Жеймс Дайсоннинг биринчи ихтиролари қандай эди? Унинг компанияси Вилли-Вонканинг шоколад фабрикасига нимаси билан ўхшайди? Британиялик ихтирочи яратган машҳур фен ва самолёт ўртасида қандай умумийлик бор?
Қандай қилиб CAD (Автоматлаштирилган лойиҳалаш тизими) ўрнига қалам чизмалари тарафдори бўлган ва пулдан кўра инновациялар ҳақида кўпроқ ўйлайдиган муҳандис муваффақиятли бизнес империялардан бирини қура олди?
Қайиқ, аравача, чангюткич — Dyson қандай яратилган?
Жеймс Дайсон 1947 йилда Норфолькда туғилган. Мактабни тугатган йигит қаерда ўқишни билмай, муҳандислик ва дизайн соҳасини танлайди, бу унга барча ижодий амбицияларини амалга ошириш имконини беради, деб ўйлайди ва хато қилмайди. У Қироллик санъат коллежига ўқишга киради, бу ихтирочининг тақдирида бурилиш нуқтасига айланади: биринчидан, у ерда фаолият соҳасини тўғри танлаганини тушунади, иккинчидан, Дирди Хиндмарш — бўлажак рафиқасини учратади. Улар 1968 йилда студентлик чоғларида унаштирилади.
Дайсон фаолиятини Rotork компаниясида, тажрибалардан қўрқмайдиган одам — Жереми Фрай бошчилигида бошлайди. Айнан устозидан ёш Жеймс ихтирочиликнинг асосий тамойилларини ўрганади: хатолардан хулоса чиқариш, тажрибага ишониш ва ҳар доим янги ғояларни излаш. Коллежнинг сўнгги курсида Дайсон унинг жамоаси билан Sea Тruck деб номланган конструкцияни яратади — бу шиша толали кичик тез юрар қайиқ бўлиб, у жиҳозланмаган қирғоққа ҳам чиқа оларди. Бироқ Фрай ва шуҳратпараст ўқувчининг йўллари тезда ажралади, чунки ёш йигит оддий одамларнинг кундалик ҳаётини яхшилайдиган нарсаларни яратишни хоҳлаётганди.
Унинг шунга ўхшаш биринчи лойиҳаси Ballbarrow — ғилдирак ўрнига шар ўрнатилган пластик аравача бўлиб, бу юк оғирлигини тенг тақсимлаш ва аравачани янада ҳаракатчан барқарор қилиш имконини берарди. Ихтиро Британия дизайн кенгаши мукофотига сазовор бўлади, аммо кенг жамоатчилик томонидан яхши қабул қилинмайди.
Якуний моделни яратиш учун анча кўп вақт керак бўлади, бу вақт давомида дизайнерни рафиқаси маънавий ва моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлайди: Дирди жўжа боқиб, сабзавот етиштиради, расм дарсларини ташкил қилади, эрига кредит олиш учун уйни гаровга қўйишга рухсат беради.
Ажабланарлиси шундаки, навбатдаги ихтиро қопсиз келажак чангюткичи катта шов-шувга сабаб бўлмайди: ватани Англияда барча ишлаб чиқарувчилар ва дистрибюторлар Дайсонга рад жавобини беришади. Муаммонинг ечими Японияда топилади: айнан у ерда муҳандислик мўжизаси биринчи марта эътиборга тушади. Бир неча йил ўтгач, 1991 йилда Жеймс ўз компаниясини очади.
Кейинчалик иш анча тезлашади: хавфсиз вентиляторлар, қўл қуритгичлар, чангюткич роботлар ва, албатта, фен ва стайлерлар бутун дунё бозорини эгаллаб олади.
Ҳар бир янги лойиҳа ишлаб чиқариш тизимини бутунлай ўзгартиришни талаб этарди. Жеймс ўзини аввало муҳандис деб биларди, шунинг учун фирмасининг асосий мақсади инновацион технологияларни яратиш, улардан фойда олиш эмас.
