Prezident Shavkat Mirziyoyev 17-iyun kuni Ostona shahrida “Markaziy Osiyo - Xitoy” ikkinchi sammitida ishtirok etdi. Bu haqda Prezident matbuot xizmati xabar berdi.
Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jo'mart To'qayev raisligida o‘tgan tadbirda Xitoy Xalq Respublikasi raisi Si Szinpin, Qirg‘iziston prezidenti Sadir Japarov, Tojikiston prezidenti Emomali Rahmon va Turkmaniston prezidenti Serdar Berdimuhamedov ham qatnashdi.
Kun tartibiga muvofiq, Markaziy Osiyo mamlakatlari va Xitoy o‘rtasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlikni ustuvor yo‘nalishlarda kengaytirish istiqbollari, dolzarb xalqaro va mintaqaviy masalalar ko‘rib chiqildi.
O‘zbekiston prezidenti nutqining avvalida XXR raisi Si Szinpinning Markaziy Osiyo davlatlari bilan do‘stlik va hamkorlikni mustahkamlash, aniq loyiha va dasturlarni amalga oshirish orqali mintaqaning barqaror taraqqiyotini qo‘llab-quvvatlashdagi o‘rnini alohida taʼkidladi.
2023-yilda Sian shahrida o‘tgan birinchi sammitdan so‘ng “Markaziy Osiyo - Xitoy” formatidagi hamkorlikda katta muvaffaqiyatlarga erishilgani mamnuniyat bilan qayd etildi. Xususan, kotibiyat tashkil etildi, vazirlar va ekspertlar uchrashuvlari va yig‘ilishlarini o‘tkazish mexanizmlari ishga tushirildi, keng ko‘lamli hamkorlikning shartnomaviy-huquqiy bazasi shakllantirilmoqda.
Markaziy Osiyo mamlakatlarining Xitoy bilan tovar ayirboshlash hajmi ortib bormoqda, joriy yilda bu ko‘rsatkich 100 milliard dollarga yetishi kutilmoqda.
“Bizningcha, bir tomondan, ishonch, yaxshi qo‘shnichilik va sheriklik makoniga aylangan Markaziy Osiyoning o‘zidagi chuqur transformatsiya jarayonlari, boshqa tomondan, Xitoy rahbariyatining qo‘shni davlatlar bilan do‘stona munosabatlarni rivojlantirish va “Belbog‘ va yo‘l” global konsepsiyasini ilgari surishga qatʼiy sodiqligi ushbu formatdagi hamkorlikning rivojlanishiga imkon bermoqda”, dedi davlat rahbari.
So‘ng O‘zbekiston yetakchisi mintaqaviy hamkorlikni yana-da rivojlantirish bo‘yicha o‘z nuqtai nazarini bayon qildi. Avvalo, bu galgi uchrashuv xalqaro vaziyat sezilarli darajada yomonlashgan bir sharoitda o‘tayotgani taʼkidlandi. Raqobatning ortishi keskinlikning zo‘rayishiga, xavfsizlik va barqaror taraqqiyotga yangi xavf va tahdidlar paydo bo‘lishiga olib kelmoqda.
”Nizoli xalqaro masalalar va ziddiyatli muammolarni hal qilish uchun kuch ishlatish vositalaridan foydalanish o‘zini oqlamaydi va bunga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi, deb hisoblaymiz. Barcha nizo va ziddiyatlar suverenitetni hurmat qilish, xalqaro huquq meʼyorlari va Birlashgan Millatlar Tashkiloti nizomi asosida faqat diplomatik saʼy-harakatlar yo‘li bilan – muzokaralar stolida hal etilishi shart”, dedi prezident.
Shu munosabat bilan sammit davomida mintaqaviy barqarorlikni taʼminlashga umumiy hissa qo‘shadigan Abadiy yaxshi qo‘shnichilik, do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma qabul qilinishi tarixiy ahamiyatga ega ekani taʼkidlandi. Ushbu shartnomani rivojlantirish maqsadida aniq mexanizm va loyihalarni kiritgan holda Uzoq muddatli sheriklik konsepsiyasini ishlab chiqish taklif etildi.
O‘zbekiston yetakchisi taʼkidlaganidek, Xitoy bilan savdo, investitsiyaviy va texnologik hamkorlik Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish strategiyalarini amalga oshirishda kuchli lokomotiv bo‘lib xizmat qilmoqda.
Mintaqa mamlakatlarining o‘sib borayotgan salohiyati va Xitoyning sanoat sohasidagi yetakchiligini birlashtirish bilimlar bilan almashish va texnologiyalar transferining samarali mexanizmlariga ega bo‘lgan umumiy keng imkoniyatlar makoni paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkinligi taʼkidlandi.
