Jeyms Daysonning birinchi ixtirolari qanday edi? Uning kompaniyasi Villi-Vonkaning shokolad fabrikasiga nimasi bilan o‘xshaydi? Britaniyalik ixtirochi yaratgan mashhur fen va samolyot o‘rtasida qanday umumiylik bor?
Qanday qilib CAD (Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi) o‘rniga qalam chizmalari tarafdori bo‘lgan va puldan ko‘ra innovatsiyalar haqida ko‘proq o‘ylaydigan muhandis muvaffaqiyatli biznes imperiyalardan birini qura oldi?
Qayiq, aravacha, changyutkich — Dyson qanday yaratilgan?
Jeyms Dayson 1947-yilda Norfolkda tug‘ilgan. Maktabni tugatgan yigit qayerda o‘qishni bilmay, muhandislik va dizayn sohasini tanlaydi, bu unga barcha ijodiy ambitsiyalarini amalga oshirish imkonini beradi, deb o‘ylaydi va xato qilmaydi. U Qirollik san’at kollejiga o‘qishga kiradi, bu ixtirochining taqdirida burilish nuqtasiga aylanadi: birinchidan, u yerda faoliyat sohasini to‘g‘ri tanlaganini tushunadi, ikkinchidan, Dirdi Xindmarsh — bo‘lajak rafiqasini uchratadi. Ular 1968-yilda studentlik chog‘larida unashtiriladi.
Dayson faoliyatini Rotork kompaniyasida, tajribalardan qo‘rqmaydigan odam — Jeremi Fray boshchiligida boshlaydi. Aynan ustozidan yosh Jeyms ixtirochilikning asosiy tamoyillarini o‘rganadi: xatolardan xulosa chiqarish, tajribaga ishonish va har doim yangi g‘oyalarni izlash. Kollejning so‘nggi kursida Dayson uning jamoasi bilan Sea Truck deb nomlangan konstruksiyani yaratadi — bu shisha tolali kichik tez yurar qayiq bo‘lib, u jihozlanmagan qirg‘oqqa ham chiqa olardi. Biroq Fray va shuhratparast o‘quvchining yo‘llari tezda ajraladi, chunki yosh yigit oddiy odamlarning kundalik hayotini yaxshilaydigan narsalarni yaratishni xohlayotgandi.
Uning shunga o‘xshash birinchi loyihasi Ballbarrow — g‘ildirak o‘rniga shar o‘rnatilgan plastik aravacha bo‘lib, bu yuk og‘irligini teng taqsimlash va aravachani yanada harakatchan barqaror qilish imkonini berardi. Ixtiro Britaniya dizayn kengashi mukofotiga sazovor bo‘ladi, ammo keng jamoatchilik tomonidan yaxshi qabul qilinmaydi.
Yakuniy modelni yaratish uchun ancha ko‘p vaqt kerak bo‘ladi, bu vaqt davomida dizaynerni rafiqasi ma’naviy va moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlaydi: Dirdi jo‘ja boqib, sabzavot yetishtiradi, rasm darslarini tashkil qiladi, eriga kredit olish uchun uyni garovga qo‘yishga ruxsat beradi.
Ajablanarlisi shundaki, navbatdagi ixtiro qopsiz kelajak changyutkichi katta shov-shuvga sabab bo‘lmaydi: vatani Angliyada barcha ishlab chiqaruvchilar va distribyutorlar Daysonga rad javobini berishadi. Muammoning yechimi Yaponiyada topiladi: aynan u yerda muhandislik mo‘jizasi birinchi marta e’tiborga tushadi. Bir necha yil o‘tgach, 1991-yilda Jeyms o‘z kompaniyasini ochadi.
Keyinchalik ish ancha tezlashadi: xavfsiz ventilyatorlar, qo‘l quritgichlar, changyutkich robotlar va, albatta, fen va staylerlar butun dunyo bozorini egallab oladi.
Har bir yangi loyiha ishlab chiqarish tizimini butunlay o‘zgartirishni talab etardi. Jeyms o‘zini avvalo muhandis deb bilardi, shuning uchun firmasining asosiy maqsadi innovatsion texnologiyalarni yaratish, ulardan foyda olish emas.
