Пул алмашинув воситаси бўлиш билан бирга инсон руҳий ҳолатига кучли таъсир қилувчи психологик омилдир. У одамнинг ўзига бўлган ишончи, атроф-муҳитни қабул қилиши ва хатти-ҳаракатларини акс эттиради. Кўпчилик пул борлигида ҳам, йўқлигида ҳам ўзини доим хавотирли ва тушкун ҳолатда ҳис қилади. Нега? Чунки ортиқча маблағ бахтни кафолатламайди, аммо аввалдан мавжуд бўлган ички қўрқувлар ва бўшлиқликни очиб беради.
Пул етишмаганда одамлар кўпинча “омон қолиш” режимига ўтади. Мия қисқа муддатли вазифаларга кўпроқ эътибор қаратади, стратегик фикрлаш қобилияти пасаяди, кортизол даражаси ошади. Бу сурункали стресс, апатия ва ҳатто депрессияга олиб келади.
Бунинг замирида “Мен бунга лойиқ эмасман”, “Бойлар яхши одам бўлмайди”, “Яхши пул ишлаб топиш учун кўп азоб чекиш керак” каби ўзини чекловчи эътиқодлар ётади. Улар оила, маданият ва ижтимоий муҳит туфайли онгда сақланиб қолади ва ўзимиз сезмаган тарзда муваффақият чўққисидан узоқлаштиради.
Етишмовчилик инсон онгига қандай таъсир қилади?
Молиявий қийинчиликлар одамни доимий стресс ҳолатига солади. Кундалик эҳтиёжларни қондириш учун курашиш — озиқ-овқат харид қилиш, уй-жой масалалари, вақтида даволаниш каби ташвишлар инсон миясини қисқа муддатли фикрлаш, яъни тирик қолишга йўналтирилган режимга олиб келади.
Эркаклар ўзини бирор ишга ярамайдиган, деб ҳис қилади, жамиятдан ажралиб қолади, ҳатто яқинлар билан мулоқотни камайтиради. Байрамларга бормаслик, совға ололмаслик, ўзига нисбатан паст баҳо бериш — буларнинг бари руҳий тушкунликни чуқурлаштиради.
Молиявий масалалар кўплаб оилавий жанжалларга, ҳатто ажримларга ҳам сабаб бўлади. Пул йўқлиги нафақат руҳиятга, балки саломатликка ҳам таъсир қилади: бош оғриғи, овқат ҳазм қилишнинг бузилиши, мушакларда зўриқиш каби ҳолатлар тез-тез учрайди, чунки ўз вақтида тиббий кўрикдан ўтилмайди.
Айрим ҳолларда, одам молиявий қийинчиликдан чиқиш учун хавфли йўлларга — кредитларга, қимор ўйинларига ёки ноқонуний ишларга қўл урилади. Бу эса қашшоқлик тузоғидан чиқиш ўрнига янада чуқурроқ ботишга олиб келади.
Пулнинг кўплиги руҳиятга қандай таъсир қилади?
Пул кўп бўлса, бошқа механизмлар ишга тушади. Кўпчилик “кўп пул — кўп муаммо” деган иборага ишонмайди, аммо амалда бу ҳақиқатга яқин. Пул ортган сайин, инсон ўз қадриятларини қайта кўриб чиқади. Агар унда барқарор ички таянч бўлмаса, бойлик уни чалғитади: ташвишлар, ёлғизлик, айбдорлик ҳисси кучаяди.
Кўплаб муваффақиятли инсонларда “самозванлик синдроми” — яъни “мен бу бойликка лойиқ эмасман” деган ички қўрқув пайдо бўлади. Улар бошқаларнинг фикридан, пулини йўқотишдан ёки бойлик сабаб атрофдагилар ундан фақат моддий ёрдам кутаётганидан хавотирланади.
Бундай инсонлар ўзини доимий равишда бошқалар билан солиштиради, инсонлар олдидаги обрўсини сақлаб қолиш учун ортиқча харажатларга йўл қўяди.
Онг остида шаклланган қарашларнинг пулга бўлган муносабатга таъсири
Руҳшунослар фикрича, пулга бўлган муносабат инсоннинг болалигида шаклланади. “Бойлар ёмон”, “пул топиш қийин”, “мен бунга лойиқ эмасман” каби эътиқодлар онг остида яшириниб ётади. Бундай одамлар нафақат пул топишни, балки уни ушлаб қолишни ҳам ўзига “рухсат” бермайди.
Шунинг учун молиявий муаммоларни ҳал қилиш учун нафақат пул топиш йўлларини ўрганиш, балки ички эътиқодлар, руҳият устида ҳам ишлаш керак.
Молиявий қийинчиликда бўлган инсон учун реал ва эришиладиган молиявий мақсадлар қўйиш, стрессни бошқаришни ўрганиш, ресурслар билан тўғри ишлаш муҳим. Бойлик ортидан қуваётганлар эса маънавий қадриятларни — оила, ижод, хайрия каби эзгу амалларни унутмаслиги, импулсив харажатлардан сақланиши лозим. Зеро, пул етишмаслиги ҳам, ортиқчалиги ҳам муқаррар тақдир эмас.
Изоҳ (0)