Кимдир саратон касаллигига чалинганидан хабар топсак, ҳар сафар бу ўзимизда содир бўлмайди, деб ўйлаймиз. Аммо касал бўлганлар ҳам, эҳтимол, худди шундай фикрда бўлган.
ЖССТ маълумотларига кўра, саратон касаллиги дунё бўйича ўлим ҳолатининг энг кенг тарқалган иккинчи сабабдир. Бундай хатарли касалликка чалинмаслик ва унинг олдини олиш учун инсонлар кундалик турмуш тарзини қайта кўриб чиқиши лозим. Онколог шифокор Хамис Магомедова ушбу жиддий хасталикка чалинмаслик учун қандай профилактик чоралар кўриш кераклиги ҳақида маълумот берди.
1. Тана вазнини назорат қилиш
Ортиқча вазнли ва носоғлом овқатланиш одатларига эга бўлган одамлар саратоннинг айрим турларига чалинишга мойил бўлади. Бунга далил сифатида семизлик ва саратон ўртасидаги боғлиқликни ўрганувчи 2023 йилги илмий тадқиқотни келтириш мумкин.
Ортиқча вазнли одамларда кўкрак, қалқонсимон без ва ошқозон ости бези саратони хавфи айниқса юқори. Бундан ташқари, вазн муаммолари даволанишни мураккаблаштиради ва кўпинча натижа бермайди. Жисмонан соғлом ва тетик бўлиш учун диетани қайта кўриб чиқиш, кўпроқ ҳаракат қилиш ва спорт билан фаол шуғулланиш лозим.
- Соғлом овқатланиш тамойилларига амал қилиш
Тўғри овқатланиш рационига амал қилиш, жумладан, ўсимлик (мева, сабзавот, кўкат)ларга асосланган овқатлар, тўлиқ донли ва оқсиллардан ташкил топган озиқ-овқатлар танани касалликлардан ҳимоя қилиш учун зарур бўлган барча керакли моддалар билан таъминлайди. Оддий углеводлар ва транс ёғларни ўз ичига олган зарарли овқатлар миқдорини камайтириш, шунингдек, колбаса ва қизил гўштдан воз кечиш муҳимдир.
- Спорт билан шуғулланиш ва фаол ҳаёт тарзи
Жисмонан фаоллик соғлом вазн ва умумий саломатликни сақлашнинг асосидир. Мунтазам жисмоний машқлар кўкрак ва ичак саратонига қарши табиий ҳимояни кучайтиришга ёрдам беради.
Агар сиз ўртача қийинликдаги спорт билан шуғуллансангиз, ҳафтасига 2,5 соат машқ қилишингиз ёки интенсив машқларни ҳафтасига 75 дақиқа бажаришингиз мумкин.
- Чекишни ташлаш
АҚШ олимлари чекиш ўпка саратонига 87 фоиз ҳолларда сабаб бўлишини исботлаган. Шунинг учун нафас олиш тизимини тамаки туфайли хавф остига қўйиш мумкин эмас. Бундан ташқари, тамакидан қизилўнгач ва таносил тизими ҳам жиддий зарар кўради. Заҳарли тутунни пассив ҳолда ҳидлаш чекишдан ҳам хавфли.
Тадқиқотларга кўра, чекишни ташлагандан ўн йил ўтгач ўпкада саратони вужудга келиш эҳтимоли 50 фоизга камаяди.
- Спиртли ичимликларни ичмаслик
Спиртли ичимликларни бутунлай чеклаш энг тўғри қарордир. Шифокорлар алкоголь ичимликларни мунтазам истеъмол қилиш жиддий касалликларга, биринчи навбатда, жигар ва ичак саратонига олиб келиши ҳақида огоҳлантиради. Бундай ичимликларга бўлган иштиёқ сут безларининг ҳолатига ҳам салбий таъсир қилади ва хавфли ўсимталар ривожланишига замин яратади.
