“O‘zgidromet” direktori Sherzodxo‘ja Habibullayev 14−16-may kunlari respublikada anomal issiq va kuchli shamol bo‘lishidan ogohlantirib, tezkor gidrometeorologik axborot berdi. Odatda bunday axborot aholi hayoti va sog‘ligiga xavf solishi mumkin bo‘lgan hodisalar oldidan eʼlon qilinadi.
Bahorgi jazirama
Oxirgi bir hafta davomida (7–12-may) O‘zbekistonda kunduzgi havo 27 darajadan 37 darajagacha isidi. Biroq 14-maydan boshlab harorat sezilarli ko‘tariladi. Yaʼni to‘rt kun davomida eng past harorat +39 darajani tashkil etishi kutilmoqda.
Prognozga ko‘ra, 14-may kuni Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm, Buxoro, Navoiy, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida, 15–16-may kunlari mamlakatning katta qismida havo harorati 39–41 darajagacha ko‘tariladi. Janub va cho‘l zonalarida esa 42–43 darajali jazirama hukm suradi.
“14-15-mayda shimolda va cho‘l hududlarda, 16–17-mayda respublika bo‘yicha baʼzi joylarda shamol tezligi 15–18 m/s gacha kuchayishi, chang-to‘zonlar bilan kuzatilishi kutilmoqda. 17-mayda ayrim joylarda baʼzida shamol 20–22 m/s gacha kuchayishi mumkin”, deya xabar berdi Sherzodxo‘ja Habibullayev.
O‘tgan oxirgi besh yillikning may oylari o‘rtalarida harorat 43 darajagacha isimagandi. Jumladan, 2020-yil 14–16-may kunlari 22–30 daraja, 2021-yil mos davrida 28–33, 2022-yil mayi yarimida 20–30, 2023-yil mayi o‘rtasida 27–35, 2024-yil 13–17-may kunlari mamlakatda havo harorati 33–36 daraja issiq bo‘lgan.
Global isish trendi
Global iqlim o‘zgarishi oqibatlaridan biri havo harorati ko‘tarilib borishi hisoblanadi.
Iqlimshunoslar tahliliga ko‘ra, bugun insoniyat 125 ming yillik tarixidagi eng issiq davrni boshdan o‘tkazmoqda. Sanoat rivojlangani sari atmosferaga haddan tashqari ko‘p zararli gazlar chiqarilyapti. Shu bois inson iqlim o‘zgarishida asosiy rol o‘ynamoqda.
2015-yilda Parij shahrida imzolangan iqlim bo‘yicha bitimda mamlakatlar sanoatlashish davriga nisbatan global haroratni 1,5 darajadan oshirmaslikka kelishib olgan. Olimlar fikricha, bu chegaradan oshib o‘tish falokatli va qaytarib bo‘lmas oqibatlar keltirib chiqarishi mumkin.
Jahon meteorologiya tashkiloti maʼlumotlariga qaraganda, global o‘rtacha harorat ilgari hech qachon 1,5 darajadan oshmagan. Eng yuqori ko‘rsatkich sanoatlashish davridagiga nisbatan +1,28 darajaga yetgan.
Rekord darajadagi harorat isishi ko‘plab davlatlar, jumladan xavfli chegaralarda yaqinlashib qolgan Janubiy Osiyoda ulkan muammolar keltirib chiqaradi. Haroratning doimgidan 1,8 darajaga oshishi ayniqsa qishloq xo‘jaligida jiddiy tahdidlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu bilan birga, insonlar salomatligi, oziq-ovqat xavfsizligi va atrof-muhitda jiddiy muammolar keltirib chiqaradi.
