“Fantomas” 61 yoshda: dunyo tomoshabinlarining sevimli komediyasi qanday suratga olingan?

Fransuz kinematografiyasi tarixida “Fantomas” trilogiyasi alohida o‘rin tutadi. 1964—1967-yillarda rejissyor Andre Yunebel tomonidan suratga olingan film o‘zining ajoyib syujeti, sarguzashtlarga boy sahnalari va aktyorlar mahorati bilan millionlab tomoshabinlarning qalbidan joy oldi. Ayniqsa, bosh rollarni ijro etgan Jan Mare va Lui de Fyunes loyihani unutilmas asarlarga aylantirdi.

“Fantomas” g‘oyasi qanday paydo bo‘lgan?

Fantomas aslida XX asr boshlarida yaratilgan fransuz adabiy obrazidir. Bir kuni Mare tasodifan o‘zining kitob javonida 1910-yillardagi shafqatsiz yovuz Fantomas (fransuzcha “sharpa”) haqida hikoya qiluvchi bir romanni ko‘rib qoladi. Natijada u Yunebelni 1960-yillarda zamonaviy Fransiyada film suratga olishga taklif qiladi — Fantomasning o‘sha paytgacha suratga olingan boshqa 5 ta filmidan farq qilishi uchun komediya yo‘nalishida ijod qilishga qaror qilishadi. Romandagi bosh qahramonlarning ismlarigina saqlab qolinadi — omadsiz komissar Jyuve, kuchli va jasur jurnalist Fandor, uning go‘zal qallig‘i Elen.

Darvoqe, komissar Jyuve rolini o‘sha paytdagi yana bir buyuk fransuz komik aktyori Burvil o‘ynashi mumkin edi. Biroq sog‘lig‘i bilan bog‘liq muammolar tufayli u rolini do‘sti Lui de Fyunesga beradi. O‘sha paytda Burvil allaqachon mashhur komedik aktyor edi.

Shuningdek, Fantomas roli uchun aktyor Raymond Pellegrinni taklif qilish ham rejissyor rejasida bo‘lgan, u avval ham Jan Mare bilan birga rejissyor ishtirokida “Parij sirlari” filmida ishlagan. Ammo uning oriqligi tufayli bosh rolga tasdiqlanmagan. Qiziqarlisi, Pellegrin loyihadan chetda qolmadi, u Fantomas qahramoniga fransuz tilida ovoz berdi.

Film qanday suratga olingan?

1. 1960-yillarda maxsus effektlar hozirgidek rivojlanmagan edi. Shu bois filmda ko‘proq dekoratsiyalar, grim va aktyorlarning harakatlari orqali qiziqarli sahnalar yaratilgan. Buning uchun Jan Marening 2 soat bajariladigan grimga bo‘lgan sabr-toqati katta rol o‘ynagan, chunki u har safar turli niqoblarda ko‘rinish berar edi.

“Bu sintetik niqob juda issiq va tor edi, quyoshda u toshdek qattiq bo‘lib qolardi. Natijada menda allergik reaksiya boshlandi, yuzim kun bo‘yi qichishardi, Fantomas rolini o‘ynashni davom ettirishdan bosh tortishimga sabablardan biri o‘sha dahshatli niqob edi”, degan aktyor.

2. Jan Mare va Lui de Fyunes o‘rtasidagi munosabatlar suratga olish maydonchasida unchalik iliq bo‘lmagan. Jan Mare Lui de Fyunesning doimiy improvizatsiya qilish odatidan ranjigan, chunki u ssenariyga qat’iy amal qilish kerak, deb hisoblagan. Bundan tashqari, komissar Jyuveni ijro etgan Fyunes oxir-oqibatda Fandordan ko‘ra mashhurroq bo‘lib ketgani ham Jan Marega og‘riqli bo‘lgan.

Jan Mare film reklamasidan ham, film ijodkorlari va Lui de Fyunesdan ham juda ranjigan. Chunki reklamada, go‘yoki Fyunes barcha xatarli tryuklarni o‘zi bajargandek ko‘rsatilgan edi. Aslida esa tryuklarning asosiy qismini aynan Jan Mare ijro etgan, Fyunes esa faqat ayrim sahnalarda ishtirok etgan xolos.

3. Jan Mare faqat Fandor va Fantomas rollarini emas, balki jami 8 ta turli obrazni ijro etgan:

• Fandor
• Fantomas
• Lord Shelton (1-film)
• Qamoqxona noziri (1-film)
• Professor Lefevr (2-film)
• Markiz de Rastelli (2-film)
• Gangster Juzeppe (3-film)
• Uolter Braun (3-film)

4. Filmning ikkinchi qismida Elenning ukasi rolini Lui de Fyunesning o‘g‘li — Olivye de Fyunes ijro etgan. Keyinchalik u otasi bilan yana bir necha filmda suratga tushgan. Olivye rolini mahorat bilan ijro etgan bo‘lsa-da, voyaga yetganida aktyorlik karyerasidan voz kechadi. U fuqarolik aviakompaniyasida uchuvchi bo‘lishni tanlaydi.

5. “Fantomas g‘azabda” filmidagi parashyutdan sakrash sahnasi haqiqatan ham erkin qulash rejimida suratga olingan. Bu o‘sha davr uchun yangilik va katta xavfga ega sahna bo‘lgan.

6. “Fantomas Skotland Yardga qarshi” filmi garchi syujet bo‘yicha Shotlandiyada bo‘lib o‘tsa-da, film asosan Fransiyada suratga olingan. Faqat kinoning eng birinchi sahnasi haqiqatan ham Shotlandiyada tasvirga olingan.

7. Dastlab “Fantomas” kamida 10-12 qismdan iborat serial rejalashtirilgan edi. Xususan, Fantomas sarguzashtlarining 4-qismini suratga olish uchun Moskvada tayyorgarlik ko‘rish boshlanadi, u yerda Yunebelning o‘zi kinofestivalda qatnashishga muvaffaq bo‘ldi. To‘rtinchi epizod Fantomas à Moscou — “Fantomas Moskvada” deb nomlanishi kerak edi. Boshqa versiyaga ko‘ra esa Fantomas Rit — “Fantomas kulmoqda”. Film syujeti Fantomasning qizi bo‘lib chiqqan go‘zal Elenning (Milen Demongo) sarguzashtlari atrofiga qurilgandi. O‘sha paytlarda “Sovet ekrani” jurnali yaqinlashib kelayotgan to‘rtinchi qism haqida xabar ham bergan.

Biroq fransuzlar Rossiya poytaxtida suratga olish juda qiyin va qimmatga tushadi degan qarorga keladi. Bundan tashqari Jan Mare ham Lui de Fyunes bilan umumiy til topisha olmay qoladi — komik aktyor tomoshabinlarning bor e’tiborini o‘ziga qaratib olganiga g‘ashi keladi. Aslida ham shunday edi.

8. Fransiyaning o‘zida film kulgili komediya sifatida qabul qilingan, ammo milliy film sifatida tan olinmagan. Kartina hali ham vaqti-vaqti bilan fransuz televideniyesida namoyish etiladi. Ammo SSSRda loyiha eng mashhur jangovar film hisoblangan va birinchi yiliyoq 60 milliondan ortiq tomoshabin ko‘rgan.

SSSR va Fransiyadan tashqari film AQSH, Italiya, Germaniya va Yaponiyaga ham chiqarilgan. Oxirgi 3 ta davlatda ham u juda mashhur bo‘lib, tomoshabinlarning sevimlisiga aylanadi.