Yangi iqtisodiy sheriklik dasturini tez fursatda qabul qilish hamda Bosh vazir o‘rinbosarlari darajasida Savdo va investitsiyalar bo‘yicha hududlararo kengashni taʼsis etish bu boradagi amaliy qadam bo‘ladi. O‘zbekiston tomoni kengashning birinchi yig‘ilishini joriy yil oxirigacha o‘tkazishga tayyorligi bildirildi.
Savdo aloqalarini rag‘batlantirish maqsadida O‘zbekiston prezidenti ”Raqamli makon va yo‘l” doirasida ”Raqamli Ipak yo‘li” ko‘p tomonlama savdo platformasini tashkil etish tashabbusini ilgari surdi.
Shuningdek, reglament va standartlarni yaqinlashtirish, eksport mahsulotlarini Xitoy talablari asosida sertifikatlash uchun Toshkent shahrida Sanoatda standartlashtirish va sertifikatlashtirish mintaqaviy markazini tashkil etish zarurligi taʼkidlandi.
Biznes, yetakchi ilmiy-tadqiqot institutlari va muhandislik markazlarini jalb qilgan holda, texnologiyalar transferi bo‘yicha alohida ”yo‘l xaritasi”ni qabul qilish taklifi bildirildi.
O‘zbekiston yetakchisi iqtisodiy salohiyatni samarali ro‘yobga chiqarish uchun sanoat va infratuzilmaviy o‘zaro bog‘liqlikni kuchaytirish zarurligiga alohida to‘xtaldi. Shu maqsadda ”Markaziy Osiyo - Xitoy” sanoat va infratuzilma makoni” uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqish taklif etildi.
Xitoy investitsiyalari, texnologik va ilmiy yechimlarini jalb qilgan holda, o‘zaro bog‘langan sanoat klasterlari, texnoparklar va logistika xablari tizimini yaratish shular jumlasidan. Markaziy Osiyo mamlakatlari va Xitoy energetika tizimlarini o‘zaro bog‘lash, jumladan, yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyasini barpo etish megaloyihasini amalga oshirish masalalari ham diqqat bilan o‘rganilishi lozim.
Mintaqaviy ahamiyatga molik yirik loyihalarni qo‘llab-quvvatlashga qodir bo‘lgan samarali moliyaviy vositalarni joriy etish masalasi alohida dolzarblik kasb etmoqda.
”Bugungi kunda amalda bo‘lgan xalqaro mexanizmlar, hech shubhasiz, muhim rol o‘ynamoqda, ammo mintaqaning investitsiyaga bo‘lgan talabini to‘liq qoplay olmayapti. Ekspertlarning xulosasiga ko‘ra, Markaziy Osiyoni infratuzilmaviy rivojlantirishda kapital qo‘yilmalar taqchilligi bir necha yuz milliard dollar deb baholanmoqda”, dedi O‘zbekiston yetakchisi.
Shu munosabat bilan infratuzilmaviy tashabbuslarni ilgari surish uchun samarali platforma bo‘la oladigan ”Markaziy Osiyo - Xitoy” taraqqiyot fondini taʼsis etish imkoniyatini ko‘rib chiqish taklif qilindi.
Markaziy Osiyo va Xitoyning transport jihatidan o‘zaro bog‘liqligini rivojlantirish yana bir ustuvor yo‘nalish sifatida qayd etildi.
”Xitoy - Qirg‘iziston - O‘zbekiston” temir yo‘li qurilishi boshlangani Yevroosiyo makonidagi yangi transport va tranzit kommunikatsiyalari tizimining muhim elementi ekani taʼkidlandi. Shu bilan birga, Transafg‘on temir yo‘l magistrali loyihasini amalga oshirish yana-da keng imkoniyatlar eshigini ochadi.
”Ushbu strategik soha istiqboliga oid umumiy yondashuvlarni ishlab chiqish uchun transport idoralarimizga dala tadqiqotlarini olib borish, logistika infratuzilmasini modernizatsiya qilish imkoniyatlarini o‘rganish, muqobil yo‘laklar bo‘yicha yuklarni tashish borasida sinov tariqasidagi loyihalarini amalga oshirish uchun ekspertlar guruhlarini shakllantirish yuzasidan topshiriq berishimiz zarur, deb hisoblayman”, dedi O‘zbekiston yetakchisi.
Ushbu guruhlar ishining natijalari asosida kelgusi sammitga qadar transport yo‘laklari va zamonaviy tranzit infratuzilmasining yagona xaritasini shakllantirish bo‘yicha aniq va asoslangan takliflar ishlab chiqilishi kerak.