Albatta, bu jarayondan O‘zbekiston ham ayro emas. Aniqrog‘i, mamlakat iqlim o‘zgarishidan ko‘proq aziyat chekayotganlardan. Respublika hududlarining katta qismi cho‘llardan iboratligi muammoni yanada chigallashtirishi ko‘p aytiladi. Masalan, global havo harorati yiliga doimgidan 1–1,5 daraja isimoqda (2023-yilda 1,5 daraja yuqori). Ammo O‘zbekistonda harorat har yili naq 2 daraja ko‘tarilmoqda. Prognozlarga qaraganda, respublikada 2030-yilga borib havo harorati doimgidan 2–2,5 daraja, 2040-yillarda 4 daraja, 2080-yillarda esa 6 darajagacha ko‘tarilishi mumkin. Bu juda yuqori issiqlik to‘lqini degani. Agar mamlakatda havo harorati 50 darajagacha oshsa, issiqlik stressi kuchayib borishi va qator kasalliklarga chalinganlar orasida o‘limlar ko‘payishi ehtimoli yuqori bo‘ladi.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tahliliga ko‘ra, 2017–2021-yillarda dunyoda 65 yoshdan oshgan odamlarda issiqlik bilan bog‘liq o‘lim darajasi 85 foizga oshgan. 2000–2019-yillar oralig‘idagi tadqiqotlar natijasida yiliga 489 mingga yaqin o‘lim aynan issiqlik sabab ro‘y berayotgani aniqlangan. Shundan 45 foiz o‘limlar Osiyoda sodir bo‘lishi qayd etilgan.
Nafas olish, yurak-qon tomir kasalliklari, qandli diabet, buyrak va tayanch-harakat aʼzolari kasalliklariga chalinganlarda issiq haroratning salbiy taʼsiri kuchli bo‘ladi. Ayniqsa, shaharlarda issiqlik taʼsirini kamaytiradigan yashil maydonlar taqchilligi aholi sog‘ligiga xavflarni kuchaytiradi.
“Endi hukumat tuzilmalari bu issiqlik to‘lqinini o‘z tarmoqlariga taʼsiri, baʼzi tuzilmalar esa jaziramani kishilar salomatligiga taʼsirini kamaytirish uchun tezkor chora-tadbirlar rejasi va tavsiyalarini ishlab chiqishi kerak”, deya fikr bildirdi iqlimshunos olim Erkin Abdulahatov.
O‘zbekiston uzoq yillardan beri energetik muammolar girdobida. Ayniqsa, oxirgi yillarda elektr energiyasi va tabiiy gaz uzilishlari poytaxt Toshkentgacha yetib kelgan. Shaharda qish va yoz oylarida energiya uzilishlari tez-tez yuza beradi. Bu esa aholida noqulayliklar tug‘diradi. Demak, iqlimshunos nazarda tutayotgan tuzilmalar ro‘yxatida energetika sektori yuqori o‘rinlarda bo‘lishi tabiiy. Keyingi o‘rinlarda sog‘liqni saqlash, ekologiya va boshqa tarmoqlar ham anomal issiq sharoitiga mos tezkor choralar ko‘rish kerak bo‘ladi. Haroratning mavsumga xos bo‘lmagan haddan tashqari yuqorilashi yong‘in xavflarini oshiradi. Bunda favqulodda vaziyatlar sohasi kerakli saʼy-harakatlarni amalga oshirishi lozim.
Jazirama
14-maydan kuzatiladigan kamida +39 daraja inson tana haroratidan yuqori issiqlik degani. Mutaxassislar shunday sharoitda organizmga issiqlikning salbiy taʼsirlarini kamaytirish choralarini ko‘rish kerakligini eslatadi. Birini navbatda, yuqori issiq ob-havo sharoitida ochiq havoda kamroq harakatlanish tavsiya etiladi. Shu kunlarda bahor bo‘lishiga qaramay, haftaning kunduzgi vaqtida, hatto kechalari ham aholi issiq va dim havo bilan to‘qnashadi.
JSST jaziramadan saqlanish bo‘yicha tavsiyalarini eʼlon qilgan. Ulardan ayrimlari quyidagilar:
- Zarurat bo‘lmasa, harorat yuqori soatlarda ko‘chaga chiqmaslik va og‘ir jismoniy ishlar bilan shug‘ullanmaslik kerak.
- Organizmning suvsizlanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun kuniga yetarli miqdorda suyuqlik isteʼmol qilish juda muhim.
- Yengil, tabiiy matodan tikilgan va keng liboslar kiyish, imkon qadar tez-tez salqin dush yoki vanna qabul qilish, shakarli, alkogolli yoki kofeinli ichimliklardan voz kechish tavsiya etiladi.
- Anomal harorat taʼsirida bosh aylanishi, ko‘ngil aynishi, holsizlik, bosh og‘rig‘i kabi alomatlar kuzatilsa, shifokorga murojaat qilish lozim.
- Agar oftob tig‘i tufayli noodatiy belgilar, masalan, xushni yo‘qotish, talvasa, aqldan ozish kabi simptomlar yuzaga kelsa, darhol tez tibbiy yordamga murojaat qilish zarur.
Izoh (0)