Ижтимоий тармоқлардаги пухта ишланган профиллар, бизнес ва карьерадаги мотивацион ҳикоялар — бугунги кунда булардан кўз юмиш қийин. Бошқаларнинг тажрибаси фойдали бўлиши мумкин бўлса-да, баъзида бундай ҳикоялар мустақил фикрлашга тўсқинлик қилади ва турли салбий оқибатларга олиб келади, деб ҳисоблашади. “Ҳаммада ҳаммаси жойида” подкасти муаллифлари Ирина Оганесян ва Полина Перушева Forbes учун ёзган мақолаларида улар ўзини бошқалар билан доимий равишда таққослаш нима учун ҳаракатсизликка ва хато қилиш қўрқувининг кучайишига олиб келиши мумкинлиги ҳақида сўз юритади.
Синфдошингиз нимага эришганини ёки собиқ ҳамкасбингиз қанча маош олганини билмасдан туриб ҳаёт кечиришни тасаввур қилишнинг деярли имкони йўқ. Бир неча аср олдин Марк Твен, Жонатан Свифт ва бошқалар шундай деган: “Таққослаш бу — қувончнинг ўлими” ёки “Бошқаларнинг муваффақиятини кўриш бизнинг заиф томонларимизни эслатади”. Уларнинг сўзлари ижтимоий тармоқлар инсонларнинг шахсий ва касбий муносабатларида муҳим воситачига айланган бугунги кунда янада долзарбдир. Платформалар бизга кимнингдир ютуқлари, байрамлари, саёҳатлари, харидлари суратларининг чексиз оқимини таклиф қилади ва эътиборимизни ушлаб туради.
ДатаРепортал ҳисоботига кўра, одамлар тармоқда кунига ўртача икки ярим соат видеолента варақлайди. Сўнгги 10 йил ичида бу вақт 50 фоизга ошди. Биз кўпинча кимнингдир ҳаётининг пухта таҳрирланган версиясини кўриш учун ҳозирги лаҳзадан узоқлашамиз. Ва биз қоронғи бўшлиққа тушиб қолгандек, у ердан дунё бошқалар учун ўйин майдончаси, ердаги жаннатдек туюлади, сен учун эса у жанг майдони бўлиб қолади.
Ҳозирда ижтимоий тармоқлар руҳий саломатлигимиз ва ўз-ўзимизни қадрлашимизга таъсир қилиши ҳақида ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ далиллар мавжуд. Буни тушунтирар экан, Корнел университети психология профессори Си Уанг “учта Мен назарияси”ни шакллантирди: тақдим этилган “Мен” (ички кўринишимиз), рўйхатдан ўтган “Мен” (чоп этилган контент орқали яратилган тасвир) ва тахмин қилинган “Мен” (бошқа фойдаланувчилар бизни қандай қабул қилишлари).Ўз-ўзини идентификация қилишнинг мураккаб муаммоси аллақачон янги босқичга кўтарилди. Биз кимлигимизни, ўзимизни дунёга қандай тақдим этишимизни ва бошқалар бизни қандай кўришини мувозанатлаштириб, доим яхлитлик ва ички уйғунликни сақлаб қолиш муаммосига дуч келамиз.
Кўпинча компаниялар идеал иш жойлари тасаввурини яратади, HR ва топ-менежерларнинг шахсий брендига ходимларга қараганда кўпроқ сармоя киритишади. Ёрқин Instagram профиллари, илҳомлантирувчи муваффақият ҳикоялари ва корпоратив тадбирлар бахтли профессионал дунёга бир ойна каби кўриниши мумкин, аммо бутунлай бошқа ҳақиқатни яширади. Мукаммал тасвир ортида кўпинча ўзаро ёрдам, жамоавий иш ва ўсиш эмас, балки чарчаш, ортиқча иш ва юқори рақобат бор.
