Qo‘rqinchli tushlarni faqat bolalar emas, balki kattalar ham ko‘radi. Buning eng keng tarqalgan sababi shundaki, biz uxlab yotganimizda miyamiz kun davomida olingan barcha maʼlumotlarni qayta ishlaydi va baʼzida ularning parchalaridan shunday murakkab tushlar yig‘iladi. Bunday tushlarga nafaqat haqiqiy maʼlumotlar, balki kun davomida ko‘rilgan filmlardan olingan sahnalar ham kiradi. Shuning uchun ko‘plab kattalar “dahshatli” va “triller” filmlarni tomosha qila olmaydi, chunki keyin tushida ular ko‘pincha qahramonlarining o‘rnida bo‘lib qolishadi.
Bundan tashqari, haqiqiy hayotda nimadan qo‘rqsak, tushlarimizda shuni ko‘ramiz. Balandlikdan qo‘rqadiganlar tushida jarlik chekkasida yurishadi. Klaustrofobiya bilan og‘riganlar esa g‘orda, qulflangan liftda yoki hatto tobutda ekanligini tushida ko‘radi. Qarilik inqirozini boshdan kechirayotganlar esa tushida to‘satdan qarib qolganlarini ko‘rishlari mumkin.
Yoqimsiz tushning yana bir sababi uxlash paytida jismoniy noqulaylik bo‘lishi mumkin. Uhlayotganingizda oyog‘ingiz uvushib qotib qoladi, natijada falaj bo‘lib qolgandek tush ko‘rasiz. Organizm shu tarzda sizga: “Uyqudan tur va yotish holatini o‘zgartir! Men og‘riyapman!” deb aytadi.
Statistikaga ko‘ra, har bir yoshi katta inson oyiga taxminan bir marta dahshatli tush ko‘radi va bu mutlaqo normal holat. Biroq, bunday tush tez-tez takrorlansa, bu fiziologik bo‘lmagan holatdan darak beradi. Bu ko‘pincha ijodiy va juda emotsional shaxslarda, shuningdek, shizofreniya yoki depressiya bilan kasallanganlarda uchraydi.
Bunday o‘zgarishlarning sababi psixotravmatik voqealar, o‘tkir yoki uzoq davom etadigan surunkali stress, shuningdek, baʼzi fiziologik omillar bo‘lishi mumkin:
* Dori-darmonlarni qabul qilish. Ko‘plab kuchli dori-darmonlar miyadagi biokimyoviy jarayonlarni o‘zgartiradi, qon aylanishiga taʼsir qiladi, neyromediatorlar faolligini kuchaytiradi yoki susaytiradi. Shunday qilib, dahshatli tushlar antidepressantlar, gipotenik vositalar hamda antibiotiklar tomonidan qo‘zg‘atiladi.
* Yuqori harorat. Gipertermiya miyaning faolligi tebranishlariga olib keladi. Bundan tashqari, tez uyqu paytida termoregulyatsiya yomonlashadi, harorat yanada ko‘tariladi, bu esa dahshatli tushga olib keladi.
* Me’yordan ko‘p ovqatlanish. Yog‘li va achchiq ovqatlar uyqu tartibini buzadi, buning natijasida uyqu uzilib qoladi, tashvishli bo‘ladi va dahshatli tush ko‘rishingiz mumkin.
* Spirtli ichimliklar. Spirtli ichimliklarni isteʼmol qilish uyqu fazalarining davomiyligini o‘zgartiradi hamda, tez va chuqur uyqu fazalari o‘rtasidagi vaqtni qisqartiradi.
* Gipoglikemiya. Qondagi shakar darajasining keskin pasayishi ham ko‘radigan tushlaringizga taʼsir qiladi. Bu ko‘pincha insulinni qo‘llaydigan diabet kasalligiga chalinganlarda uchraydi.
* Homiladorlik. Gormonal o‘zgarishlar butun asab tizimining ishiga taʼsir qiladi. Bundan tashqari, bo‘lajak onalar ko‘pincha yaqinlashib kelayotgan tug‘ish jarayonidan xavotirlanishadi. Bu esa ko‘pincha kelajak haqida dahshatli tush ko‘rishga olib keladi.
Muntazam ravishda dahshatli tush ko‘radigan odamlar uxlashdan qo‘rqishni boshlaydilar, uyquchanlikning birinchi belgilari paydo bo‘lganda vahimaga tushadilar va dahshatli tushni uyqu dorilari va spirtli ichimliklar bilan “bostirishga” harakat qiladilar. Ammo bu vaziyatni yanada og‘irlashtiradi.
Sog‘lom odamlarda tungi dahshatli tush jiddiy asoratlarga olib kelmaydi, lekin somatik kasalliklar yoki ruhiy kasalliklarga chalinganlarda uyqusizlik kasallikning kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Bunday tushlardan xalos bo‘lishga nevrolog va psixolog yordam beradi. Nevrolog organik buzilishlarni bartaraf etadi va fiziologik qo‘zg‘atuvchi omillarni yo‘q qilishga yordam beradi — masalan, dori-darmonlarni xavfsiz analoglarga almashtiradi. Kuchli stressga tushib qolgan bemorga esa, tashvishni kamaytiradigan va mustahkam uyquni tiklashga yordam beradigan simptometik dori-darmonlarni tavsiya qiladi.
Biroq, qo‘rqinchli tushdan xalos bo‘lishda psixoterapiya asosiy rol o‘ynaydi, bu tashvish va qo‘rquv sabablarini yengishga yordam beradi. Psixoterapiya usullari bemorning yoshi, tushning chastotasi, uning mazmuni va psixologik-hissiy holatiga taʼsir darajasiga muvofiq individual ravishda tanlanadi.
Yoqimsiz tushdan psixolog yordamida xalos bo‘lish mumkin, ammo davolash dasturi tushning aniqlangan sabablariga bog‘liq. Ko‘pincha uyquni normallashtirish uchun gormonal, tabiiy tinchlantiruvchi hamda uxlatuvchi vositalar ko‘rinishidagi dori-darmonlarni tavsiya etilishi mumkin.
Qo‘rqinchli tush ko‘rmaslikning oldini olish uchun quyidagilarni bajarish zarur:
* Uyqu tartibini o‘rnatish (har kuni bir vaqtda uxlashga yotish va uyg‘onishga harakat qilish);
* Uyqu sharoitini yaxshilash (yotoqxonada jimlik va zulmat, muntazam shamollatish);
* Stressli vaziyatlardan qochish;
* Haddan tashqari ko‘p ovqatlanmaslik;
* Spirtli ichimliklarni isteʼmol qilishni cheklash;
* Kofein ichishda meʼyordan oshmaslik.
Izoh (0)