“Фантомас” 61 ёшда: дунё томошабинларининг севимли комедияси қандай суратга олинган?

Француз кинематографияси тарихида “Фантомас” трилогияси алоҳида ўрин тутади. 1964—1967 йилларда режиссёр Андре Юнебел томонидан суратга олинган фильм ўзининг ажойиб сюжети, саргузаштларга бой саҳналари ва актёрлар маҳорати билан миллионлаб томошабинларнинг қалбидан жой олди. Айниқса, бош ролларни ижро этган Жан Маре ва Луи де Фюнес лойиҳани унутилмас асарларга айлантирди.

“Фантомас” ғояси қандай пайдо бўлган?

Фантомас аслида ХХ аср бошларида яратилган француз адабий образидир. Бир куни Маре тасодифан ўзининг китоб жавонида 1910 йиллардаги шафқатсиз ёвуз Фантомас (французча “шарпа”) ҳақида ҳикоя қилувчи бир романни кўриб қолади. Натижада у Юнебелни 1960 йилларда замонавий Францияда фильм суратга олишга таклиф қилади — Фантомаснинг ўша пайтгача суратга олинган бошқа 5 та фильмидан фарқ қилиши учун комедия йўналишида ижод қилишга қарор қилишади. Романдаги бош қаҳрамонларнинг исмларигина сақлаб қолинади — омадсиз комиссар Жюве, кучли ва жасур журналист Фандор, унинг гўзал қаллиғи Элен.

Дарвоқе, комиссар Жюве ролини ўша пайтдаги яна бир буюк француз комик актёри Бурвил ўйнаши мумкин эди. Бироқ соғлиғи билан боғлиқ муаммолар туфайли у ролини дўсти Луи де Фюнесга беради. Ўша пайтда Бурвил аллақачон машҳур комедик актёр эди.

Шунингдек, Фантомас роли учун актёр Раймонд Пеллегринни таклиф қилиш ҳам режиссёр режасида бўлган, у аввал ҳам Жан Маре билан бирга режиссёр иштирокида “Париж сирлари” фильмида ишлаган. Аммо унинг ориқлиги туфайли бош ролга тасдиқланмаган. Қизиқарлиси, Пеллегрин лойиҳадан четда қолмади, у Фантомас қаҳрамонига француз тилида овоз берди.

Фильм қандай суратга олинган?

1. 1960 йилларда махсус эффектлар ҳозиргидек ривожланмаган эди. Шу боис фильмда кўпроқ декорациялар, грим ва актёрларнинг ҳаракатлари орқали қизиқарли саҳналар яратилган. Бунинг учун Жан Маренинг 2 соат бажариладиган гримга бўлган сабр-тоқати катта рол ўйнаган, чунки у ҳар сафар турли ниқобларда кўриниш берар эди.

“Бу синтетик ниқоб жуда иссиқ ва тор эди, қуёшда у тошдек қаттиқ бўлиб қоларди. Натижада менда аллергик реакция бошланди, юзим кун бўйи қичишарди, Фантомас ролини ўйнашни давом эттиришдан бош тортишимга сабаблардан бири ўша даҳшатли ниқоб эди”, деган актёр.

2. Жан Маре ва Луи де Фюнес ўртасидаги муносабатлар суратга олиш майдончасида унчалик илиқ бўлмаган. Жан Маре Луи де Фюнеснинг доимий импровизация қилиш одатидан ранжиган, чунки у сценарийга қатъий амал қилиш керак, деб ҳисоблаган. Бундан ташқари, комиссар Жювени ижро этган Фюнес охир-оқибатда Фандордан кўра машҳурроқ бўлиб кетгани ҳам Жан Марега оғриқли бўлган.

Жан Маре фильм рекламасидан ҳам, фильм ижодкорлари ва Луи де Фюнесдан ҳам жуда ранжиган. Чунки рекламада, гўёки Фюнес барча хатарли трюкларни ўзи бажаргандек кўрсатилган эди. Аслида эса трюкларнинг асосий қисмини айнан Жан Маре ижро этган, Фюнес эса фақат айрим саҳналарда иштирок этган холос.

3. Жан Маре фақат Фандор ва Фантомас ролларини эмас, балки жами 8 та турли образни ижро этган:

• Фандор
• Фантомас
• Лорд Шелтон (1-фильм)
• Қамоқхона нозири (1-фильм)
• Профессор Лефевр (2-фильм)
• Маркиз де Растелли (2-фильм)
• Гангстер Жузеппе (3-фильм)
• Уолтер Браун (3-фильм)

4. Фильмнинг иккинчи қисмида Эленнинг укаси ролини Луи де Фюнеснинг ўғли — Оливье де Фюнес ижро этган. Кейинчалик у отаси билан яна бир неча фильмда суратга тушган. Оливье ролини маҳорат билан ижро этган бўлса-да, вояга етганида актёрлик карьерасидан воз кечади. У фуқаролик авиакомпаниясида учувчи бўлишни танлайди.

5. “Фантомас ғазабда” фильмидаги парашютдан сакраш саҳнаси ҳақиқатан ҳам эркин қулаш режимида суратга олинган. Бу ўша давр учун янгилик ва катта хавфга эга саҳна бўлган.

6. “Фантомас Скотланд Ярдга қарши” фильми гарчи сюжет бўйича Шотландияда бўлиб ўца-да, фильм асосан Францияда суратга олинган. Фақат кинонинг энг биринчи саҳнаси ҳақиқатан ҳам Шотландияда тасвирга олинган.

7. Дастлаб “Фантомас” камида 10-12 қисмдан иборат сериал режалаштирилган эди. Хусусан, Фантомас саргузаштларининг 4-қисмини суратга олиш учун Москвада тайёргарлик кўриш бошланади, у ерда Юнебелнинг ўзи кинофестивалда қатнашишга муваффақ бўлди. Тўртинчи эпизод Fantomas à Moscou — “Фантомас Москвада” деб номланиши керак эди. Бошқа версияга кўра эса Fantomas Rit — “Фантомас кулмоқда”. Фильм сюжети Фантомаснинг қизи бўлиб чиққан гўзал Эленнинг (Милен Демонго) саргузаштлари атрофига қурилганди. Ўша пайтларда “Совет экрани” журнали яқинлашиб келаётган тўртинчи қисм ҳақида хабар ҳам берган.

Бироқ французлар Россия пойтахтида суратга олиш жуда қийин ва қимматга тушади деган қарорга келади. Бундан ташқари Жан Маре ҳам Луи де Фюнес билан умумий тил топиша олмай қолади — комик актёр томошабинларнинг бор эътиборини ўзига қаратиб олганига ғаши келади. Аслида ҳам шундай эди.

8. Франциянинг ўзида фильм кулгили комедия сифатида қабул қилинган, аммо миллий фильм сифатида тан олинмаган. Картина ҳали ҳам вақти-вақти билан француз телевидениесида намойиш этилади. Аммо СССРда лойиҳа энг машҳур жанговар фильм ҳисобланган ва биринчи йилиёқ 60 миллиондан ортиқ томошабин кўрган.

СССР ва Франциядан ташқари фильм АҚШ, Италия, Германия ва Японияга ҳам чиқарилган. Охирги 3 та давлатда ҳам у жуда машҳур бўлиб, томошабинларнинг севимлисига айланади.