Donald Tramp administratsiyasi Markaziy Osiyo bilan aloqalarni yo‘lga qo‘ya boshlagach, O‘zbekiston strategik hamkorlikni kengaytirishga tayyorligini bildirdi. “Amerika ovozi” ikki tomonlama aloqalardagi asosiy masalalar haqida ma’lumot berdi.
AQSH 2021-yilda afg‘on harbiy uchuvchilari “Tolibon”dan qochib, O‘zbekistonga olib o‘tgan yettita Black Hawk vertolyotini qaytarib oldi. Amerika rasmiylariga ko‘ra, ushbu transfer va so‘nggi bir oy ichidagi boshqa ikki tomonlama almashinuvlar Toshkentni Vashingtonning Markaziy Osiyodagi asosiy hamkori ekanini yana bir bor tasdiqladi. Biroq tahlilchilar harbiy munosabatlarni asosan manfaatga asoslangan va geosiyosiy murakkabliklar hamda mintaqaviy ziddiyatlar ta’sirida shakllangan, deb hisoblamoqda.
Diplomatlar o‘rtasidagi suhbat
AQSH davlat kotibi Marko Rubio 21-fevral kuni O‘zbekiston tashqi ishlar vaziri Baxtiyor Saidov bilan telefon orqali muloqotda AQSHning mamlakat mustaqilligi, suvereniteti va hududiy yaxlitligini qo‘llab-quvvatlashini yana bir bor ta’kidladi. Bu haqda Davlat departamenti matbuot kotibi Temmi Bryus ma’lum qildi.
Ular qariyb 10 yil oldin AQSH va Markaziy Osiyoning beshta respublikasi o‘rtasida boshlangan C5+1 diplomatik platformasi orqali qo‘shma sa’y-harakatlarni muhokama qildi. Tramp ma’muriyati ushbu platformadan “tinchroq va farovonroq Markaziy Osiyoni” qo‘llab-quvvatlash uchun foydalanishga qiziqish bildirmoqda.
Saidov esa suhbatni “samarali” deb ta’rifladi, uning maqsadi “yaqin hamkorlikni davom ettirish, ishbilarmon doiralar o‘rtasida mustahkam ko‘priklar barpo etish, har ikki yo‘nalishda tovar ayirboshlash hajmini oshirish, Markaziy Osiyo va undan tashqarida farovon taraqqiyotni taʼminlash” deb atadi.
Pentagon bilan hamkorlik, Missisipi bilan aloqalar
Elchi Furqat Siddiqov qo‘shma mashg‘ulotlar va Pentagon homiyligidagi kasbiy almashinuvlarga asoslanib, O‘zbekiston harbiy kuchlari “Missisipi Milliy gvardiyasi bilan yelkama-yelka turganini” ta’kidladi.
Biz mintaqada AQSHning ishonchli hamkorimiz, dedi Sidiqov 31-yanvar kuni elchixonadagi qabulda.
U mudofaa sohasidagi islohotlar va O‘zbekiston qurolli kuchlarining jihozlanishidagi takomillashuvlarga e’tibor qaratdi. Tadbirda Missisipi shtati Milliy gvardiyasi general-adyutanti general-mayor Bobbi Ginn ishtirok etdi. U 2012-yildan buyon hamkorlik AQSH va O‘zbekiston harbiylari o‘rtasida 170 dan ortiq o‘zaro aloqalarni amalga oshirib, tabiiy ofatlarga qarshi kurashish va harbiy tayyorgarlikni mustahkamlaganini aytdi.
O‘zbekistonning mintaqaviy barqarorlikka sodiqligi hamda terrorizmga qarshi kurash va chegara xavfsizligiga qo‘shgan hissasi uning qurolli kuchlari qudratini namoyish etadi, dedi Ginn.
Qabulda ishtirok etgan Pentagonning Yevrosiyo bo‘yicha bosh direktori vazifasini bajaruvchi Devis Florik ham Toshkentga AQSH samolyotlarini “saqlagani” va Amerika bilan o‘zaro manfaatli yechim yo‘lida astoydil ishlayotgani uchun minnatdorlik bildirdi. U yettita Black Hawk vertolyotlari Afg‘onistondan keltirilgan flot tarkibiga kirishini tasdiqladi.
Pentagonning yana bir yuqori lavozimli amaldori, kontr-admiral Erin Osborn ham shu yig‘ilishda so‘zga chiqib, O‘zbekistonni AQSHning Afg‘onistondagi harbiy kampaniyasining dastlabki yillarida o‘z havo hududi va aviabazasini taqdim etgan “muhim ittifoqchi” sifatida maqtadi. Shuningdek, respublika Pentagonning Shimoliy tarqatish tarmog‘i tarkibida bo‘lib, qo‘shni mamlakatda jang olib borayotgan xalqaro koalitsiyaga harbiy bo‘lmagan yuklarni yetkazib bergan.
Osbornning ta’kidlashicha, o‘zaro ishonch va anglashuv “salohiyatni oshirish tashabbuslari hamda umumiy tahdidlarga qarshi kurashish uchun razvedka ma’lumotlarini almashishda” o‘z aksini topgan.