Davlat rahbari iqlim o‘zgarishining barqaror rivojlanish uchun jiddiy tahdidlariga eʼtibor qaratib, 2030-yilgacha mo‘ljallangan “Yashil” rivojlanish dasturini qabul qilishni jadallashtirish, shuningdek, cho‘llanishga qarshi kurashish, degradatsiyaga uchragan yerlarni tiklash, qurg‘oqchil va cho‘l hududlarida bioekologik barqarorlikni oshirish bo‘yicha muloqot va sheriklik uchun Ekologik alyansni tuzishga chaqirdi.
“Sunʼiy intellekt va raqamli texnologiyalar sohasidagi hamkorlik imkoniyatlariga alohida to‘xtalishni istar edim. Aynan ushbu yo‘nalishlar bugungi kunda milliy iqtisodiyotlarning raqobatbardoshligini belgilab, uzoq muddatli o‘sishning drayveri bo‘lmoqda”, dedi prezident.
Iqtisodiy hamkorlikning barqaror raqamli infratuzilmasini shakllantirish maqsadida katta maʼlumotlar bazalari va protsessing markazlarining O‘zaro integratsiyalashgan banklar tarmog‘ini yaratish, shuningdek, asosiy energetika va transport yo‘nalishlari bo‘ylab “Markaziy Osiyo - Xitoy” optik tolali aloqa liniyasining raqamli trassasini barpo etish taklif qilindi.
“Xalqlarimizning bir-birining madaniyatini o‘zaro boyitish va yaqinlashishga bo‘lgan umumiy intilishi – bu bizning bebaho boyligimizdir. Bugun qabul qilinayotgan O‘zaro tashriflarni yengillashtirish bo‘yicha tashabbus va Madaniy-gumanitar tadbirlar dasturi aynan shu maqsadlarga qaratilgan”, dedi prezident.
Bu boradagi hamkorlikni yana-da mustahkamlash maqsadida Markaziy Osiyo mamlakatlari va Xitoyning tarixiy-madaniy resurslarini o‘zida mujassam etgan, tadqiqotchilar, talabalar, sayyohlar va kreativ industriya vakillarini qamrab olgan “Ipak yo‘li madaniy merosi” yagona raqamli portalini yaratish taklif qilindi.
Shuningdek, professional taʼlim sohasida hamkorlik dasturini ishlab chiqish, universitet rektorlari forumlari, fanlar akademiyalari va ilmiy-tadqiqot markazlari rahbarlarining uchrashuvlarini o‘tkazish orqali umumiy ilmiy-taʼlim platformasini shakllantirish maqsadga muvofiqligi ko‘rsatib o‘tildi.
Xavfsizlik sohasidagi hamkorlik asosiy ustuvor yo‘nalishlardan biri bo‘lib qolmoqda. Shu munosabat bilan prezident terrorizm, ekstremizm, radikalizm, narkotrafik, noqonuniy migratsiya va kiberjinoyatchilikka qarshi kurashishda maxsus xizmatlar va xavfsizlik kengashlari orqali ko‘p tomonlama axborot almashish mexanizmlarini yo‘lga qo‘yish muhimligini taʼkidladi.
“Biz uchun nafaqat qo‘shni, balki umumiy tarixiy-madaniy va iqtisodiy makonimizning ajralmas qismi bo‘lgan Afg‘oniston muammolariga xalqaro hamjamiyat eʼtiborining pasayishi jiddiy tashvish uyg‘otmoqda”, dedi O‘zbekiston yetakchisi.
Xitoy va Markaziy Osiyo davlatlarining Afg‘oniston bilan hamkorligida to‘plangan boy tajribani qayd etib, O‘zbekiston prezidenti ushbu mamlakatning tiklanishiga ko‘maklashish va uni mintaqaviy integratsiya jarayonlariga jalb etish masalalarini ko‘rib chiqish bo‘yicha yuqori darajadagi guruhni taʼsis etishni taklif qildi. Guruh uchrashuvini Termiz shahrida Afg‘oniston vakillari ishtirokida o‘tkazishga tayyorlik bildirildi.
Davlat rahbari so‘zining yakunida O‘zbekiston “Markaziy Osiyo - Xitoy” formatidagi ochiq muloqot, pragmatik va o‘zaro manfaatli hamkorlikni kengaytirish tarafdori ekani taʼkidlandi.
Yig‘ilish so‘ngida davlat rahbarlari Ostona deklaratsiyasi va Abadiy yaxshi qo‘shnichilik, do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnomani imzoladi. Shuningdek, hukumatlararo va idoralararo hujjatlarning salmoqli to‘plami qabul qilindi.
Sammit yakunida kambag‘allikka qarshi, cho‘llanishga qarshi kurashish, taʼlim sohasidagi hamkorlik markazlari hamda to‘siqsiz savdo bo‘yicha hamkorlik platformasini ishga tushirish marosimi bo‘ldi.
Izoh (0)