Алиса ҳақидаги эртакнинг мазмунини деярли ҳамма билади. Льюис Керроллнинг ҳикоясига кўра, қизча қуён инидан ўтиб, хаёлий мўжизалар мамлакатига тушиб қолади ва у ерда кўплаб ғалати персонажларни учратади. Аслида эса Алисанинг ўзи каби, бу персонажларнинг ҳар бирининг ҳақиқий прототипи мавжуд.
Маълум бўлишича, муаллифни китоб ёзишга илҳомлантирган ҳамкасбининг 10 ёшли қизи Алиса Лидделл эди. У Оксфорддаги Крайст-Черч коллежи деканининг меросхўри бўлган, дарвоқе, Льюис Керроллнинг ўзи ҳам айнан шу коллежда математикадан дарс берарди. Керролл ҳақида яна бир факт — ёзувчининг ҳақиқий исми ва фамилияси Чарльз Дожсон.
Ноодатий персонажлар
Таъкидлаганимиздек, Алисанинг прототипи оддий 10 ёшли қиз бўлган. Бироқ бу ҳаммаси эмас. Шунингдек, эртакда муаллифнинг ўзи ҳам образ сифатида пайдо бўлади. Бу Додо лақабли дронт ёки додо (каптарлар оиласининг Рапҳус монотипик уруғига мансуб қирилиб кетган учмайдиган қуш) эди. Льюис у ёрдамида ўзининг камчилигини масхара қилмоқчи бўлган — Керролл ҳаётда дудуқланган. Бу ҳолат ҳатто бир пайтлар унга руҳоний бўлиб ишлаган отасининг изидан боришига ҳам тўсқинлик қилганди. Муаллиф ўз фамилиясини ҳам “До-до-дожсон” деб талаффуз қиларди. Эртакдаги шу номли қуш айнан шундан келиб чиққан.
Агар образларга қайтсак, 10 ёшли Алиса Лидделлнинг опа-сингиллари учун ҳам қаҳрамонлар топилади ва булар тўтиқуш Лори ҳамда бургутча Эд. Аммо энг муҳим прототип инглиз маликаси Викториянинг сиймоси эди. Айтишларича, муаллиф реал ҳаётда унга нисбатан илиқ муносабатда бўлмаган. Шу сабабли эртакда у бемеҳр Қизил Қиролича қиёфасида намоён бўлган. Ўша давр инглиз зодагонлари вакиллари эса қарта ўйини қоғозларига айлантирилган эди.
Эртакнинг психологик моҳияти
Кўплаб мутахассислар Керролл эртагидаги яширин маънолар ҳақида фикр юритишади, бироқ кўпчилик унинг психологик тагмаънога эга эканига ишонади. Алиса танасининг доимий трансформацияси — кичикдан каттага ўтиши бола катта бўлиб ўзгариб борадиган ўсмирлик даврини ифодалайди.
Бу психологик жиҳатдан ҳам сезилади. Алиса мўжизалар мамлакатида адашиб юрганида, гўё ўзини қидираётгандек, экзистенсиал инқирозни бошдан кечиради. Унинг ҳиссий беқарорлигини сюжетда қизчанинг ўз хаёлий оламини кўз ёшлари билан чўктиришига сал қолишида ҳам кўриш мумкин. Бу ҳам ўсмирлик даврига хос хусусиятдир.
Муаллиф яна бир муҳим жиҳатни эътибордан четда қолдирмаган. Масалан, асарда Алисанинг ҳокимият вакиллари (қиролича ва унинг мулозимлари) билан зиддиятлари ўсмирларнинг ота-оналари билан катта бўлиш давридаги жанжалларининг аксидир.
Фрейд асари
Фрейд таълимоти бутун дунёга машҳур бўлгач, мўжизалар мамлакатидаги Алиса ҳақидаги эртак ноаниқликларга тўлалиги маълум бўлди. Бундан ташқари, эртакдаги деярли ҳар бир қаҳрамон руҳий касалликларга эга. Эртакнинг энг машҳур талқинига кўра, Алисанинг ўзи шизофренияга чалинган. Шунда нега бундай ғайриоддий мўжизалар унинг тасаввурига айлангани ойдинлашади.
Оқ қуён образида ҳам ташвишли шахсият бузилиши бор, чунки у доимо қаергадир шошади ва кечикади, натижада ҳеч нарсага улгурмайди.
Сичқонча Sonyа персонажида нарколепсия кузатилади, шунинг учун у уйқуга бўлган иштиёқини енголмайди. Қизил Қиролича эса параноядан азият чекади, чунки унга доимо атрофида фитналар уюштирилаётгандек туюлади.
Ақлдан озган Шляпачи биполяр бузилишдан азият чекади, чунки унинг кайфиятидаги ўзгаришлар чуқур тушкунликдан чексиз қувончгача алмашади.
Ҳамма нарса кўринганидек эмас
Асар муаллифи қаҳрамонлар сўзларига ҳам алоҳида урғу берган. У ўқувчиларга ҳаммаси контекстга боғлиқлигини исботлашга ҳаракат қилади. Баъзида қаҳрамонларнинг суҳбатида гаплар асл маъносидан кўра бошқа маънога эга бўлиши мумкин — натижада қаҳрамонлар ўртасидаги диалоглар баъзан жуда ғалати туюлади.
Изоҳ (0)