Мартин Скорсезенинг “Лаънатланганлар ороли” фильми 15 ёшга тўлди. Бу фильм томошабинни моҳирлик билан содир бўлаётган воқеаларнинг ҳақиқийлигига шубҳа қилишга ундайдиган мукаммал бошқотирма сифатида яратилган.
Фильм сўнгида томошабинга “тўғри” тушунтириб қўйишади: Тедди Дэниэлс — руҳий касалликлар шифохонаси бемори, ўз хотинининг қотили ва унинг бутун йўли уни ҳақиқатни англашга қайтариш учун саҳналаштирилган уринишдир. Аммо буларнинг барчаси тузоқ бўлиб, қаҳрамон аввалбошдан фитна қурбони бўлган бўлса-чи?
Ижтимоий тармоқларда “расмий” назарияни рад этувчи конспирологик назария машҳур. Унга кўра, Тедди ҳеч қачон руҳий касал бўлмаган ва даҳшатли ҳақиқатни яшириш учун унинг онги синдирилган.
Бўрон чиндан ҳам содир бўлганми?
Расмий версияга қарши асосий далиллардан бири фильмнинг катта қисмида содир бўлган бўрондир. Клиника бош шифокори (Бен Кингсли) икки йилдан бери “Теддининг фантазиялари ҳақида билишини” айтади. Бироқ у ҳақиқатан ҳам бўронни беморнинг васвасасининг бир қисми деб ҳисобласа, мантиқий савол туғилади: унда содир бўлаётган воқеликнинг ҳақиқатини қандай тушунтириш мумкин?
Бўрон пайтида клиника ходимлари ҳақиқатан ҳам эвакуация қилинади, хавфсизлик чоралари муҳокама қилинади, Тедди ҳатто ертўлада тунашга мажбур бўлади. Бундан ташқари, бўрон туфайли C блокда электр таъминоти узилади, бу эса хавфли беморларга ташқарига чиқиш имконини беради. Агар бўрон фақат Теддининг иллюзияси бўлса, унда нима учун бошқа барча қаҳрамонлар унга ҳақиқий ҳодиса сифатида муносабатда бўлишади?
“Қоч” ёзуви ва махфий хабарлар
Беморларни сўроқ қилиш пайтида Тедди бир аёлни учратади, аёл унга “Қоч” сўзи ёзилган қоғозни яширинча беради. Аммо шундоқ ҳам клиникада яшаётган одамни қочиш ҳақида огоҳлантиришнинг нима кераги бор? Агар у ҳақиқатан ҳам бемор бўлса, бу нимани англатади?
Ғордаги доктор: ақлдан озишми ёки ҳақиқат?
Фильмнинг энг сирли эпизодларидан бири Теддининг ғорда шифокор аёл билан учрашуви. Аёл унга ҳайратланарли ҳақиқатни очади: оролда тақиқланган тажрибалар ўтказилиб, беморлар иродасиз қўғирчоқларга айлантирилади. Фильмнинг расмий версиясида айтилишича, бу шифокор қаҳрамоннинг тасаввури маҳсули холос.
Аммо аёл Теддига лоботомия ҳақида гапириб беради — бу муолажа ҳақида у илгари ҳеч нарса билмаган. Агар бу галлюцинация бўлса, унда қандай қилиб у галлюцинациядан янги нарсани билиб олиши мумкин? Бу нуқта тўғридан тўғри учрашув ҳақиқий бўлганини, яъни шифокорлар ёлғон гапирганини кўрсатади.
Онгни манипуляция қилиш
Фитна назариясига кўра, Тедди бошиданоқ яширин таъсирга учраган. Унинг шериги (Марк Руффало) ҳамкасби эмас, балки шифокор эди, у бутун фильм давомида унга сездирмасдан дори беради — сигарет, оғриқ қолдирувчи воситалар ва эҳтимол озиқ-овқат билан ҳам. Буларнинг ҳаммаси унинг иродасини бўшаштириб, таъсирчан қилиб қўярди.
Тедди охирги тузоққа — маёққа кирганда, уни анчадан бери касал эканига ишонтиришга мажбур қилишади. Доимий босим остида, кучсизланган ҳолатда, у ниҳоят таслим бўлади. Бу хаёлий ҳақиқат эффектига асосланган психологик ишлов беришдир: агар одамга доимий равишда ёлғон айтилса, эртами-кечми у бунга ишонади.
- Йиртқич ҳайвон бўлиб яшаш яхшими ёки одам бўлиб ўлишми?
Тедди ва унинг “шериги” ўртасидаги якуний диалог воқеаларнинг муқобил версияси учун калит бўлади. Қаҳрамон: “Йиртқич ҳайвон бўлиб яшаш ёмонми ёки одам бўлиб ўлишми?” деганда, унинг нигоҳида англаш сезилади. Бу ақлдан озган тентакнинг сўзлари эмас, балки курашиш бефойда эканлигини тушуниб етган одамнинг гапи.
У лоботомияни буларнинг барчасига ишонгани учун эмас, балки уни ҳеч қачон қўйиб юбормасликларини тушунгани учун қабул қилади.
Иллюзия маҳорати
“Лаънатланганлар ороли” камдан-кам учрайдиган фильмлардан бири бўлиб, унда ҳақиқат томошабиннинг қарашига қараб ўз шаклини ўзгартиради. Расмий версия ишончли кўринади, аммо диққат билан таҳлил қилинса, унда жуда кўп тушунмовчиликлар мавжуд. Тедди манипуляция қурбони, тизимнинг бузилган агенти бўлиши мумкин эди, уни фош қилишди, қайта ишлашди ва ақлдан озганига ишонишга мажбур қилишди.
Изоҳ (0)