Профессионал дунёда шахсий бренд яратиш хизматларининг машҳурлиги ортиб бормоқда. Шахсий продюсерлар, SMM мутахассислари ва шахсий ривожланиш бўйича маслаҳатчилар формулалар асосида идеал тасвирларни яратишни таклиф қилишади: муваффақият, илҳомлантирувчи ҳикоя, визуал жозиба. Ушбу ёндашув тарғибот ва эътиборни жалб қилиш учун самарали — биз ғалаба ва муваффақият ҳақидаги ҳикояларни яхши кўрамиз - лекин у ҳам томошабинга, ҳам муаллифга босимни оширади.
Хўш, бошқалар билан солиштириш қандай оқибатларга олиб келади?
Ўзимизни бошқалар билан солиштириш инсон табиатига чуқур сингиб кетган. Ижтимоий таққослаш назарияси муаллифи Леон Фестингер тадқиқотларига кўра, кундалик фикрларимизнинг 10% га яқини таққослашнинг бирор тури билан боғлиқ. Одамлар ўзларининг қадр-қимматини кўтарилиш ёки пасайиш чизиғида бошқалар билан солиштириш орқали тушунадилар.
Дам олишдан бош тортиш, чарчаш
Таққослашларининг энг кенг тарқалган оқибатларидан бири бу дам олишнинг мумкин эмаслиги. “Ҳар сафар дам олмоқчи бўлганимда, кимдир шу вақтда ишлаяпти, натижада даромади ва машҳурлиги ортиб бормоқда деб ўйлайман”. Бир нечта инқирозни бошидан кечирган авлод томонидан тарбияланган биз “хоҳлаган”дан кўра “керак” деган овозни яхшироқ эшитамиз ва бу хавфсизроқ.
Бироқ дам олиш заруратини эътиборсиз қолдириб, ҳолдан тойгунча ишлаймиз. Унинг дастлабки босқичларини вақтида сезиш жуда қийин. “Прокурор” босқичи (ўзгаришларга умид йўқолади ва айбдорларни қидириш бошланади) ва “зомби” (куч қолмайди, асосий автопилот ёқилади), чарчаш алдамчи тарзда “супер оптимист” (бажариш мумкин бўлмаган миқёсдаги мақсадларни қўямиз ва ўзимизга ортиқча вазифалар юклаймиз) ва “новатор” (камайиб бораётган концентрацияга муносабат билдирамиз ва янги усулларни қидирамиз)га яширинган, деб ёзади Нейроинтеграция институти асосчиси Катерина Ленголд ўзининг Агиле Life китобида.
Перфексионизм ва сохталик синдроми
Одамлар ўзларини фотошопдаги натижалар билан таққослаганда, кучига шубҳа қила бошлайди, хато қилишдан қўрқади ва сохта синдром тузоғига тушиб қолади. Бу ҳолат кўпинча карьеранинг муҳим пайтларида — янги лойиҳаларни бошлашда, лавозимда кўтарилганда ёки янги касбий даражага чиққанда намоён бўлади. Ички сохталик ҳисси ҳатто инсоннинг ўз мақсадини излашига ҳам тўсқинлик қилиши мумкин.
Ижтимоий тармоқлар асрида ўз йўлингизни қандай топиш мумкин?
Ҳар бир “муваффақиятли муваффақият” ортида йиллар давомида машаққатли меҳнат, кўплаб хатолар ва таваккал мавжуд. Босимни камайтириш ва ҳаракат қилишга имкон бериш учун масаланинг бу томонини ҳисобга олиш жуда муҳим. Аммо бу ҳаммаси эмас — ОАВдаги мисоллар билан таққослашни юзага келтирадиган тўсиқларни енгишга яна бир нечта амалиёт ёрдам беради.
Ички танқидчингиз билан дўстлашинг
Ўзингизни доимо идеаллаштирилган образлар билан таққослаш ички зиддиятни келтириб чиқаради: “Агар атрофдагилар шунчалик муваффақиятли бўлса, уриниб кўришнинг нима кераги бор?” Бу иш жойида ҳам, ундан ташқарида ҳам иштирок этишнинг пасайишига, ташаббус ва ижодкорликнинг йўқолишига олиб келади. Ва бу ўз-ўзини ерга уришнинг сабабларидан бирига айланади.
