қўллаб-қувватлаш учун фойдаланишга қизиқиш билдирмоқда.
Саидов эса суҳбатни “самарали” деб таърифлади, унинг мақсади “яқин ҳамкорликни давом эттириш, ишбилармон доиралар ўртасида мустаҳкам кўприклар барпо этиш, ҳар икки йўналишда товар айирбошлаш ҳажмини ошириш, Марказий Осиё ва ундан ташқарида фаровон тараққиётни таъминлаш” деб атади.
Пентагон билан ҳамкорлик, Миссисипи билан алоқалар
Элчи Фурқат Сиддиқов қўшма машғулотлар ва Пентагон ҳомийлигидаги касбий алмашинувларга асосланиб, Ўзбекистон ҳарбий кучлари “Миссисипи Миллий гвардияси билан елкама-елка турганини” таъкидлади.
Биз минтақада АҚШнинг ишончли ҳамкоримиз, деди Сидиқов 31 январь куни элчихонадаги қабулда.
У мудофаа соҳасидаги ислоҳотлар ва Ўзбекистон қуролли кучларининг жиҳозланишидаги такомиллашувларга эътибор қаратди. Тадбирда Миссисипи штати Миллий гвардияси генерал-адютанти генерал майор Бобби Гинн иштирок этди. У 2012 йилдан буён ҳамкорлик АҚШ ва Ўзбекистон ҳарбийлари ўртасида 170 дан ортиқ ўзаро алоқаларни амалга ошириб, табиий офатларга қарши курашиш ва ҳарбий тайёргарликни мустаҳкамлаганини айтди.
Ўзбекистоннинг минтақавий барқарорликка содиқлиги ҳамда терроризмга қарши кураш ва чегара хавфсизлигига қўшган ҳиссаси унинг қуролли кучлари қудратини намойиш этади, деди Гинн.
Қабулда иштирок этган Пентагоннинг Евросиё бўйича бош директори вазифасини бажарувчи Дэвис Флорик ҳам Тошкентга АҚШ самолётларини “сақлагани” ва Америка билан ўзаро манфаатли ечим йўлида астойдил ишлаётгани учун миннатдорлик билдирди. У еттита Black Hawk вертолётлари Афғонистондан келтирилган флот таркибига киришини тасдиқлади.
Пентагоннинг яна бир юқори лавозимли амалдори, контр-адмирал Эрин Осборн ҳам шу йиғилишда сўзга чиқиб, Ўзбекистонни АҚШнинг Афғонистондаги ҳарбий кампаниясининг дастлабки йилларида ўз ҳаво ҳудуди ва авиабазасини тақдим этган “муҳим иттифоқчи” сифатида мақтади. Шунингдек, республика Пентагоннинг Шимолий тарқатиш тармоғи таркибида бўлиб, қўшни мамлакатда жанг олиб бораётган халқаро коалицияга ҳарбий бўлмаган юкларни етказиб берган.
Осборннинг таъкидлашича, ўзаро ишонч ва англашув “салоҳиятни ошириш ташаббуслари ҳамда умумий таҳдидларга қарши курашиш учун разведка маълумотларини алмашишда” ўз аксини топган.
У АҚШ Ўзбекистон билан “унинг барқарорлиги ва суверенитетини, шунингдек, бутун Марказий Осиё минтақасининг барқарорлиги ва суверенитетини таъминлаш мақсадида” ҳамкорлик қилишга содиқлигини айтди.
“Толибон” ва Афғонистон омили
Элчихона тадбирида вертолётларнинг АҚШга қайтарилгани маълум қилинган бўлса-да, “Толибон” буни қоралаган ва АҚШдан уларни қайтаришни талаб қилган.
♦ 2021 йилда ҳам АҚШнинг 18 та самолёти Тожикистонга олиб ўтилганди, бироқ Вашингтон ва Душанбе ҳалигача бу масалани ҳал қилгани йўқ.
