Статистикага кўра, ҳар бешинчи инсон ҳаёти давомида саратонга чалинади. 9 эркакдан, 12 аёлдан бири эса бу касаллик туфайли вафот этади. Қуйида онколог шифокор Хамис Магомедова тез-тез учрайдиган саратон турлари ва уларнинг олдини олиш чоралари ҳақида маълумот беради.
2022 йилда ЖССТ маълумотларига кўра, 20 миллион онкологик ҳолат расман қайд этилган. Шифокорларнинг саъй-ҳаракатларига қарамай ҳар йили 9,7 миллион одам мазкур касалликдан вафот этади.
Саратоннинг энг кўп учрайдиган турлари
- ўпка саратони - 2,5 миллион янги ҳолат;
- аёлларда кўкрак бези саратони - 2,3 миллион ҳолат;
- колоректал саратон (йўғон ичак ва унинг ўсимтаси саратони) - 1,9 миллион ҳолат;
- простата бези саратони - 1,5 миллион ҳолат;
- ошқозон саратони.
Олимларнинг таъкидлашича, 2050 йилда 35 миллиондан ортиқ одам саратонга чалиниши мумкин, бу 2022 йилга нисбатан 77 фоизга кўп.
Саратон тарқалишининг сабаблари
Хўш, нега Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти келажакка шунчалик пессимистик қарамоқда? Бунинг асослари бор: аҳоли қарияпти, одамлар кам ҳаракатланади, кўп спиртли ичимлик ичади ва чекади, кўп миқдорда носоғлом овқатлар истеъмол қилиб, семизликка чалинмоқда, ифлос ҳавода нафас олмоқда.
Лекин кўп нарса ўзимизга боғлиқ. Саратон турларининг тарқалиши ўсманинг биологиясига, инсоннинг жинсига ва турмуш тарзига боғлиқ.
Тери саратони
Хамис Магомедова тери ракини онкологиянинг энг кўп тарқалган тури деб алоҳида таъкидлайди.
Бу бўйича аниқ статистика йўқ, чунки тери саратони (меланомадан ташқари) умумий ҳисоб-китобларга киритилмайди. Тери саратони (агар меланома бўлмаса) даволанади, метастаз бермайди ва 99% ҳолларда ўлимга олиб келмайди.
Базал ҳужайрали тери саратони аломатлари — узоқ вақт давомида кетмайдиган қизариш ва терининг қуруқлашишидир. Меланома — жуда хавфли ўсма тури. Бу касаллик одам танасидаги холлар ёмон ўсмага айланганда пайдо бўлади.
Дунё бўйлаб ҳар йили тахминан 200 минг киши меланомага чалинади. Бу саратон тури тез ва кўп метастаз беради, шу жумладан мияга ҳам.
Сўнгги пайтларда шифокорлар тери саратони ҳолатларининг кўпайишини қуёшда қорайиш урфи билан боғлашмоқда. Шунингдек, гўзаллик салонларида ишлатиладиган ултрабинафша нурлар билан маникюр лампалари ҳам тери саратони ривожланишига таъсир қилиши мумкин.
Ўпка саратони
Бутун дунёда эркаклар ўпка саратони билан аёлларга қараганда икки баравар кўпроқ касалланади.
Касаллик ҳолатларининг 90% айнан чекиш туфайли юзага келади. Қолган 10% эса зарарли ишлаб чиқариш жойларида ишлаш, вируслар ва ионлаштирувчи нурланиш билан боғлиқ.
Кўпчилик ўйлаганидек, чилим ва электрон сигарет чекиш зарарсиз эмас, улар ҳам ўпкада саратон хавфини икки баравар оширади.
Симптомлари:
- доимий йўтал;
- ҳансираш;
- кўкракда оғриқ;
- қонли йўтал;
- ҳеч қандай сабабсиз чарчоқ ва вазн йўқотиш.
Кўкрак саратони (сут бези)
Бу аёлларда энг кенг тарқалган онкологик касалликдир.
Кўкрак бези саратони турли сабабларга кўра пайдо бўлади. Энг аввало, у гормонларга боғлиқ, яъни гормонлар мувозанатининг бузилиши билан боғлиқ. Бу бузилишлар нотўғри турмуш тарзи, семизлик, эстрогеннинг ортиқлиги ёки ирсий омиллар туфайли келиб чиқиши мумкин.
Аломатлари:
- кўкракда қаттиқлик ёки ўсма пайдо бўлиши;
- кўкрак шакли ёки ҳажмининг ўзгариши;
- кўкрак учидан ажралмалар келиши;
- кўкрак терисининг ўзгариши (қизариш, ичкарига тортилиш).
Ошқозон саратони
Ошқозон ракининг сабаблари меъда яраси ва Ҳелиcобактер пилори бактерияси, гастрит, мувозанатсиз парҳез, семизлик, чекиш ва спиртли ичимликларни суиистеъмол қилишдир.
Аломатлари:
- овқат ҳазм қилишнинг бузилиши;
- иштаҳа ва вазн пасайиши;
- тез тўйиш;
- овқат пайтида ва ундан кейин ошқозонда оғриқ пайдо бўлиши;
- кўнгил айниши
Касаллик ўтиб кетса, қусиш, қон кетиши, кучли оғриқлар пайдо бўлиши мумкин.
Саратонни олдини олса бўладими?
Бу усуллар саратон хавфини 90% га камайтиришга ёрдам беради:
- турмуш тарзи;
- уйқу режими;
- овқатланиш;
- спорт ва жисмоний фаоллик;
- стресс билан ишлаш.
Саратон профилактикасида муҳим бўлган гормонлардан бири — мелатонин. Агар 22:00 ва 23:00 орасида ётишга одатланадиган бўлсангиз, танангиз табиий равишда “саратон олдини олувчи” мелатонин ишлаб чиқаради. Сунъий мелатонин бундай таъсир кўрсатмайди. Шунингдек, вақтида тиббий кўрикдан ўтиш муҳим.
Изоҳ (0)