U AQSH O‘zbekiston bilan “uning barqarorligi va suverenitetini, shuningdek, butun Markaziy Osiyo mintaqasining barqarorligi va suverenitetini ta’minlash maqsadida” hamkorlik qilishga sodiqligini aytdi.
“Tolibon” va Afg‘oniston omili
Elchixona tadbirida vertolyotlarning AQSHga qaytarilgani ma’lum qilingan bo‘lsa-da, “Tolibon” buni qoralagan va AQSHdan ularni qaytarishni talab qilgan.
♦ 2021-yilda ham AQSHning 18 ta samolyoti Tojikistonga olib o‘tilgandi, biroq Vashington va Dushanbe haligacha bu masalani hal qilgani yo‘q.
♦ 2022-yil iyun oyida mintaqaga tashrifi chog‘ida AQSH Markaziy qo‘mondonligi qo‘mondoni general Maykl Kurilla samolyotlar Afg‘onistonga qaytarilmasligini aytdi. Chunki ular “Tolibon”ga tegishli emas. Aviatexnikalar AQSH hukumati puliga sotib olinib, Afg‘oniston sobiq hukumatiga vaqtinchalik foydalanishga topshirilgandi.
Vashington tahlilchilari O‘zbekistonni AQSHning mintaqadagi eng faol harbiy hamkori deb baholamoqda. Ular buni Qozog‘istonning Arizona bilan, Tojikistonning Virjiniya bilan, Qirg‘iziston va Turkmanistonning Montana bilan hamkorligiga qiyoslamoqda.
Shunga qaramay, ular Toshkent-Vashington xavfsizlik munosabatlarini strategik emas, balki ko‘proq manfaatga asoslangan deb ta’riflamoqda.
“O‘zbeklar trenirovka va qurol-aslaha xohlaydi. Biz ulardan nimani istaymiz? Mintaqada ishonchli hamkorni”, dedi Markaziy Osiyoda katta tajribaga ega bo‘lgan AQSHning sobiq amaldori. U kasbiy faoliyati sababli ismi ochiqlanishini xohlamagan.
AQSH o‘zbek uchuvchilariga topshirilgan samolyotlarni boshqarish va ularga texnik xizmat ko‘rsatishni o‘rgatgan, ammo davomli hamkorlik uchun Kongress tomonidan bir necha million dollarlik moliyalashtirishni davom ettirish juda muhim hisoblanadi.
Albatta, Kongressdan savollar tug‘iladi. Hozirgacha keltirilgan asosiy dalil shuki, bu mablag‘lar Afg‘onistondan keladigan ekstremistlarga qarshi kurashishda yordam beradi, dedi sobiq amaldor.
Toshkentdagi ekspertlar O‘zbekistonning “Tolibon”ga nisbatan ehtiyotkorona yondashuvini qo‘llab-quvvatlamoqda. Rasmiylar O‘zbekiston Afg‘onistonni kim boshqarsa, o‘sha bilan munosabat o‘rnatishini ta’kidladi.
Garchi “Tolibon” rasman tan olinmasa-da, Kobul bilan barqaror diplomatik aloqalar yo‘lga qo‘yilgan, mamlakat bilan muhim investitsiya va biznes kelishuvlar mavjud, afg‘on xalqiga gumanitar yordam ko‘rsatilmoqda.
O‘zbekiston 2024-yil yozda Afg‘oniston chegarasidagi Termiz shahrida erkin iqtisodiy zona ochib, qo‘shni davlatlarni tadbirkorlik hamkorligini rivojlantirishga taklif etdi.
AQSH manfaatlari va Markaziy Osiyo xavfsizligi
AQSH Markaziy Osiyoning har bir respublikasi bilan harbiy hamkorlik to‘g‘risidagi shartnomalarni saqlab qoladi, rejalar har yili ko‘rib chiqiladi va moliyalashtirish tasdiqlanadi.
Razvedka ma’lumotlarini almashish bo‘yicha sa’y-harakatlarga qaramay, AQSH va O‘zbekiston o‘rtasida parvozlar bo‘yicha kelishuv mavjud emas. Toshkent o‘z hududidan qo‘shni tuproqqa, hatto terrorchilik nishonlariga zarba berish uchun foydalanishga yo‘l qo‘ymaydi.
Tramp ma’muriyati bunga shubha bilan qarashi mumkin. Bu O‘zbekiston bilan hamkorlik masalasini murakkablashtiradi, chunki ular markazda joylashgan, ammo biz ularni aylanib o‘tishimiz kerak. Evaziga nima olayotganimizni oqlash qiyin, dedi AQSHning sobiq amaldori.
Yillar davomida AQSH mintaqaviy chegara xavfsizligi tashabbuslarini ham qo‘llab-quvvatlab kelmoqda.
Bu katta dastur. Qancha terrorchini to‘xtatdik? Ularning qanchasi faoliyati to‘xtatildi, o‘ldirildi yoki qo‘lga olindi? Bu aniq raqamlar bizda bormi? Biz hali dasturni yo‘lga qo‘yishning dastlabki bosqichlaridamiz, dedi sobiq AQSH rasmiysi.
Izoh (0)