Фикрларингизга эътибор беринг, ички танқидчи қачон баландлашаётгани сезишга ҳаракат қилинг. Уни сўндириш ёки миянгиздан чиқариб ташлашга уринмаслик муҳим — зўриқиш таъсирни кучайтиради, холос. Танқидчи ва шахсиятни ажратишга ҳаракат қилинг, уни алоҳида персонаж сифатида тасаввур қилинг — бу унинг сўзларига эътибор қаратишга ёрдам беради. Танқидчини онгли ва хотиржамлик билан тингланг. Кўпинча унинг сўзлари ортида сизни муваффақиятсизликдан ҳимоя қилишга уриниш яширинган бўлади. Унга қандай самарали рол таклиф қилишингиз мумкинлигини ўйлаб кўринг. Масалан, у сизга нима муҳимлигини эслатиши ёки қийин вазиятларга тайёргарлик кўришга ёрдам бериши мумкин.
Синаб кўриш, хато қилиш ва қайта уриниш
Доктор Керол Дуэкнинг қатъий ва мослашувчан фикрлаш бўйича тадқиқотлари шуни кўрсатадики, таққослаш ва муваффақиятсизликдан қўрқиш ўсишга тўсқинлик қилади. Кўпчилик тажриба ўтказиш ва ўрганиш ўрнига камфорт зонасида қолишни афзал кўради. Бу шахсий ва жамоа маҳсулдорлигини пасайтиради, чунки новатор бўлиши мумкин бўлган ғоялар ва ечимлар билдирилмай қолади.
Хатоларни мағлубият сифатида қабул қилишни тўхтатиб, улардан ўрганиш имкониятини кўрсак, ўзаро муносабатларга бўлган ёндашувимиз ўзгаради. Қўрқув ва танқид ўрнига ўсиш менталитетини ўзлаштиришни бошлаймиз, бунда хатолар тараққиётга қўйилган қадамдир. Бундай қараш босимни енгиш ва унда илҳом манбайини топиш имконини беради.
Ўз қадриятларини тадқиқ қилиш
Психологлар ва социологлар қадриятларнинг ҳар бир инсон ҳаётидаги аҳамиятини 100 йилдан сал кўпроқ вақт давомида ўрганиб, шундай хулосага келишганки, биз ҳаётимизни чуқур даражада муҳим деб ҳисоблаган нарсаларга мувофиқ қурганимизда, қониқиш, қувонч туйғусини ҳис қиламиз — ўз ўрнимизда турганимизни ва тўлақонли ҳаёт кечираётганимизни ҳис қиламиз. Муҳим ҳаётий қарорларни қабул қилиш осонлашади, уларнинг натижалари эса аҳамиятлироқ бўлади. Иш муҳитида қадриятлар биз қилаётган ишда ўзимизни қулай ҳис қилишга ёрдам беради ва ҳаракатга ундайди, мақсадларни кўришга ва уларга эришганимизда чуқур қониқишни ҳис қилишга ёрдам беради.
Визуаллаштиришга вақт ажратинг
Мотивация ва етакчилик мавзусида кўплаб тадқиқотлар муаллифи Ричард Бояциснинг таъкидлашича, келажакдаги “Мен”ингизни тасаввур қилиш ички ресурсларни фаоллаштиришга ва сиз эришмоқчи бўлган нарса билан ҳиссий алоқани яратишга ёрдам беради. Визуаллаштириш исталган келажакни барча тафсилотларда кўриш имконини беради ва уни янада реал, эришиб бўладиган қилади.
Мақсадингизни аниқлаб олгач, унга олиб борадиган йўлни кичик қадамларга бўлинг. Ҳамма нарсани ўзгартириш истаги тез-тез муваффақиятсизликка учрайди. Ўзгаришларга қаршилигингизни минималлаштиринг ва кундалик ҳаётга киритиш осон бўлган микроқадамлар тамойили бўйича ҳаракат қилинг. Ўз суръатида ҳаракат қилиш ортиқча юкланишнинг олдини олади ва мотивацияни қўллаб-қувватлайди.
Изоҳ (0)