22 июнь куни АҚШ ўзининг B-2 руҳ стратегик бомбардимончи самолёти билан Эроннинг энг қаттиқ ҳимояланадиган Фордодаги ядровий объектини бомбардимон қилди. Ваҳоланки, Эрон мудофаа вазири агар АҚШ Эронга ҳужум уюштирса, бунга жавобан Яқин Шарқдаги Америка базаларига зарба берилиши ҳақида огоҳлантирганди. Энди минтақада жойлашган АҚШнинг ҳарбий истеҳкомлари Эрон нишонига айланиши мумкин.
Қуйидаги мақолада Американинг Яқин Шарқдаги ҳарбий базалари, улар қайси давлатда жойлашгани ва стратегик аҳамияти ҳақида сўз юритилади.
-n_owct2w.avif)
Американинг Яқин Шарққа кириши
Аслида, АҚШнинг Яқин Шарқдаги қуролли кучларининг илк бўлинмалари Иккинчи жаҳон уруши даври (1939-1945)да, аниқроғи, 1942 йил август ойида Америка армияси штаб бошлиғи генерал Жорж Маршалл буйруғи билан Миср—Ливия кампаниясини назорат қилиш учун юборилган.
1945 йилда АҚШ президент Франклин Рузвельт ва Саудия Арабистони қироли Абдулазиз Ибн Сауд ўртасида бўлган “нефть эвазига хавфсизлик” келишуви АҚШнинг бу минтақадаги узоқ муддатли иштирокига замин яратди.
1948 йилда АҚШ денгиз кучлари Баҳрайндаги ҳозирги Naval Support Activity Bahrain базасига асос солади. Бу АҚШнинг Яқин Шарқдаги энг биринчи тарихий ҳарбий истеҳкоми ҳисобланади.
Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда Қўшма Штатлар минтақада ўзининг иттифоқчиси — Британия билан ҳукмронлик учун кураш олиб борди. Ва 50 йилларнинг бошига келиб АҚШ Британияни Яқин Шарқда сиқиб чиқаради.
1950 йиллардан бошлаб АҚШ Эрон, Туркия ва Саудия Арабистони билан ҳарбий ҳамкорликни кенгайтирди.
1947 йилда АҚШ “Трумен доктринаси” асосида Туркия ва Грецияга Совет таҳдидига қарши ёрдам кўрсата бошлади. “Трумен доктринаси” доирасида Туркия НАТОга қўшилди. Бу АҚШ ҳарбий кучларининг расмий тарзда Туркия ҳудудига киришига йўл очади.
1954 йилда АҚШ ва Туркия ўртасида Инжирлик ҳаво базасини қуриш бўйича битим имзоланди. 1955 йилда Инжирлик базаси ишга тушади. У дастлаб “Адана ҳаво базаси” деб аталган.
Бу ҳарбий базадан мақсад — Совет Иттифоқи ҳудудини кузатиш, разведка парвозлари ва Яқин Шарқдаги ҳарбий амалиётларни бошқариш эди.
1955 йилда Қўшма Штатлар Эрон билан ҳарбий келишувлар имзолади. Шундан сўнг Эроннинг стратегик аҳамияти ошди.
Совуқ уруш даври
Совуқ уруш даврида Яқин Шарқ минтақаси АҚШ ва СССР ўртасидаги глобал геосиёсий курашнинг муҳим саҳналаридан бирига айланган эди.
Бу минтақада ҳар икки супердавлат ўз таъсир доирасини кенгайтириш, стратегик позицияларни эгаллаш, нефть ресурсларига яқин бўлиш ва идеологик (капитализм — коммунизм) устунликни қўлга киритиш учун рақобат олиб борди
60 йилларда Миср, Ироқ, Сурия каби давлатлар Совет Иттифоқи билан яқин муносабатларни ўрнатиб, СССРдан катта ҳарбий ёрдам олган ҳолда ўз армиясини қайта қуроллантирди.
1962 йилда Сурия Совет Иттифоқи билан 34 та MiG-21, F-13 қирувчи самолётлари ва 4 та MiG ҳамда 21-U ўқув самолётларини етказиб бериш бўйича шартнома имзолайди. Бу самолётлар 1963 йилдан бошлаб Сурияга етказиб берилади.
Маълумотларга кўра, 1956–1971 йиллар оралиғида Сурия Совет Иттифоқидан 340 та реактив қирувчи самолёт, 1 233 та танк, 700 та зирҳли транспорт воситаси ва 145 та вертолёт олади.
1955 йилда Миср ва Чехословакия ўртасида 83 миллион долларлик қурол-яроғ шартномаси тузилган бўлиб, бу орқали Миср Совет Иттифоқидан замонавий қуролларга эга чиқади.
60 йилларнинг ўрталарига келиб, Миср ҳаво кучлари тўлиқ Совет техникаси асосида қуролланади. 1967 йилга келиб Мисрда 200 та MiG-21 самолёти мавжуд эди.
Миср ва Сурия каби 60 йилларда Совет Иттифоқи Ироққа MiG-21 қирувчи самолётлар, танклар ва ҳаво мудофаа тизимларини фаол тарзда етказиб беради. 1967 йилда Ироқ Совет Иттифоқи билан нефть эвазига қурол-яроғ олиш бўйича шартнома имзолайди.
АҚШ эса Саудия Арабистони, Марокаш, Кувайт, Тунис, Форс кўрфази монархиялари (Қатар, Баҳрайн, Уммон, БАА) билан яқин алоқаларни йўлга қўяди. Бу мамлакатларнинг Америка билан яқинлашишининг асосий сабабларидан бири — бу минтақада ёйилаётган арабсоциализм ғояси эди.