♦ 2022 йил июнь ойида минтақага ташрифи чоғида АҚШ Марказий қўмондонлиги қўмондони генерал Майкл Курилла самолётлар Афғонистонга қайтарилмаслигини айтди. Чунки улар “Толибон”га тегишли эмас. Авиатехникалар АҚШ ҳукумати пулига сотиб олиниб, Афғонистон собиқ ҳукуматига вақтинчалик фойдаланишга топширилганди.
Вашингтон таҳлилчилари Ўзбекистонни АҚШнинг минтақадаги энг фаол ҳарбий ҳамкори деб баҳоламоқда. Улар буни Қозоғистоннинг Аризона билан, Тожикистоннинг Виржиния билан, Қирғизистон ва Туркманистоннинг Монтана билан ҳамкорлигига қиёсламоқда.
Шунга қарамай, улар Тошкент-Вашингтон хавфсизлик муносабатларини стратегик эмас, балки кўпроқ манфаатга асосланган деб таърифламоқда.
“Ўзбеклар тренировка ва қурол-аслаҳа хоҳлайди. Биз улардан нимани истаймиз? Минтақада ишончли ҳамкорни”, деди Марказий Осиёда катта тажрибага эга бўлган АҚШнинг собиқ амалдори. У касбий фаолияти сабабли исми очиқланишини хоҳламаган.
АҚШ ўзбек учувчиларига топширилган самолётларни бошқариш ва уларга техник хизмат кўрсатишни ўргатган, аммо давомли ҳамкорлик учун Конгресс томонидан бир неча миллион долларлик молиялаштиришни давом эттириш жуда муҳим ҳисобланади.
Албатта, Конгрессдан саволлар туғилади. Ҳозиргача келтирилган асосий далил шуки, бу маблағлар Афғонистондан келадиган экстремистларга қарши курашишда ёрдам беради, деди собиқ амалдор.
Тошкентдаги экспертлар Ўзбекистоннинг “Толибон”га нисбатан эҳтиёткорона ёндашувини қўллаб-қувватламоқда. Расмийлар Ўзбекистон Афғонистонни ким бошқарса, ўша билан муносабат ўрнатишини таъкидлади.
Гарчи “Толибон” расман тан олинмаса-да, Кобул билан барқарор дипломатик алоқалар йўлга қўйилган, мамлакат билан муҳим инвестиция ва бизнес келишувлар мавжуд, афғон халқига гуманитар ёрдам кўрсатилмоқда.
Ўзбекистон 2024 йил ёзда Афғонистон чегарасидаги Термиз шаҳрида эркин иқтисодий зона очиб, қўшни давлатларни тадбиркорлик ҳамкорлигини ривожлантиришга таклиф этди.
АҚШ манфаатлари ва Марказий Осиё хавфсизлиги
АҚШ Марказий Осиёнинг ҳар бир республикаси билан ҳарбий ҳамкорлик тўғрисидаги шартномаларни сақлаб қолади, режалар ҳар йили кўриб чиқилади ва молиялаштириш тасдиқланади.
Разведка маълумотларини алмашиш бўйича саъй-ҳаракатларга қарамай, АҚШ ва Ўзбекистон ўртасида парвозлар бўйича келишув мавжуд эмас. Тошкент ўз ҳудудидан қўшни тупроққа, ҳатто террорчилик нишонларига зарба бериш учун фойдаланишга йўл қўймайди.
Трамп маъмурияти бунга шубҳа билан қараши мумкин. Бу Ўзбекистон билан ҳамкорлик масаласини мураккаблаштиради, чунки улар марказда жойлашган, аммо биз уларни айланиб ўтишимиз керак. Эвазига нима олаётганимизни оқлаш қийин, деди АҚШнинг собиқ амалдори.
Йиллар давомида АҚШ минтақавий чегара хавфсизлиги ташаббусларини ҳам қўллаб-қувватлаб келмоқда.
Бу катта дастур. Қанча террорчини тўхтатдик? Уларнинг қанчаси фаолияти тўхтатилди, ўлдирилди ёки қўлга олинди? Бу аниқ рақамлар бизда борми? Биз ҳали дастурни йўлга қўйишнинг дастлабки босқичларидамиз, деди собиқ АҚШ расмийси.
Изоҳ (0)