Баҳор якунланиб, мактабларда сўнгги қўнғироқ жаранглаши билан болалар узоқ кутилган ёзги таътилга чиқишади. Кўпчилик ота-оналар эса шу заҳоти саволга дуч келади: “Ёзда ҳам бола билим олишдан узоқлашмаслиги керакми?” Айримлар фарзандини ўқишдан бутунлай озод қилиш керак деса, бошқалар билим олишдан тўхтамаслик тарафдори. Хўш, қайси ёндашув тўғри?
Бу борада болалар нейропсихологи, психология фанлари номзоди Варвара Юденичнинг фикрларига таянамиз.
Мактаб ўқувчиси ёзги таътил пайтида дарс қилиши керакми?
Тўққиз ой давом этган ўқув йили болага катта юклама беради. Май ойига келиб, ҳатто энг яхши баҳоларга ўқийдиган болалар ҳам чарчай бошлайди. Доимий зўриққан мия дам олишга муҳтож, шунинг учун узоқ таътиллар нафақат таълимнинг ажралмас қисми, балки зарурат ҳамдир. Ёз давомида бола куч тўплайди, чиниқади, тана ва руҳият ресурсларини тиклайди.
Агар ота-оналар болага руҳан ва жисмонан дам олишига йўл қўймай, уни доимий равишда қўшимча дарслар билан юклайверса, бунинг оқибатида бола чарчаган, асабий ҳолга тушади ва ўқиш самарадорлиги пасаяди.
Уч ойлик таътил болага кўплик қилмайдими?
Ўйин ва ҳордиқ учун ажратилган учлик ой муддат дунёнинг кўплаб мамлакатларидаги болалар орзу қиладиган дам. АҚШнинг бирорта штати ва мактабларида бундай узоқ давом этадиган таътил йўқ. Шу боис, уч ойлик дам олиш кўплик қилмайдими, деган мантиқий савол юзага келади.
Таътилнинг уч ой давом этишига, аввало, ўқитувчилар ҳам қарши. Чунки улар сентябрда бир неча ҳафтани болалар таътил вақтида унутган билимларини тиклашга сарфлашади. Улар буни мунтазам ёзги машғулотлар орқали ҳал қилиш тарафдори. Бироқ психологияда бундай фикрни йўқ. Тадқиқотларга кўра, бола чинакам дам олиши учун камида икки ой керак. Учинчи ой эса аста-секин янги ўқув йилига тайёргарлик кўриш, янги интизомга мослашиш учун зарур.
Йил давомида ўрганилган маълумот мияга чуқур сингган бўлса, у уч ой ичида йўқолиб кетмайди. Ҳа, айрим формулалар ёки қоидалар унутилиши мумкин, аммо улар билан боғлиқ фикрлаш усули ва амалий кўникмалар сақланиб қолади. Демак, уч ойлик дам олиш ўқувчининг мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатмайди.
Кимлар ёзда дарс қилиши муҳим?
Ақлий ва жисмоний ривожланиш даражаси нормал бўлган болалар учун ёзда алоҳида машғулотлар шарт эмас. Агар ўқувчининг ўзлаштиришида жиддий муаммо бўлса, қўшимча дарслар ўтиш керак.
Агар ўқитувчи боланинг синфда қолишини ёки соддалаштирилган дастурли мактабга/янги синфга ўтишини тавсия қилган бўлса, ёзда дарс қилиш керак бўлади. Бундай ҳолатда фақат репетитор билан эмас, балки муаммонинг илдизини — яъни маълумотни ўзлаштира олмаслик сабабини ҳал қиладиган мутахассис билан ишлаш муҳим. Бу логопед, психолог ёки нейропсихолог бўлиши мумкин. Бундай болаларга ёзда репетитор билан ишлаш кейинги ўқув йилидаги муаммоларнинг олдини олишга ёрдам беради.
Бола яхши кўрадиган барча қўшимча дарслар ва тўгаракларни ёзда тўхтатиб қўймаслик зарур. Айниқса, спорт ва ижодий машғулотлар фойдали бўлади. Болада чинакам қизиқиш уйғотадиган ҳар қандай қўлланма ҳам ўринли: масалан, ҳуснихат учун чиройли дафтарлар, ғайриоддий ва қувноқ масалалар тўпламлари, кўпайтириш жадвалини ўрганишга ёки ўқиш малакасини оширишга ёрдам берадиган мавзули стол ўйинлари шулар жумласидандир.
Китоб ўқишни машқ қилиш учун эса хоҳишга қараб севимли китобларни танлаш мумкин. Бошқа бадиий асарларни ёзда аудио шаклида тинглаш ҳам фойдали.
Янги ўқув йилига тайёргарликни осонлаштириш учун таътил вақтида нималар қилиш керак?
Ёз — бу ҳаракат ва ўйинлар мавсуми. Бола қанча кўп очиқ жойларда ҳаракатда бўлса, шу қадар мия фаолияти ривожланади. Қуйидагилар мактаб ўқувчисининг ўқиш кўрсаткичини яхшилашга ёрдам беради:
- тоза ҳавода узоқ сайрлар, тоғ ва далаларга чиқиш;
- турли юзаларда (майса, қум, тош) ялангоёқ юриш;
- сув, лой, қум иштирокидаги ўйинлар;
- копток билан ўйинлар (футбол, волейбол, баскетбол);
- ҳаракатли ўйинлар (қувлашмачоқ, беркинмачоқ);
- фаол дам олиш (тоққа чиқиш, сузиш, сакраш, арғимчоқда учиш);
- бошқа болалар билан мулоқот;
- янги, ёрқин таассуротлар (саёҳатлар ҳам киради);
- кўп миқдорда янги сабзавот, мева ва резаворлар истеъмол қилиш;
- тўғри кундалик режим ва доимий сув ичиш.
Хулоса қилиб айтганда, кун бўйи тоза ҳавода фаол ўйинлар билан банд бўлиш ва севимли китобларни ўқиб туриш ёзги таътилни ўтказишнинг энг яхши усулидир.
Изоҳ (0)