Қўрқинчли тушларни фақат болалар эмас, балки катталар ҳам кўради. Бунинг энг кенг тарқалган сабаби шундаки, биз ухлаб ётганимизда миямиз кун давомида олинган барча маълумотларни қайта ишлайди ва баъзида уларнинг парчаларидан шундай мураккаб тушлар йиғилади. Бундай тушларга нафақат ҳақиқий маълумотлар, балки кун давомида кўрилган фильмлардан олинган саҳналар ҳам киради. Шунинг учун кўплаб катталар “даҳшатли” ва “триллер” фильмларни томоша қила олмайди, чунки кейин тушида улар кўпинча қаҳрамонларининг ўрнида бўлиб қолишади.
Бундан ташқари, ҳақиқий ҳаётда нимадан қўрқсак, тушларимизда шуни кўрамиз. Баландликдан қўрқадиганлар тушида жарлик чеккасида юришади. Клаустрофобия билан оғриганлар эса ғорда, қулфланган лифтда ёки ҳатто тобутда эканлигини тушида кўради. Қарилик инқирозини бошдан кечираётганлар эса тушида тўсатдан қариб қолганларини кўришлари мумкин.
Ёқимсиз тушнинг яна бир сабаби ухлаш пайтида жисмоний ноқулайлик бўлиши мумкин. Уҳлаётганингизда оёғингиз увушиб қотиб қолади, натижада фалаж бўлиб қолгандек туш кўрасиз. Организм шу тарзда сизга: “Уйқудан тур ва ётиш ҳолатини ўзгартир! Мен оғрияпман!” деб айтади.
Статистикага кўра, ҳар бир ёши катта инсон ойига тахминан бир марта даҳшатли туш кўради ва бу мутлақо нормал ҳолат. Бироқ, бундай туш тез-тез такрорланса, бу физиологик бўлмаган ҳолатдан дарак беради. Бу кўпинча ижодий ва жуда эмоционал шахсларда, шунингдек, шизофрения ёки депрессия билан касалланганларда учрайди.
Бундай ўзгаришларнинг сабаби психотравматик воқеалар, ўткир ёки узоқ давом этадиган сурункали стресс, шунингдек, баъзи физиологик омиллар бўлиши мумкин:
* Дори-дармонларни қабул қилиш. Кўплаб кучли дори-дармонлар миядаги биокимёвий жараёнларни ўзгартиради, қон айланишига таъсир қилади, нейромедиаторлар фаоллигини кучайтиради ёки сусайтиради. Шундай қилиб, даҳшатли тушлар антидепрессантлар, гипотеник воситалар ҳамда антибиотиклар томонидан қўзғатилади.
* Юқори ҳарорат. Гипертермия миянинг фаоллиги тебранишларига олиб келади. Бундан ташқари, тез уйқу пайтида терморегуляция ёмонлашади, ҳарорат янада кўтарилади, бу эса даҳшатли тушга олиб келади.
* Меъёрдан кўп овқатланиш. Ёғли ва аччиқ овқатлар уйқу тартибини бузади, бунинг натижасида уйқу узилиб қолади, ташвишли бўлади ва даҳшатли туш кўришингиз мумкин.
* Спиртли ичимликлар. Спиртли ичимликларни истеъмол қилиш уйқу фазаларининг давомийлигини ўзгартиради ҳамда, тез ва чуқур уйқу фазалари ўртасидаги вақтни қисқартиради.
* Гипогликемия. Қондаги шакар даражасининг кескин пасайиши ҳам кўрадиган тушларингизга таъсир қилади. Бу кўпинча инсулинни қўллайдиган диабет касаллигига чалинганларда учрайди.
* Ҳомиладорлик. Гормонал ўзгаришлар бутун асаб тизимининг ишига таъсир қилади. Бундан ташқари, бўлажак оналар кўпинча яқинлашиб келаётган туғиш жараёнидан хавотирланишади. Бу эса кўпинча келажак ҳақида даҳшатли туш кўришга олиб келади.
Мунтазам равишда даҳшатли туш кўрадиган одамлар ухлашдан қўрқишни бошлайдилар, уйқучанликнинг биринчи белгилари пайдо бўлганда ваҳимага тушадилар ва даҳшатли тушни уйқу дорилари ва спиртли ичимликлар билан “бостиришга” ҳаракат қиладилар. Аммо бу вазиятни янада оғирлаштиради.
Соғлом одамларда тунги даҳшатли туш жиддий асоратларга олиб келмайди, лекин соматик касалликлар ёки руҳий касалликларга чалинганларда уйқусизлик касалликнинг кучайишига олиб келиши мумкин.
Бундай тушлардан халос бўлишга невролог ва психолог ёрдам беради. Невролог органик бузилишларни бартараф этади ва физиологик қўзғатувчи омилларни йўқ қилишга ёрдам беради — масалан, дори-дармонларни хавфсиз аналогларга алмаштиради. Кучли стрессга тушиб қолган беморга эса, ташвишни камайтирадиган ва мустаҳкам уйқуни тиклашга ёрдам берадиган симптометик дори-дармонларни тавсия қилади.
Бироқ, қўрқинчли тушдан халос бўлишда психотерапия асосий рол ўйнайди, бу ташвиш ва қўрқув сабабларини енгишга ёрдам беради. Психотерапия усуллари беморнинг ёши, тушнинг частотаси, унинг мазмуни ва психологик-ҳиссий ҳолатига таъсир даражасига мувофиқ индивидуал равишда танланади.
Ёқимсиз тушдан психолог ёрдамида халос бўлиш мумкин, аммо даволаш дастури тушнинг аниқланган сабабларига боғлиқ. Кўпинча уйқуни нормаллаштириш учун гормонал, табиий тинчлантирувчи ҳамда ухлатувчи воситалар кўринишидаги дори-дармонларни тавсия этилиши мумкин.
Қўрқинчли туш кўрмасликнинг олдини олиш учун қуйидагиларни бажариш зарур:
* Уйқу тартибини ўрнатиш (ҳар куни бир вақтда ухлашга ётиш ва уйғонишга ҳаракат қилиш);
* Уйқу шароитини яхшилаш (ётоқхонада жимлик ва зулмат, мунтазам шамоллатиш);
* Стрессли вазиятлардан қочиш;
* Ҳаддан ташқари кўп овқатланмаслик;
* Спиртли ичимликларни истеъмол қилишни чеклаш;
* Кофеин ичишда меъёрдан ошмаслик.
Изоҳ (0)