Ишга бундай муносабат баъзан муваффақиятсизликка олиб келарди. Масалан, иккита айланувчи барабанга эга бўлган Cоntrarotator кир ювиш машинаси юқори нархи туфайли омадсизликка учрайди. Бироқ Дайсон учун ишдаги энг муҳим қоида хатолардан қўрқмасликдир — мағлубиятдан кейин муваффақиятли лойиҳалар келади ва у Буюк Британиянинг 5-энг бой одамига айланади.
Dyson’да ишлаш тамойиллари
Dyson’даги тартиблар кўп жиҳатдан Вилли Вонканинг шоколад фабрикасидаги ишга ўхшайди: ақл бовар қилмас технологиялар, ғайриоддий тадқиқот лабораториялари ва компания бош офисига ташриф буюрган журналистлардан бирининг сўзларига кўра, “кўплаб бахтли одамлар” мавжуд.
Бунинг учун ҳақиқатан ҳам барча шароитлар яратилган: Жеймс Дайсон ходимларининг турли хил ташаббусларини қўллаб-қувватлаш учун маблағини аямайди. Бренд эгаси муҳандисликни ижодий жараён сифатида кўради, шунинг учун фирмада тақиқланган ягона нарса бу — ғалати ёки бир қарашда кулгили туюлган ғояни эътибордан четда қолдиришдир.
Dyson’да Supersonic фенини яратиш ишлари эндигина бошланганида бу аҳмоқона ишдек туюлганди: ахир қандай қилиб маиший техника ишлаб чиқарадиган заводларда соч парвариши учун қурилмалар яратилиши мумкин? Гўзаллик соҳаси компаниянинг ўша пайтдаги фаолиятидан жуда узоқ эди. Бироқ бир неча йил ўтиб, мингдан ортиқ хомаки вариантлар ва 50 миллион фунт стерлинглик сармоядан сўнг, мукаммал маҳсулот яратилади. Ҳозирда бренд 200 дан ортиқ лойиҳа устида ишламоқда.
Бизнесменнинг шахсий ҳаёти ҳам компания ишига катта таъсир кўрсатади. Ҳеч кимга сир эмаски, унинг бренд ранглари сифатида фуксия ва графит танланган, чунки бу рафиқасининг севимли ранглари. Айнан аёли туфайли машҳур фен яратилади: севимли рафиқаси бошини қуритар экан, у билан гаплашишнинг иложи йўқлиги Дайсоннинг жаҳлини чиқарарди, шунинг учун у овозсиз фен яратишга қарор қилади. Унинг ортидан Dyson’га янги машҳурлик тўлқинини олиб келган стайлер, тароқ ва соч дазмоли келади.
Шуниси эътиборга лойиқки, бизнесменнинг ҳатто алоҳида кабинети йўқ: унинг столи фирманинг бош муҳандислари ишлайдиган хонада жойлашган. Доимий муҳокама шароитида энг доҳиёна фикрлар туғилади.
Жеймс Дайсоннинг фикрича, барча чизмалар аввал қўлда яратилиши, кейин CAD’да моделлаштирилмасдан картон ва пластилинли макетларга айланиши керак. Ихтирочининг фикрича, илова, албатта, жуда кўп фойдали маълумотларни беради, лекин расмнинг фақат бир қисмини кўриш имконини беради, ҳақиқий муҳандис эса тасодифга ва ўз фантазиясига ишонишни билиши керак.
Кўп жиҳатдан Dyson фалсафаси аллақачон маълум бўлган нарсаларни ноодатий қўллашга асосланади. Масалан, стайлернинг асосини ХХ асрнинг 30 йилларида румин олими кашф этган физик ҳодиса — Коанд эффекти ташкил этади. Ҳаво оқими у айланиб ўтаётган объектга “ёпишиб қолади” — насадка атрофида ҳалқа ҳосил бўлади. Қизиғи шундаки, дастлаб бу таъсир самолётнинг кўтариш кучини ошириш учун авиацияда қўлланилиши керак эди.
Жеймс Дайсоннинг ғайрат-шижоати, муҳандисликка бўлган алоҳида ёндашуви ва одатий ҳаётини соддалаштиришга интилиши унга ноёб компания яратиш имконини берди. Унинг ихтироларида ретрофутуризм ҳақидаги орзулар моддиятга айланди.
Изоҳ (0)