Markaziy Osiyo mintaqasi suvni isrofgarchilik bilan sarflash oqibatida tobora kuchayib borayotgan suv inqiroziga duch kelmoqda. Mintaqaning suv resurslari dunyodagi eng past suv tariflari sharoitida kamaymoqda.
Mutaxassislar ogohlantirishicha, 2028-yilga kelib suv tanqisligi surunkali tus olishi mumkin va muammoning yagona yechimi tariflarni oshirishdan iborat.
Rossiya Fanlar akademiyasi Jahon iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar milliy tadqiqot institutining Markaziy Osiyo bo‘limi rahbari Stanislav Pritchinga ko‘ra, mintaqada suv narxi dunyodagi eng past ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi.
Taqqoslash uchun, Rossiyada bir kub metr suvning narxi 49 sentni, ayrim rivojlangan mamlakatlarda esa bir necha dollarni tashkil etadi. Markaziy Osiyo davlatlarida esa 10-15 sentga yetadi. Bu esa suvni cheksiz resurs deb noto‘g‘ri tushunishga olib keladi.
Qishloq xo‘jaligi korxonalari va uy xo‘jaliklarida suvni tejamaslik holatlari kuzatilmoqda. Masalan, Tojikistonda aholi jon boshiga suv iste’moli yiliga 1 895 metr kubni tashkil etib, bu jahon bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichdan ancha yuqoridir. Qozog‘istonda esa bu ko‘rsatkich nisbatan pastroq (kishi boshiga 1 310 metr kub) bo‘lsa-da, hamon yuqori darajada qolmoqda.
Ushbu ma’lumotlar iste’molning o‘sishini jilovlash uchun tegishli choralar ko‘rish zarurligini ko‘rsatmoqda.
-A1DDOlnH.jpg)
♦ Muammoni hal qilish yo‘llaridan biri
Markaziy Osiyodagi suv muammosini hal qilishning mumkin bo‘lgan yo‘llaridan biri suv tariflarini oshirish bo‘lib, bu mintaqaning ayrim mamlakatlarida allaqachon qo‘llangan.
Tojikistonda 2024-yilda sug‘orish suvi tariflari 150 foizga ko‘tarildi. Bu suv resurslaridan yanada oqilona foydalanishni rag‘batlantirish va infratuzilma holatini yaxshilashga qaratilgan muhim qadamdir.
2025-yil ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda sug‘orish suvining narxi bir kub metr uchun 0,15 dollar, Tojikistonda 0,05 dollar, Qozog‘istonda esa 0,14 dollarni tashkil etadi.
Bu narxlar oshirilganiga qaramay, hamon juda past darajada qolmoqda va suv ta’minoti tizimlarini modernizatsiya qilish uchun yetarli mablag‘ bilan ta’minlamayapti, deyiladi xabarda.
Mutaxassislarning fikricha, tariflarning oshirilishi suv sohasiga xususiy investorlarni jalb etishga ham ko‘maklashishi kerak, bu esa eskirgan infratuzilmani yangilash imkonini beradi. Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi suv ta’minoti eskirgan nasos stansiyalari va kapital ta’mirga muhtoj asosiy kanallar tufayli yuzaga keladigan texnik yo‘qotishlardan aziyat chekmoqda.
Tariflarning oshirilishi ushbu inshootlarni saqlash va modernizatsiya qilish xarajatlarining bir qismini qoplashi kerak.
♦ Tariflar oshirilishi xavfi va oqibatlari
Asosiy xavflardan biri ijtimoiy keskinlikning kuchayishidir. Markaziy Osiyo mamlakatlarida aholi daromadlarining pastligi va suv narxining oshishi iqtisodiy qiyinchiliklarni kuchaytirishi mumkin, ayniqsa sug‘orish suviga bog‘liq bo‘lgan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari uchun.
Masalan, qo‘shni davlatlarga nisbatan o‘rtacha ish haqi past bo‘lgan Tojikistonda sug‘orish suvi narxining oshishi fermerlarning noroziligiga sabab bo‘lishi mumkin.
Sug‘orish suvi tariflarining oshishi, ayniqsa, beqaror iqlim sharoitida qishloq xo‘jaligi korxonalariga yuk bo‘lishi mumkin. Bu mamlakatlarda hosildorlikka ta’sir qilishi ehtimoli bor.
♦ Faktlar
- Suv tanqisligi prognozi:
2028-yilga kelib Markaziy Osiyoda 5-12 kub kilometrgacha surunkali suv tanqisligi yuzaga kelishi mumkin. Bu qishloq xo‘jaligi, sanoat va energetikada inqirozni keltirib chiqaradi.
2. Suv ta’minoti infratuzilmasi:
Suv ta’minoti infratuzilmasining texnik eskirishi 80 foizgacha yetgan. Tarqatish tarmoqlaridagi suv yo‘qotishlari 55-60 foizgacha yetib bormoqda.
3. Suvni tejash:
Suv va yer resurslaridan samarali foydalanish qishloq xo‘jaligiga zarar yetkazmagan holda 56 foizgacha suv tejash imkonini beradi.
4. Markaziy Osiyo mamlakatlarida suv iste’moli:
- Turkmaniston: aholi jon boshiga yiliga 5 319 m³.
- O‘zbekiston: yiliga 2 295 m³.
- Qirg‘iziston: yiliga 1 989 m³.
- Tojikiston: yiliga 1 895 m³.
- Qozog‘iston: yiliga 1 310 m³.
5. Sug‘orish kanallarida suv yo‘qotilishi:
Sug‘orish kanallaridagi yo‘qotishlar yiliga 20-25 milliard kubometr suvni tashkil etadi.
Izoh (0)