Alisa haqidagi ertakning mazmunini deyarli hamma biladi. Lyuis Kerrollning hikoyasiga ko‘ra, qizcha quyon inidan o‘tib, xayoliy mo‘jizalar mamlakatiga tushib qoladi va u yerda ko‘plab g‘alati personajlarni uchratadi. Aslida esa Alisaning o‘zi kabi, bu personajlarning har birining haqiqiy prototipi mavjud.
Ma’lum bo‘lishicha, muallifni kitob yozishga ilhomlantirgan hamkasbining 10 yoshli qizi Alisa Liddell edi. U Oksforddagi Krayst-Cherch kolleji dekanining merosxo‘ri bo‘lgan, darvoqe, Lyuis Kerrollning o‘zi ham aynan shu kollejda matematikadan dars berardi. Kerroll haqida yana bir fakt — yozuvchining haqiqiy ismi va familiyasi Charlz Dojson.
Noodatiy personajlar
Ta’kidlaganimizdek, Alisaning prototipi oddiy 10 yoshli qiz bo‘lgan. Biroq bu hammasi emas. Shuningdek, ertakda muallifning o‘zi ham obraz sifatida paydo bo‘ladi. Bu Dodo laqabli dront yoki dodo (kaptarlar oilasining Raphus monotipik urug‘iga mansub qirilib ketgan uchmaydigan qush) edi. Lyuis u yordamida o‘zining kamchiligini masxara qilmoqchi bo‘lgan — Kerroll hayotda duduqlangan. Bu holat hatto bir paytlar unga ruhoniy bo‘lib ishlagan otasining izidan borishiga ham to‘sqinlik qilgandi. Muallif o‘z familiyasini ham “Do-do-dojson” deb talaffuz qilardi. Ertakdagi shu nomli qush aynan shundan kelib chiqqan.
Agar obrazlarga qaytsak, 10 yoshli Alisa Liddellning opa-singillari uchun ham qahramonlar topiladi va bular to‘tiqush Lori hamda burgutcha Ed. Ammo eng muhim prototip ingliz malikasi Viktoriyaning siymosi edi. Aytishlaricha, muallif real hayotda unga nisbatan iliq munosabatda bo‘lmagan. Shu sababli ertakda u bemehr Qizil Qirolicha qiyofasida namoyon bo‘lgan. O‘sha davr ingliz zodagonlari vakillari esa qarta o‘yini qog‘ozlariga aylantirilgan edi.
Ertakning psixologik mohiyati
Ko‘plab mutaxassislar Kerroll ertagidagi yashirin ma’nolar haqida fikr yuritishadi, biroq ko‘pchilik uning psixologik tagma’noga ega ekaniga ishonadi. Alisa tanasining doimiy transformatsiyasi — kichikdan kattaga o‘tishi bola katta bo‘lib o‘zgarib boradigan o‘smirlik davrini ifodalaydi.
Bu psixologik jihatdan ham seziladi. Alisa mo‘jizalar mamlakatida adashib yurganida, go‘yo o‘zini qidirayotgandek, ekzistensial inqirozni boshdan kechiradi. Uning hissiy beqarorligini syujetda qizchaning o‘z xayoliy olamini ko‘z yoshlari bilan cho‘ktirishiga sal qolishida ham ko‘rish mumkin. Bu ham o‘smirlik davriga xos xususiyatdir.
Muallif yana bir muhim jihatni e’tibordan chetda qoldirmagan. Masalan, asarda Alisaning hokimiyat vakillari (qirolicha va uning mulozimlari) bilan ziddiyatlari o‘smirlarning ota-onalari bilan katta bo‘lish davridagi janjallarining aksidir.
Freyd asari
Freyd ta’limoti butun dunyoga mashhur bo‘lgach, mo‘jizalar mamlakatidagi Alisa haqidagi ertak noaniqliklarga to‘laligi ma’lum bo‘ldi. Bundan tashqari, ertakdagi deyarli har bir qahramon ruhiy kasalliklarga ega. Ertakning eng mashhur talqiniga ko‘ra, Alisaning o‘zi shizofreniyaga chalingan. Shunda nega bunday g‘ayrioddiy mo‘jizalar uning tasavvuriga aylangani oydinlashadi.
Oq quyon obrazida ham tashvishli shaxsiyat buzilishi bor, chunki u doimo qayergadir shoshadi va kechikadi, natijada hech narsaga ulgurmaydi.
Sichqoncha Sonya personajida narkolepsiya kuzatiladi, shuning uchun u uyquga bo‘lgan ishtiyoqini yengolmaydi. Qizil Qirolicha esa paranoyadan aziyat chekadi, chunki unga doimo atrofida fitnalar uyushtirilayotgandek tuyuladi.
Aqldan ozgan Shlyapachi bipolyar buzilishdan aziyat chekadi, chunki uning kayfiyatidagi o‘zgarishlar chuqur tushkunlikdan cheksiz quvonchgacha almashadi.
Hamma narsa ko‘ringanidek emas
Asar muallifi qahramonlar so‘zlariga ham alohida urg‘u bergan. U o‘quvchilarga hammasi kontekstga bog‘liqligini isbotlashga harakat qiladi. Ba’zida qahramonlarning suhbatida gaplar asl ma’nosidan ko‘ra boshqa ma’noga ega bo‘lishi mumkin — natijada qahramonlar o‘rtasidagi dialoglar ba’zan juda g‘alati tuyuladi.
Izoh (0)