“Ўзгидромет” директори Шерзодхўжа Ҳабибуллаев 14−16 май кунлари республикада аномал иссиқ ва кучли шамол бўлишидан огоҳлантириб, тезкор гидрометеорологик ахборот берди. Одатда бундай ахборот аҳоли ҳаёти ва соғлигига хавф солиши мумкин бўлган ҳодисалар олдидан эълон қилинади.
Баҳорги жазирама
Охирги бир ҳафта давомида (7–12 май) Ўзбекистонда кундузги ҳаво 27 даражадан 37 даражагача исиди. Бироқ 14 майдан бошлаб ҳарорат сезиларли кўтарилади. Яъни тўрт кун давомида энг паст ҳарорат +39 даражани ташкил этиши кутилмоқда.
Прогнозга кўра, 14 май куни Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм, Бухоро, Навоий, Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларида, 15–16 май кунлари мамлакатнинг катта қисмида ҳаво ҳарорати 39–41 даражагача кўтарилади. Жануб ва чўл зоналарида эса 42–43 даражали жазирама ҳукм суради.
“14-15 майда шимолда ва чўл ҳудудларда, 16–17 майда республика бўйича баъзи жойларда шамол тезлиги 15–18 м/с гача кучайиши, чанг-тўзонлар билан кузатилиши кутилмоқда. 17 майда айрим жойларда баъзида шамол 20–22 м/с гача кучайиши мумкин”, дея хабар берди Шерзодхўжа Ҳабибуллаев.
Ўтган охирги беш йилликнинг май ойлари ўрталарида ҳарорат 43 даражагача исимаганди. Жумладан, 2020 йил 14–16 май кунлари 22–30 даража, 2021 йил мос даврида 28–33, 2022 йил майи яримида 20–30, 2023 йил майи ўртасида 27–35, 2024 йил 13–17 май кунлари мамлакатда ҳаво ҳарорати 33–36 даража иссиқ бўлган.
Глобал исиш тренди
Глобал иқлим ўзгариши оқибатларидан бири ҳаво ҳарорати кўтарилиб бориши ҳисобланади.
Иқлимшунослар таҳлилига кўра, бугун инсоният 125 минг йиллик тарихидаги энг иссиқ даврни бошдан ўтказмоқда. Саноат ривожлангани сари атмосферага ҳаддан ташқари кўп зарарли газлар чиқариляпти. Шу боис инсон иқлим ўзгаришида асосий рол ўйнамоқда.
2015 йилда Париж шаҳрида имзоланган иқлим бўйича битимда мамлакатлар саноатлашиш даврига нисбатан глобал ҳароратни 1,5 даражадан оширмасликка келишиб олган. Олимлар фикрича, бу чегарадан ошиб ўтиш фалокатли ва қайтариб бўлмас оқибатлар келтириб чиқариши мумкин.
Жаҳон метеорология ташкилоти маълумотларига қараганда, глобал ўртача ҳарорат илгари ҳеч қачон 1,5 даражадан ошмаган. Энг юқори кўрсаткич саноатлашиш давридагига нисбатан +1,28 даражага етган.
Рекорд даражадаги ҳарорат исиши кўплаб давлатлар, жумладан хавфли чегараларда яқинлашиб қолган Жанубий Осиёда улкан муаммолар келтириб чиқаради. Ҳароратнинг доимгидан 1,8 даражага ошиши айниқса қишлоқ хўжалигида жиддий таҳдидлар пайдо бўлишига олиб келади. Шу билан бирга, инсонлар саломатлиги, озиқ-овқат хавфсизлиги ва атроф-муҳитда жиддий муаммолар келтириб чиқаради.
