Ҳеч ўйлаб кўрганмисиз, нега Жокернинг бутун дунё бўйлаб миллионлаб мухлислари бор? Нега томошабинлар “Машаққатлар сари”даги Уолтер Уайтни чин дилдан қўллаб-қувватлайди? Ахир у наркобарон-ку? Ёки нега Дарт Вейдер бир нечта сайёраларни йўқ қилганига қарамай, кино тарихидаги энг таниқли образлардан бирига айланган?
Кинодаги ёвуз қаҳрамонларнинг машҳур бўлиши бир қарашда ғалати туюлади: чунки умуминсоний қоидаларга кўра, биз уларни қораламоғимиз керак. Лекин бунинг ўрнига уларнинг суратлари туширилган футболкаларни киямиз, сўзларидан иқтибос келтирамиз. Келинг, нима учун биз ёмон характерли кино қаҳрамонларни яхши кўрамиз?
Биринчи сабаб — антагонист қаҳрамон билан ўзимиз ўртамиздаги кутилмаган ўхшашлик. Тадқиқотларга кўра, одамлар ўз характери ёки ҳаётий тажрибаси ёвуз қаҳрамонларникига ўхшаш бўлса, уларга кўпроқ ҳамдардлик билдиради.
Реал ҳаётда биз аксинча йўл тутамиз: бизни ёмон одамлар билан таққослашларини истамаймиз ва бундан ғазабланамиз. Аммо бу ерда муҳим калит сўз — “тўқима образ” бор. Хаёлий контекст инсон руҳиятида хавфсизлик ҳиссини уйғотади. Масалан, антиқаҳрамонда ўзимиздаги яширин амбициялар ёки ўзига ишончсизликни кўрамиз. Улар атрофдагиларнинг биз ҳақимиздаги тасаввурига путур етказмайди ва бу ҳақда ҳеч ким билмайди ҳам.
Бу “қоронғи томонни” хавфсиз кўринишда ҳис қилиш кучли психологик механизмдир. Биз дарғазаб, ҳокимиятга ўч ёки қасос олиш ниятидаги антиқаҳрамон орқали хаёлан “яшаймиз”.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, одамлар фильмни ёлғиз томоша қилаётганида ёвуз қаҳрамон билан ўзини таққослашга кўпроқ мойил бўлади. Жамоат жойида эса бундай хатти-ҳаракат қилиш ҳар кимнинг обрўсини пасайтириш хавфини туғдиради.
Психологияда “реактив қаршилик” деб аталувчи ҳодиса мавжуд: агар бизга “ёмон одам тарафини олиш мумкин эмас” дейишса, онг остида айнан шу нарсани қилишни истай бошлаймиз.
Ёвуз қаҳрамоннинг инсонийлиги ҳам муҳим рол ўйнайди. Агар антагонист фильмда бошқа ёвузлар ёки ундан-да ёмонроқ воқеаларга қарши курашаётган ягона куч сифатида кўрсатилса, биз уни оқлашимиз мумкин. “Машаққатлар сари”даги Уолтер Уайт бунга ёрқин мисол: унинг дастлабки мақсади оиласини моддий таъминлаш бўлади, Уолтер билан курашаётганлар эса ундан ҳам жирканчроқ кўринади.
Томошабинларнинг қаҳрамонга баҳо бериши кўпинча ҳис-туйғуларга асосланади: агар биз бирор образни аслида яхши инсон, лекин оғир вазиятда қолган деб ҳисобласак, унинг энг ёвуз амалларини ҳам кечириб юборишимиз мумкин.
Изоҳ (0)