Pul almashinuv vositasi bo‘lish bilan birga inson ruhiy holatiga kuchli ta’sir qiluvchi psixologik omildir. U odamning o‘ziga bo‘lgan ishonchi, atrof-muhitni qabul qilishi va xatti-harakatlarini aks ettiradi. Ko‘pchilik pul borligida ham, yo‘qligida ham o‘zini doim xavotirli va tushkun holatda his qiladi. Nega? Chunki ortiqcha mablag‘ baxtni kafolatlamaydi, ammo avvaldan mavjud bo‘lgan ichki qo‘rquvlar va bo‘shliqlikni ochib beradi.
Pul yetishmaganda odamlar ko‘pincha “omon qolish” rejimiga o‘tadi. Miya qisqa muddatli vazifalarga ko‘proq e’tibor qaratadi, strategik fikrlash qobiliyati pasayadi, kortizol darajasi oshadi. Bu surunkali stress, apatiya va hatto depressiyaga olib keladi.
Buning zamirida “Men bunga loyiq emasman”, “Boylar yaxshi odam bo‘lmaydi”, “Yaxshi pul ishlab topish uchun ko‘p azob chekish kerak” kabi o‘zini cheklovchi e’tiqodlar yotadi. Ular oila, madaniyat va ijtimoiy muhit tufayli ongda saqlanib qoladi va o‘zimiz sezmagan tarzda muvaffaqiyat cho‘qqisidan uzoqlashtiradi.
Yetishmovchilik inson ongiga qanday ta’sir qiladi?
Moliyaviy qiyinchiliklar odamni doimiy stress holatiga soladi. Kundalik ehtiyojlarni qondirish uchun kurashish — oziq-ovqat xarid qilish, uy-joy masalalari, vaqtida davolanish kabi tashvishlar inson miyasini qisqa muddatli fikrlash, ya’ni tirik qolishga yo‘naltirilgan rejimga olib keladi.
Erkaklar o‘zini biror ishga yaramaydigan, deb his qiladi, jamiyatdan ajralib qoladi, hatto yaqinlar bilan muloqotni kamaytiradi. Bayramlarga bormaslik, sovg‘a ololmaslik, o‘ziga nisbatan past baho berish — bularning bari ruhiy tushkunlikni chuqurlashtiradi.
Moliyaviy masalalar ko‘plab oilaviy janjallarga, hatto ajrimlarga ham sabab bo‘ladi. Pul yo‘qligi nafaqat ruhiyatga, balki salomatlikka ham ta’sir qiladi: bosh og‘rig‘i, ovqat hazm qilishning buzilishi, mushaklarda zo‘riqish kabi holatlar tez-tez uchraydi, chunki o‘z vaqtida tibbiy ko‘rikdan o‘tilmaydi.
Ayrim hollarda, odam moliyaviy qiyinchilikdan chiqish uchun xavfli yo‘llarga — kreditlarga, qimor o‘yinlariga yoki noqonuniy ishlarga qo‘l uriladi. Bu esa qashshoqlik tuzog‘idan chiqish o‘rniga yanada chuqurroq botishga olib keladi.
Pulning ko‘pligi ruhiyatga qanday ta’sir qiladi?
Pul ko‘p bo‘lsa, boshqa mexanizmlar ishga tushadi. Ko‘pchilik “ko‘p pul — ko‘p muammo” degan iboraga ishonmaydi, ammo amalda bu haqiqatga yaqin. Pul ortgan sayin, inson o‘z qadriyatlarini qayta ko‘rib chiqadi. Agar unda barqaror ichki tayanch bo‘lmasa, boylik uni chalg‘itadi: tashvishlar, yolg‘izlik, aybdorlik hissi kuchayadi.
Ko‘plab muvaffaqiyatli insonlarda “samozvanlik sindromi” — ya’ni “men bu boylikka loyiq emasman” degan ichki qo‘rquv paydo bo‘ladi. Ular boshqalarning fikridan, pulini yo‘qotishdan yoki boylik sabab atrofdagilar undan faqat moddiy yordam kutayotganidan xavotirlanadi.
Bunday insonlar o‘zini doimiy ravishda boshqalar bilan solishtiradi, insonlar oldidagi obro‘sini saqlab qolish uchun ortiqcha xarajatlarga yo‘l qo‘yadi.
Ong ostida shakllangan qarashlarning pulga bo‘lgan munosabatga ta’siri
Ruhshunoslar fikricha, pulga bo‘lgan munosabat insonning bolaligida shakllanadi. “Boylar yomon”, “pul topish qiyin”, “men bunga loyiq emasman” kabi e’tiqodlar ong ostida yashirinib yotadi. Bunday odamlar nafaqat pul topishni, balki uni ushlab qolishni ham o‘ziga “ruxsat” bermaydi.
Shuning uchun moliyaviy muammolarni hal qilish uchun nafaqat pul topish yo‘llarini o‘rganish, balki ichki e’tiqodlar, ruhiyat ustida ham ishlash kerak.
Moliyaviy qiyinchilikda bo‘lgan inson uchun real va erishiladigan moliyaviy maqsadlar qo‘yish, stressni boshqarishni o‘rganish, resurslar bilan to‘g‘ri ishlash muhim. Boylik ortidan quvayotganlar esa ma’naviy qadriyatlarni — oila, ijod, xayriya kabi ezgu amallarni unutmasligi, impulsiv xarajatlardan saqlanishi lozim. Zero, pul yetishmasligi ham, ortiqchaligi ham muqarrar taqdir emas.
Izoh (0)