Kimdir saraton kasalligiga chalinganidan xabar topsak, har safar bu o‘zimizda sodir bo‘lmaydi, deb o‘ylaymiz. Ammo kasal bo‘lganlar ham, ehtimol, xuddi shunday fikrda bo‘lgan.
JSST ma’lumotlariga ko‘ra, saraton kasalligi dunyo bo‘yicha o‘lim holatining eng keng tarqalgan ikkinchi sababdir. Bunday xatarli kasallikka chalinmaslik va uning oldini olish uchun insonlar kundalik turmush tarzini qayta ko‘rib chiqishi lozim. Onkolog shifokor Xamis Magomedova ushbu jiddiy xastalikka chalinmaslik uchun qanday profilaktik choralar ko‘rish kerakligi haqida ma’lumot berdi.
1. Tana vaznini nazorat qilish
Ortiqcha vaznli va nosog‘lom ovqatlanish odatlariga ega bo‘lgan odamlar saratonning ayrim turlariga chalinishga moyil bo‘ladi. Bunga dalil sifatida semizlik va saraton o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganuvchi 2023-yilgi ilmiy tadqiqotni keltirish mumkin.
Ortiqcha vaznli odamlarda ko‘krak, qalqonsimon bez va oshqozon osti bezi saratoni xavfi ayniqsa yuqori. Bundan tashqari, vazn muammolari davolanishni murakkablashtiradi va ko‘pincha natija bermaydi. Jismonan sog‘lom va tetik bo‘lish uchun diyetani qayta ko‘rib chiqish, ko‘proq harakat qilish va sport bilan faol shug‘ullanish lozim.
- Sog‘lom ovqatlanish tamoyillariga amal qilish
To‘g‘ri ovqatlanish ratsioniga amal qilish, jumladan, o‘simlik (meva, sabzavot, ko‘kat)larga asoslangan ovqatlar, to‘liq donli va oqsillardan tashkil topgan oziq-ovqatlar tanani kasalliklardan himoya qilish uchun zarur bo‘lgan barcha kerakli moddalar bilan ta’minlaydi. Oddiy uglevodlar va trans yog‘larni o‘z ichiga olgan zararli ovqatlar miqdorini kamaytirish, shuningdek, kolbasa va qizil go‘shtdan voz kechish muhimdir.
- Sport bilan shug‘ullanish va faol hayot tarzi
Jismonan faollik sog‘lom vazn va umumiy salomatlikni saqlashning asosidir. Muntazam jismoniy mashqlar ko‘krak va ichak saratoniga qarshi tabiiy himoyani kuchaytirishga yordam beradi.
Agar siz o‘rtacha qiyinlikdagi sport bilan shug‘ullansangiz, haftasiga 2,5 soat mashq qilishingiz yoki intensiv mashqlarni haftasiga 75 daqiqa bajarishingiz mumkin.
- Chekishni tashlash
AQSH olimlari chekish o‘pka saratoniga 87 foiz hollarda sabab bo‘lishini isbotlagan. Shuning uchun nafas olish tizimini tamaki tufayli xavf ostiga qo‘yish mumkin emas. Bundan tashqari, tamakidan qizilo‘ngach va tanosil tizimi ham jiddiy zarar ko‘radi. Zaharli tutunni passiv holda hidlash chekishdan ham xavfli.
Tadqiqotlarga ko‘ra, chekishni tashlagandan o‘n yil o‘tgach o‘pkada saratoni vujudga kelish ehtimoli 50 foizga kamayadi.
- Spirtli ichimliklarni ichmaslik
Spirtli ichimliklarni butunlay cheklash eng to‘g‘ri qarordir. Shifokorlar alkogol ichimliklarni muntazam iste’mol qilish jiddiy kasalliklarga, birinchi navbatda, jigar va ichak saratoniga olib kelishi haqida ogohlantiradi. Bunday ichimliklarga bo‘lgan ishtiyoq sut bezlarining holatiga ham salbiy ta’sir qiladi va xavfli o‘simtalar rivojlanishiga zamin yaratadi.