- Солярийга ташриф буюрмаслик ва қуёш тик турган вақтда офтобда тобланмаслик
Ҳозирги вақтда тери саратони (меланома, базалиома) энг кўп тарқалган саратон тури бўлиб келмоқда. Ушбу касалликларнинг асосий сабаби солярийда ёки очиқ ҳавода қуёшнинг хавфли ултрабинафша нурлари остида тобланишдир.
Умуман олганда, ҳар қандай турдаги ултрабинафша нурлари организм ва тери ҳолати учун жиддий зарардир. Ҳар бир солярий жараёни саратон касаллигига чалиниш эҳтимолини 20 фоизга оширади. Шу сабабли қуёшдан ҳимоя қилувчи кремлардан фойдаланиш, иссиқ мавсумда ёпиқ кийим кийиш ва қуёш фаоллиги максимал соатларда ташқарига чиқмаслик тавсия қилинади.
- Табиий биоритмларга ва соғлом кун тартибига риоя қилиш
Уйқу — инсон ҳаётининг муҳим қисмидир, у танада дам олиш ва ресурсларни тиклаш жараёнлари учун жавобгар. Яхши уйқу одамни кун давомида энергия билан таъминлашга ёрдам беради. Сифатли ҳордиқ иммунитетнинг яхши ишлашини таъминлайди. Сурункали уйқусизлик тананинг турли касалликларга қарши курашиш қобилиятига салбий таъсир қилади. Шу сабабли биологик ритмлар ва уйқу гигиенасига амал қилиш саратон ва бошқа кўплаб жиддий касалликлар пайдо бўлиши учун профилактик чора сифатида хизмат қилади.
- Мунтазам тиббий текширувлардан ўтиш, оила аъзоларининг ҳамда ёши катта яқин қариндошларнинг касаллик тарихини ўрганиб чиқиш
Агар яқин қариндошларингиздан бири саратон касаллигига чалинган бўлса, профилактика чораларини кўриш ва шифокор билан генетик текширувни ўтказиш мумкин. Саратонга ирсий мойиллик ҳақидаги маълумотлар келажакда керакли диагностика чораларини белгилаш имконини беради. Улар туфайли муаммоларни дастлабки босқичларда аниқлаш, даволанишни ўз вақтида бошлаш ва тикланиш имкониятини ошириш мумкин.
Қуйидаги текширувлардан мунтазам равишда ўтиш тавсия қилинади:
- ирсият ва ёшни ҳисобга олган ҳолда саратон касаллигини аниқлаш учун текширув;
- 40 ёшдан ошган аёлларга маммография ва бачадон бўйни саратони учун тест;
- 45 ёшдан ошган беморларда ичак ўсимталарини аниқлаш учун колоноскопия тести.
- Психологик ва эмоционал ҳолатингизни кузатиб бориш
Депрессия, кундалик ташвишлар ва сурункали стресс ҳам тананинг турли қисмларида ўсимтанинг ривожланишига сабаб бўлади. Асабийлик, доимий стресс саратонга қарши табиий ҳимоя механизмларини сусайтиради:
- Мия ва асаб тизимининг иши бузилади, гормонал номутаносибликлар вужудга келади;
- Саратонга қарши курашиш учун масъул бўлган ҳужайралар — лейкоцитлар ва Т-лимфоцитлар фаоллиги пасаяди;
- Стресс гормонларининг ошиб кетиши ҳужайралар мутациясига олиб келади.
- Саратон касаллигини ўрганиб чиқиш, шифокорлардан тиббий маслаҳат олиш
Ҳар бир инсон ўзи ва яқинларининг саломатлигига бефарқ бўлмаслиги ва бугунги кунда жадал ривожланиб бораётган турли касалликлар ҳақида ҳеч бўлмаса умумий тасаввурга эга бўлиши замин талабига айланган. Илмий мақолаларни ўқиш, тиббиёт соҳасидаги янгиликлардан хабардор бўлиш ва саратон турлари ҳақида маълумотларни ўрганиб чиқиш каби фойдали илмлар барчамизга жиддий хавф-хатарларни аввалроқ англашга ёрдам беради.
Изоҳ (0)