СССРнинг минтақада кучайиб бораётган таъсирига қарши чоралар сифатида АҚШ Саудия Арабистони, Эрон (шоҳ даврида), Туркия, Иордания каби давлатлар билан ҳарбий ҳамкорликни кучайтиради.
Форс кўрфази уруши ва кенгайиш
1990 йилнинг августида Ироқ Кувайтга бостириб киргач, АҚШ бошчилигидаги халқаро коалиция Ироқни чиқариш учун ҳарбий амалиёт бошлади. Бу операция Desert Shield (Саҳро қалқони) ва кейинчалик Desert Storm (Саҳро бўрони) деб номланди.
Форс кўрфазига ҳарбий контингент билан кирган АҚШ — Яқин Шарқдаги давлатлар билан вақтинча ҳарбий базалардан фойдаланиш бўйича келишувлар имзолади. Масалан, Саудия Арабистонининг Дҳаҳран ва Принс Султон авиабазаларига 500 минггача АҚШ аскарлари вақтинча жойлаштирилади.
Бу ҳарбий истеҳкомларга Қўшма Штатлар ўзининг ҳарбий-логистик марказлари, F-15 қирувчилари, Патриот зенит тизимларини жойлаштиради.
Кейинчалик, 90 йилларда АҚШ ҳар бир кўрфаз давлати билан мудофаа ҳамкорлиги тўғрисида икки томонлама битимлар имзолади. Жумладан, Қўшма Штатлар 1991 йилнинг октябрида Баҳрайн, 1991 йил Кувайт, 1992 йилда Қатар, 1994 йилда БАА билан мудофаа ҳамкорлиги битимларига (bilateral Defense Cooperation Agreements) эришган.
Бугунги ҳолат
2025 йил июнь ҳолатига кўра, Яқин Шарқда тахминан 40 000 нафар АҚШ ҳарбийси бор. Уларнинг катта қисми денгиздаги кемаларда жойлаштирилган. Америка минтақада камида 19 та ҳарбий объектга эга, улардан 8 таси доимий ҳарбий база ҳисобланади. Бундан ташқари, Жибути ва Туркияда ҳам АҚШнинг йирик ҳарбий истеҳкомлари мавжуд.
АҚШ аскарлари асосан Араб Кўрфази давлатларида жойлаштирилган бўлиб, бу жойлар Эронга жуда яқин ҳудуд ҳисобланади. Масалан, Баҳрайнда денгиз кучлари марказий қўмондонлиги ва Қўшма Штатлар бешинчи флоти жойлашган.
АҚШнинг Ироқда бир қатор ҳарбий истеҳкомлари, жумладан, иккита Ал Харир ва Ал Асад ҳаво базалари ва ўнлаб лагер ҳамда постлари мавжуд. 2003 йилдан 2011 йилгача бўлган давр оралиғида, АҚШ Ироқ ҳудудига 505 та ҳарбий база ва 170 минг америкалик ҳарбийни жойлаштирган эди.
АҚШнинг Яқин Шарқдаги энг йирик ҳарбий базаси — бу Қатардаги Ал Удейд авиабазаси ҳисобланади. У АҚШ Марказий қўмондонликнинг таркибий қисмларини (CENTCOM) ва унинг ҳаво кучлари ва Яқин Шарқдаги махсус операциялар кучларини ўз ичига олади.
Ушбу ҳарбий база 1996 йилда қурилиши бошланиб, 2000 йилларда АҚШ ҳарбийлари фаолият бошлаган. 2001 йил 11 сентябрь ҳодисаларидан сўнг, бу база АҚШнинг Яқин Шарқдаги ҳарбий операцияларининг марказига айланди.
Қатар томонидан сезиларли миқдорда инвестиция эвазига қурилган ушбу база ҳозирда АҚШ Марказий Қўмондонлиги (CENTCOM) ҳудудида Ироқ, Сурия, Яман ва бутун Форс кўрфази бўйлаб операцияларни қўллаб-қувватлаш маркази ҳисобланади. База АҚШнинг ҳудудий ҳарбий имкониятларини кўп қиррали қилади — разведка, зарба, логистика ва ҳаво назоратини бир марказдан бошқариши мумкин.
Бирлашган Араб Амирликларида Ал Дҳафра авиабазаси — АҚШнинг 380-ҳаво экспедиция қаноти жойлашган. Бу ерда 10 та ҳаво эскадрони ва MQ-9 Reaper дронлари мавжуд. Шунингдек, бу ерда ҳаво ва ракетага қарши уруш бўйича ўқув маркази бор.
Иорданияда Американинг Муваффақ Салти авиабазаси бўлиб, у 2018 йилда 143 миллион доллар эвазига модернизация қилинган. Бу ерда АҚШ билан бир қаторда Германия, Нидерландия ва Бельгия ҳарбийлари ҳам жойлаштирилган.
Эрон бу базаларга ҳужум қилганми? Ҳа. Ғазо уруши бошлангани (2023 йил октябрь)дан сўнг, Эрон билан боғлиқ қуролли гуруҳлар АҚШ ҳарбий объектларига бир неча марта ҳужум уюштирган. Бу ҳужумлар ракета, дрон ёки кичик қуролли гуруҳлар томонидан амалга оширилган.
23 июнь куни Эрон АҚШ базасига 7 ракета учирди ҳамда улардан фақат биттаси нишонга тушди. Ва у ҳам жиддий зарар келтирмади. АҚШ президенти Дональд Трамп Исроил ва Эрон ўртасида 24 соат ичида босқичма-босқич ўт очишни тўхтатишни эълон қилди.
Изоҳ (0)