Албатта, бу жараёндан Ўзбекистон ҳам айро эмас. Аниқроғи, мамлакат иқлим ўзгаришидан кўпроқ азият чекаётганлардан. Республика ҳудудларининг катта қисми чўллардан иборатлиги муаммони янада чигаллаштириши кўп айтилади. Масалан, глобал ҳаво ҳарорати йилига доимгидан 1–1,5 даража исимоқда (2023 йилда 1,5 даража юқори). Аммо Ўзбекистонда ҳарорат ҳар йили нақ 2 даража кўтарилмоқда. Прогнозларга қараганда, республикада 2030 йилга бориб ҳаво ҳарорати доимгидан 2–2,5 даража, 2040 йилларда 4 даража, 2080 йилларда эса 6 даражагача кўтарилиши мумкин. Бу жуда юқори иссиқлик тўлқини дегани. Агар мамлакатда ҳаво ҳарорати 50 даражагача ошса, иссиқлик стресси кучайиб бориши ва қатор касалликларга чалинганлар орасида ўлимлар кўпайиши эҳтимоли юқори бўлади.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти таҳлилига кўра, 2017–2021 йилларда дунёда 65 ёшдан ошган одамларда иссиқлик билан боғлиқ ўлим даражаси 85 фоизга ошган. 2000–2019 йиллар оралиғидаги тадқиқотлар натижасида йилига 489 мингга яқин ўлим айнан иссиқлик сабаб рўй бераётгани аниқланган. Шундан 45 фоиз ўлимлар Осиёда содир бўлиши қайд этилган.
Нафас олиш, юрак-қон томир касалликлари, қандли диабет, буйрак ва таянч-ҳаракат аъзолари касалликларига чалинганларда иссиқ ҳароратнинг салбий таъсири кучли бўлади. Айниқса, шаҳарларда иссиқлик таъсирини камайтирадиган яшил майдонлар тақчиллиги аҳоли соғлигига хавфларни кучайтиради.
“Энди ҳукумат тузилмалари бу иссиқлик тўлқинини ўз тармоқларига таъсири, баъзи тузилмалар эса жазирамани кишилар саломатлигига таъсирини камайтириш учун тезкор чора-тадбирлар режаси ва тавсияларини ишлаб чиқиши керак”, дея фикр билдирди иқлимшунос олим Эркин Абдулаҳатов.
Ўзбекистон узоқ йиллардан бери энергетик муаммолар гирдобида. Айниқса, охирги йилларда электр энергияси ва табиий газ узилишлари пойтахт Тошкентгача етиб келган. Шаҳарда қиш ва ёз ойларида энергия узилишлари тез-тез юза беради. Бу эса аҳолида ноқулайликлар туғдиради. Демак, иқлимшунос назарда тутаётган тузилмалар рўйхатида энергетика сектори юқори ўринларда бўлиши табиий. Кейинги ўринларда соғлиқни сақлаш, экология ва бошқа тармоқлар ҳам аномал иссиқ шароитига мос тезкор чоралар кўриш керак бўлади. Ҳароратнинг мавсумга хос бўлмаган ҳаддан ташқари юқорилаши ёнғин хавфларини оширади. Бунда фавқулодда вазиятлар соҳаси керакли саъй-ҳаракатларни амалга ошириши лозим.
Жазирама
14 майдан кузатиладиган камида +39 даража инсон тана ҳароратидан юқори иссиқлик дегани. Мутахассислар шундай шароитда организмга иссиқликнинг салбий таъсирларини камайтириш чораларини кўриш кераклигини эслатади. Бирини навбатда, юқори иссиқ об-ҳаво шароитида очиқ ҳавода камроқ ҳаракатланиш тавсия этилади. Шу кунларда баҳор бўлишига қарамай, ҳафтанинг кундузги вақтида, ҳатто кечалари ҳам аҳоли иссиқ ва дим ҳаво билан тўқнашади.
ЖССТ жазирамадан сақланиш бўйича тавсияларини эълон қилган. Улардан айримлари қуйидагилар:
- Зарурат бўлмаса, ҳарорат юқори соатларда кўчага чиқмаслик ва оғир жисмоний ишлар билан шуғулланмаслик керак.
- Организмнинг сувсизланишига йўл қўймаслик учун кунига етарли миқдорда суюқлик истеъмол қилиш жуда муҳим.
- Енгил, табиий матодан тикилган ва кенг либослар кийиш, имкон қадар тез-тез салқин душ ёки ванна қабул қилиш, шакарли, алкоголли ёки кофеинли ичимликлардан воз кечиш тавсия этилади.
- Аномал ҳарорат таъсирида бош айланиши, кўнгил айниши, ҳолсизлик, бош оғриғи каби аломатлар кузатилса, шифокорга мурожаат қилиш лозим.
- Агар офтоб тиғи туфайли ноодатий белгилар, масалан, хушни йўқотиш, талваса, ақлдан озиш каби симптомлар юзага келса, дарҳол тез тиббий ёрдамга мурожаат қилиш зарур.
Изоҳ (0)