- Solyariyga tashrif buyurmaslik va quyosh tik turgan vaqtda oftobda toblanmaslik
Hozirgi vaqtda teri saratoni (melanoma, bazalioma) eng ko‘p tarqalgan saraton turi bo‘lib kelmoqda. Ushbu kasalliklarning asosiy sababi solyariyda yoki ochiq havoda quyoshning xavfli ultrabinafsha nurlari ostida toblanishdir.
Umuman olganda, har qanday turdagi ultrabinafsha nurlari organizm va teri holati uchun jiddiy zarardir. Har bir solyariy jarayoni saraton kasalligiga chalinish ehtimolini 20 foizga oshiradi. Shu sababli quyoshdan himoya qiluvchi kremlardan foydalanish, issiq mavsumda yopiq kiyim kiyish va quyosh faolligi maksimal soatlarda tashqariga chiqmaslik tavsiya qilinadi.
- Tabiiy bioritmlarga va sog‘lom kun tartibiga rioya qilish
Uyqu — inson hayotining muhim qismidir, u tanada dam olish va resurslarni tiklash jarayonlari uchun javobgar. Yaxshi uyqu odamni kun davomida energiya bilan ta’minlashga yordam beradi. Sifatli hordiq immunitetning yaxshi ishlashini ta’minlaydi. Surunkali uyqusizlik tananing turli kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyatiga salbiy ta’sir qiladi. Shu sababli biologik ritmlar va uyqu gigiyenasiga amal qilish saraton va boshqa ko‘plab jiddiy kasalliklar paydo bo‘lishi uchun profilaktik chora sifatida xizmat qiladi.
- Muntazam tibbiy tekshiruvlardan o‘tish, oila a’zolarining hamda yoshi katta yaqin qarindoshlarning kasallik tarixini o‘rganib chiqish
Agar yaqin qarindoshlaringizdan biri saraton kasalligiga chalingan bo‘lsa, profilaktika choralarini ko‘rish va shifokor bilan genetik tekshiruvni o‘tkazish mumkin. Saratonga irsiy moyillik haqidagi ma’lumotlar kelajakda kerakli diagnostika choralarini belgilash imkonini beradi. Ular tufayli muammolarni dastlabki bosqichlarda aniqlash, davolanishni o‘z vaqtida boshlash va tiklanish imkoniyatini oshirish mumkin.
Quyidagi tekshiruvlardan muntazam ravishda o‘tish tavsiya qilinadi:
- irsiyat va yoshni hisobga olgan holda saraton kasalligini aniqlash uchun tekshiruv;
- 40 yoshdan oshgan ayollarga mammografiya va bachadon bo‘yni saratoni uchun test;
- 45 yoshdan oshgan bemorlarda ichak o‘simtalarini aniqlash uchun kolonoskopiya testi.
- Psixologik va emotsional holatingizni kuzatib borish
Depressiya, kundalik tashvishlar va surunkali stress ham tananing turli qismlarida o‘simtaning rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Asabiylik, doimiy stress saratonga qarshi tabiiy himoya mexanizmlarini susaytiradi:
- Miya va asab tizimining ishi buziladi, gormonal nomutanosibliklar vujudga keladi;
- Saratonga qarshi kurashish uchun mas‘ul bo'lgan hujayralar — leykotsitlar va T-limfotsitlar faolligi pasayadi;
- Stress gormonlarining oshib ketishi hujayralar mutatsiyasiga olib keladi.
- Saraton kasalligini o‘rganib chiqish, shifokorlardan tibbiy maslahat olish
Har bir inson o‘zi va yaqinlarining salomatligiga befarq bo‘lmasligi va bugungi kunda jadal rivojlanib borayotgan turli kasalliklar haqida hech bo‘lmasa umumiy tasavvurga ega bo‘lishi zamin talabiga aylangan. Ilmiy maqolalarni o‘qish, tibbiyot sohasidagi yangiliklardan xabardor bo‘lish va saraton turlari haqida ma’lumotlarni o‘rganib chiqish kabi foydali ilmlar barchamizga jiddiy xavf-xatarlarni avvalroq anglashga yordam beradi.
Izoh (0)