Афсонавий трилогия — “Фантомас” қандай суратга олинган ва нега Луи де Фюнес фильмнинг давомида роль ўйнашдан бош тортган?

Кулгили трилогия ғоясини икки дўст — режиссёр Андре Юнебель ва актёр Жан Маре биргаликда ўйлаб топган.

Бир куни Маре тасодифан ўзининг китоб жавонида 1910 йиллардаги шафқатсиз ёвуз Фантомас (французча “шарпа”) ҳақида ҳикоя қилувчи эски романни кўриб қолади. Натижада у Юнебелни 1960 йилларда замонавий Францияда фильм суратга олишга таклиф қилади — Фантомаснинг ўша пайтгача Францияда суратга олинган бошқа 5 та фильмидан фарқ қилиши учун комедия йўналишида фильм олишга қарор қилишади.

Романдаги бош қаҳрамонларнинг исмларигина сақлаб қолинади — омадсиз комиссар Жюве, кучли ва жасур журналист Фандор, унинг гўзал қаллиғи Элен. Албатта, Фантомаснинг ўзи. Умуман олганда, бу французларнинг “Жеймс Бонд”га ўзига хос жасур жавоби бўлади.

Айтганча, комиссар Жюве ролини ўша пайтдаги яна бир буюк француз комик актёри Бурвил ўйнаши мумкин эди. Бироқ соғлиғи билан боғлиқ муаммолар туфайли у ролини дўсти Луи де Фюнесга беради. Ўша пайтда Бурвил аллақачон жуда машҳур комедик актёр эди. Бу роль де Фюнесни ҳақиқий юлдуз ва омманинг севимлисига айлантиради.

Жан Маре трилогияда камида 8 та роль ўйнаган — журналист Фандор, Фантомас, шунингдек, лорд Шелтон, профессор Лефевр, гангстер Жузеппе, Валтер Браун ва бошқа эпизодик қаҳрамонлар шулар жумласидан. Шу билан бирга, Маренинг юзига машҳур кўк ниқобни кийдириш учун 2-3 соат керак бўлади.

“Бу синтетик ниқоб жуда иссиқ ва тор эди, қуёшда у тошдек қаттиқ бўлиб қоларди. Натижада менда аллергик реакция бошланди, юзим кун бўйи қичишарди, — дейди кейинроқ Маре. — Фантомас ролини ўйнашни давом эттиришдан бош тортишимга сабаблардан бири ўша даҳшатли ниқоб эди”.

Трилогия Пьер Ален ва Марсель Силвестернинг француз романларига, шунингдек, Американинг машҳур Бонд фильмларига пародия қилинган. СССРда бу китоблар ва фильмлар, албатта, маълум эмас эди. Шунинг учун улар “Фантомас”ни кулгили комедияга асосланган жиноий драма сифатида қабул қилишади.

Трилогияга мўмайгина бюджет ажратилади. Кадрда ҳар дақиқада ҳашаматли қасрлар, қимматбаҳо машиналар, ажойиб вертолётлар ва ҳатто ҳақиқий сувости кемаси пайдо бўлади. Фильм учун ҳақиқий заргарлик буюмлари таниқли Париж заргарлари томонидан тақдим этилган.

Иккинчи бўлимда Луи де Фюнес Фандорнинг қаллиғи Эленнинг укаси ролини ўйнаш учун ўғли Оливьени ҳам олиб келади. Бироқ Оливье ролини маҳорат билан ижро этган бўлса-да, вояга етганида актёрлик карьерасидан воз кечади. У фуқаролик авиакомпаниясида учувчи бўлишни танлайди.

Дастлаб камида 10-12 қисмдан иборат сериал режалаштирилган эди. Хусусан, Фантомас саргузаштларининг 4-қисмини суратга олиш учун Москвада тайёргарлик кўриш бошланади, у ерда Юнебелнинг ўзи кинофестивалда қатнашишга муваффақ бўлади.

Тўртинчи эпизод “Fantomas à Moscou” — “Фантомас Москвада” деб номланиши керак эди. Бошқа версияга кўра эса “Fantomas Rit” — “Фантомас кулмоқда”. Фильм сюжети Фантомаснинг қизи бўлиб чиққан гўзал Эленнинг (Милен Демонго) саргузаштлари атрофига қурилганди. Ўша пайтларда “Совет экрани” журнали яқинлашиб келаётган тўртинчи қисм ҳақида хабар ҳам берган.

Бироқ французлар Россия пойтахтида суратга олиш жуда қийин ва қимматга тушади деган қарорга келади. Бундан ташқари Жан Маре ҳам Луи де Фюнес билан умумий тил топиша олмай қолади — комик актёр томошабинларнинг бор эътиборини ўзига қаратиб олганига ғаши келади. Аслида ҳам шундай эди.

Фильм ижодкорларига фильм ғояси эскиргандек туюлади. Фюнеснинг ўзи ҳам трилогияни томошабин учун зерикарли деб ҳисоблаб, янги қисмда иштирок этишни хоҳламайди.

Жан Маре мототцикл ва автомашиналарни таъқиб қилишдан ташқари деярли барча трюкларни ўзи бажарган, чунки у машинани яхши бошқаролмасди. Режиссёрнинг илтимосига кўра, у худди жиддий саргузашт фильмидагидек роль ўйнайди — ҳазиллар ва шумликларсиз. Аслида Маре ва де Фюнес турли жанрдаги 2 та фильмда суратга тушган: бири жанговар фильм, иккинчиси комедия.

Жан Маре каби ажойиб жисмоний ҳолатда бўлмаса ҳам, Луи де Фюнес партнёридан қолишмайди. Унинг ўзи ҳам бир неча бор жуда мураккаб трюкларни ижро этган. Мисол учун, Фюнес кўприкдан паровозга ўзи сакрайди. Вертолётда қувиш саҳнасида ҳам узоқ вақт давомида кранда осилиб турганидан елка бўғимлари увишиб, қўлсиз қолишига оз қолади.

Маренинг ўзи умрининг охирида тан олганидек, де Фюнес уни доимий равишда импровизацияга бўлган иштиёқи, доимий шумлик ва ҳазиллари билан очиқчасига ғазаблантиради. Бундай жиддий, келишган, ҳар доим сценарийга қатъий риоя қилишга ҳаракат қиладиган актёр бунга чидаб туролмайди.

Трилогия СССРга том маънода бартер орқали кириб келади — рус дистрибюторлари француз тилидаги “Фантомас”га Александр Зархи режиссёрлик қилган “Анна Каренина”ни алмаштиради. Бироқ фильм экранларга чиққач, Совет Иттифоқида ўсмирлар орасида ҳар хил ҳаваскор безори — Фантомаслар кўпайиб кетади.

Франциянинг ўзида фильм кулгили комедия сифатида қабул қилинган, аммо култ фильм сифатида тан олинмаган. Картина ҳали ҳам вақти-вақти билан француз телевидениесида намойиш этилади. Аммо СССРда фильм энг машҳур жанговар фильм ҳисобланган ва биринчи йилиёқ 60 миллиондан ортиқ томошабин кўрган.

СССР ва Франциядан ташқари фильм АҚШ, Италия, Германия ва Японияга ҳам чиқарилган. Охирги 3 та давлатда ҳам у жуда машҳур бўлиб, томошабинларнинг севимлисига айланади.