Yaqinda mashhur “Anora” filmining internet varianti eʼlon qilindi. Ko‘pchilik buni qo‘shni Qozog‘iston jamiyatida katta rezonansga sabab bo‘lgan “Borat” filmi hikoyasi bilan qiyoslamoqda. San’atshunoslik fanlari nomzodi Eldor Yo‘ldoshev quyida ijtimoiy tarmoqlarda turli muhokamalarga sabab bo‘lgan film haqida mulohaza yuritadi.
Menimcha, Boratni Anoraga qiyoslab bo‘lmaydi. Chunki Boratning reklama bannerlari hammasini aytib turadi: “Borat: Qozog‘istonning ulug‘vor xalqiga foyda keltirish uchun Amerika madaniyatini o‘rgandi”. Bunda qozoq jamiyatidagi rezonans mantiqiy va kutilgan edi.
“Namys” Vatanparvarlik assotsiatsiyasi petitsiya turi, uni AQSH konsulligi topshirdi va internetning qozoq segmentida #CancelBorat heshtegi ko‘p oylar davomida birinchi o‘rinni egallab turdi. Qozog‘istonlik rejissyor Erik Rakishev noroziliklarga javoban “Mening birodarim Borat” deb nomlangan film oldi. Kuvaytda o‘q otish sport musobaqasining taqdirlash marosimida Qozog‘iston madhiyasi o‘rniga ushbu filmdan parodiya yangradi.
Mamlakatning sobiq prezidenti Nursulton Nazarboyev bu filmga shunchaki komediya sifatida qarashga chaqirgandi. Qozog‘iston Tashqi ishlar vazirligining sobiq rahbari Yerjan Kazixanov esa film chiqqandan keyin Qozog‘istonga sayyohlar oqimi o‘n baravar ko‘payganini taʼkidladi. “Kazakh Turizm” milliy kompaniyasi mamlakat reklama roliklarida Boratning “Juda yaxshi!” iborasini asosiy detal sifatida foydalangan.
“Anora” filmi klassik melodramadir. Masalan, Juliya Roberts va Richard Gir ishtirokidagi “Sohibjamol” (Pretty Woman, 1990) filmida ham fohisha va milliarder haqida hikoya qilinadi. Film 1992-yilda ishlab chiqilgan, ammo hali ham eng romantik melodramalardan biri hisoblanadi. Tanqidchilar unga “kult film” maqomini berishgan va Royning Orbisonning “Pretty Woman” qo‘shig‘i O‘zbekistonda hamon to‘y marosimlarida yangramoqda.
Hatto Sovet davrida ham shunday filmlar bor edi, masalan, 1989-yilda sovet kassasining yetakchisi bo‘lgan “Interqiz” (“Interdevochka”) filmi, xuddi shu voqea, fohisha va boy odamning sevgi hikoyasi haqidadir. Mavjud qatʼiy senzura va tizimli “temir” ramkaga qaramay, sobiq SSSRning asosiy kinoxronikasi “Sovet ekrani” ushbu kinoasarga 1989-yildagi sovet filmlari orasida birinchi o‘rinni berdi va Yelena Yakovleva bir lahzaga fohisha roli uchun “Yilning eng yaxshi aktrisasi” deya eʼtirof etildi.
“Anora” filmi atrofidagi nafrat, avvalambor, ko‘plab Telegram kanallarining hayp xabarlari mahsulidir. Kanal yurituvchilar filmni tomosha qilmay, “o‘zbek fohishasi” deb atalgan shaxs haqidagi bir xil matnlarni tarqatishdi. Bunday bir yoqlama materiallarning tarqalishiga filmning axloqiy, g‘oyaviy tarkibiy qismlariga ham xolis va professional baho beradigan kinotanqidchilar va ixtisoslashgan ommaviy axborot vositalari mavjud emasligi ham sabab bo‘ldi.
O‘zbekistonda milliy mentalitet va axloqiy me’yorlarga zid ko‘plab seriallar ishlab chiqarilib, efirga uzatib kelinmoqda. Lekin nima uchundir jamoatchilik bu borada jim. “Anora” filmiga nisbatan kuzatilganchalik qarshilik va ajiotaj yo‘q. Aslida o‘zbek kinoijodkorlari tomonidan o‘z millati vakillari haqida tayyorlanuvchi, qo‘shni davlatlarga sotiladigan bunday filmlar bizning obro‘yimizga ko‘proq putur yetkazadi.
O‘zbekiston xalq artisti, o‘zbek kinosining klassigi Elyor Eshmuhamedov bilan “Anora”ni diqqat bilan tomosha qildik. Ammo xulosamiz hafsalangizni pir qilishi mumkin, negaki olomonning ommaviy nafrati va g‘azabiga sabab bo‘lgan, fitna nazariyalarini tug‘dirgan film aslida ijtimoiy tengsizlik dramasi, shafqatsiz dunyoning adolatliligi, insoniy tuyg‘ular haqida hikoya qiladi.
Ko‘pchilik zo‘r berib taʼkidlaganidek, filmda madaniyatimiz, tariximiz, urf-odatlarimiz, mentalitetimiz va Vatanimiz haqida hech narsa yo‘q. Umuman olganda, kartinada biz yo‘qmiz. Ajnabiy familiyali qahramon bor, chunki bosh qahramonning sharifi – Mixeyeva, u o‘zini doim Eni deb tanishtiradi, garchi pasportiga ko‘ra uning ismi Anora bo‘lsa-da. Darvoqe, bu ism ko‘plab fors va turkiy xalqlarda uchraydi.
Eng qizig‘i, 76- Kann xalqaro kinofestivalining oltin palma statuetkasini qo‘lga kiritgan “Qulash anatomiyasi” filmi Toshkent xalqaro kinofestivalining tantanali ochilish marosimida ochiq namoyish etildi. Aslida bu film LGBT targ‘ibotchisi. Masalan, “Qulash anatomiyasi” Queer Palm kinofestivalida g‘oliblikka nomzodlardan biri edi. Queer Palm esa kvir va bir jinsli munosabatlar mavzusini aks ettiruvchi filmlarga beriladigan maxsus mukofot.
Afsuski “taqiqlash” bizda achchiq anʼanaga aylandi. Masalan “Oskar” va “Oltin globus”larni “terib olgan” Kristofer Nolanning “Oppengeymer” yoki latofatli Demi Mur bilan “Substansiya” filmlari ham rasmiy taqiqda, o‘z vaqtida hattoki zararsiz minyonlar ham taqiqlangan edi. Eski tizimdan qolgan “meros” bo‘lmish cheklov va taqiqlashlar dan voz kechish fursati allaqachon yetgan, nazarimda.
Eldor Yuldoshev, Sanʼatshunoslik fanlari nomzodi (PhD), Istanbul kino akademiyasi akademigi, kinematografiya bo‘yicha ko‘plab meʼyoriy hujjatlar muallifi
Izoh (0)