Ishga bunday munosabat ba’zan muvaffaqiyatsizlikka olib kelardi. Masalan, ikkita aylanuvchi barabanga ega bo‘lgan Contrarotator kir yuvish mashinasi yuqori narxi tufayli omadsizlikka uchraydi. Biroq Dayson uchun ishdagi eng muhim qoida xatolardan qo‘rqmaslikdir — mag‘lubiyatdan keyin muvaffaqiyatli loyihalar keladi va u Buyuk Britaniyaning 5-eng boy odamiga aylanadi.
Dyson’da ishlash tamoyillari
Dyson’dagi tartiblar ko‘p jihatdan Villi Vonkaning shokolad fabrikasidagi ishga o‘xshaydi: aqlbovar qilmas texnologiyalar, g‘ayrioddiy tadqiqot laboratoriyalari va kompaniya bosh ofisiga tashrif buyurgan jurnalistlardan birining so‘zlariga ko‘ra, “ko‘plab baxtli odamlar” mavjud.
Buning uchun haqiqatan ham barcha sharoitlar yaratilgan: Jeyms Dayson xodimlarining turli xil tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash uchun mablag‘ini ayamaydi. Brend egasi muhandislikni ijodiy jarayon sifatida ko‘radi, shuning uchun firmada taqiqlangan yagona narsa bu — g‘alati yoki bir qarashda kulgili tuyulgan g‘oyani e’tibordan chetda qoldirishdir.
Dyson’da Supersonic fenini yaratish ishlari endigina boshlanganida bu ahmoqona ishdek tuyulgandi: axir qanday qilib maishiy texnika ishlab chiqaradigan zavodlarda soch parvarishi uchun qurilmalar yaratilishi mumkin? Go‘zallik sohasi kompaniyaning o‘sha paytdagi faoliyatidan juda uzoq edi. Biroq bir necha yil o‘tib, mingdan ortiq xomaki variantlar va 50 million funt sterlinglik sarmoyadan so‘ng, mukammal mahsulot yaratiladi. Hozirda brend 200 dan ortiq loyiha ustida ishlamoqda.
Biznesmenning shaxsiy hayoti ham kompaniya ishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Hech kimga sir emaski, uning brend ranglari sifatida fuksiya va grafit tanlangan, chunki bu rafiqasining sevimli ranglari. Aynan ayoli tufayli mashhur fen yaratiladi: sevimli rafiqasi boshini quritar ekan, u bilan gaplashishning iloji yo‘qligi Daysonning jahlini chiqarardi, shuning uchun u ovozsiz fen yaratishga qaror qiladi. Uning ortidan Dyson’ga yangi mashhurlik to‘lqinini olib kelgan stayler, taroq va soch dazmoli keladi.
Shunisi e’tiborga loyiqki, biznesmenning hatto alohida kabineti yo‘q: uning stoli firmaning bosh muhandislari ishlaydigan xonada joylashgan. Doimiy muhokama sharoitida eng dohiyona fikrlar tug‘iladi.
Jeyms Daysonning fikricha, barcha chizmalar avval qo‘lda yaratilishi, keyin CADda modellashtirilmasdan karton va plastilinli maketlarga aylanishi kerak. Ixtirochining fikricha, ilova, albatta, juda ko‘p foydali ma’lumotlarni beradi, lekin rasmning faqat bir qismini ko‘rish imkonini beradi, haqiqiy muhandis esa tasodifga va o‘z fantaziyasiga ishonishni bilishi kerak.
Ko‘p jihatdan Dyson falsafasi allaqachon ma’lum bo‘lgan narsalarni noodatiy qo‘llashga asoslanadi. Masalan, staylerning asosini XX asrning 30-yillarida rumin olimi kashf etgan fizik hodisa — Koand effekti tashkil etadi. Havo oqimi u aylanib o‘tayotgan obyektga “yopishib qoladi” — nasadka atrofida halqa hosil bo‘ladi. Qizig‘i shundaki, dastlab bu ta’sir samolyotning ko‘tarish kuchini oshirish uchun aviatsiyada qo‘llanilishi kerak edi.
Jeyms Daysonning g‘ayrat-shijoati, muhandislikka bo‘lgan alohida yondashuvi va odatiy hayotini soddalashtirishga intilishi unga noyob kompaniya yaratish imkonini berdi. Uning ixtirolarida retrofuturizm haqidagi orzular moddiyatga aylandi.
Izoh (0)