Dengizga chiqish uchun ikkita davlatni bosib o‘tishi kerak bo‘lgan dunyodagi yagona mamlakat O‘zbekiston, mintaqaviy va global maydonda o‘z o‘rnini saqlab qolish bilan bog‘liq ba’zi muammolarga duch kelmoqda.
Dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan qo‘shnilar bilan o‘ralgan O‘zbekistonning jahon bozorlariga chiqishi mamlakatni asosiy xalqaro savdo yo‘llari bilan bog‘laydigan avtomobil va temiryo‘l infratuzilmasini rivojlantirishga bog‘liq.
Yaqinda Samarqandda bo‘lib o‘tgan AIIBning yillik yig‘ilishida Osiyo infratuzilma investitsiyalari bankining (AIIB) Investitsion operatsiyalar va transport bo‘yicha mutaxassisi Runze Yu O‘zbekistonning o‘ziga xos xususiyatlari va infratuzilma investitsiyalari Markaziy Osiyoning global savdodagi rolini qanday qayta shakllantirayotganini muhokama qildi.
O‘zbekistonning dengizga chiqish imkoniyati yo‘q davlatdan quruqlikdagi savdo markaziga aylanishi
Avtomobil, temiryo‘l va logistika tarmoqlariga katta sarmoya kiritgan holda O‘zbekiston dengizdan uzoqda joylashgan davlatdan “quruqlik markazi”ga aylanish ustida ishlamoqda va o‘zini Osiyo, Yevropa va Yaqin Sharq o‘rtasida yuk tashish uchun muhim transport markazi sifatida taqdim etishga tayyor.
Yu ushbu strategik o‘zgarishlarni alohida ta’kidlab: “Endilikda O‘zbekistonni dengizga chiqish imkoni cheklangan emas, balki ‘quruqlik savdo markazi’ deb ta’riflash to‘g‘ri bo‘ladi”, dedi. Uning fikricha, O‘zbekistonning geografik joylashuvi mustahkam infratuzilma yordami bilan mintaqaviy va global savdo uchun asosiy tranzit nuqtasiga aylanishi mumkin.
Mintaqada yuk tashish sanoati sezilarli darajada rivojlanmoqda. Bu esa global ta’minot zanjirlaridagi uzilishlar va yangi savdo yo‘llarining paydo bo‘lishi bilan bog‘liq.
“Yuk tashish sanoatida, ayniqsa, so‘nggi bir necha yil ichida juda keskin dinamika kuzatildi. Markaziy Osiyo logistik aloqa markazi sifatida muhim ahamiyat kasb etmoqda va bu borada O‘zbekistonning roli juda muhim”, deya qo‘shimcha qildi Yu.
Mintaqaviy hamkorlik va MDB
O‘zbekiston logistikasi istiqboli hukumat, multilateral rivojlanish banklari (MDB) va xususiy sektor o‘rtasida muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlarga tayanadi. Yu AIIBning ushbu hamkorlikdagi rolini quyidagicha ta’riflaydi: “Biz kommunikativ kuchmiz”.
Ya’ni tashkilot infratuzilma loyihalari samarali va inklyuziv bo‘lishini ta’minlash uchun bank, siyosatchilar, pudratchi va ekspertlar o‘rtasida hamkorlikni ta’minlaydi.
AIIBning O‘zbekistondagi faoliyati asosan infratuzilma iqlim o‘zgarishlariga bardoshli bo‘lishi hamda ijtimoiy jihatdan inklyuziv bo‘lishini ta’minlashdir. Yaqinda Nukusga safar qilgan Yu o‘z taassuroti bilan o‘rtoqlashdi.
“Mahalla aholisi, ayniqsa, ayollar bilan gaplashdim, ular bilan ochiqchasiga suhbat qurishga muvaffaq bo‘ldim. Ular ushbu loyiha imkon qadar tezroq ishga tushirilishini kutmoqda”, dedi u. “Mahalliy aholining yordamga tayyorligi va haqiqiy natijalarni ko‘rishga bo‘lgan ishtiyoqi meni juda g‘ururlantirdi. Biz uchun taraqqiyot – nafaqat mustahkam infratuzilmani qurish, balki odamlar hayotiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsata olishdir”.
Yu ijtimoiy barqarorlik infratuzilma loyihalari bilan chambarchas bog‘liq ekanligini ta’kidladi. “Loyihani ishlab chiqishda, har bir gender va yosh uchun mos komponentlarni kiritdim, chunki men haqiqiy rivojlanish odamlarning fikrlash tarzi va hayotini yaxshilashiga ishonaman. O‘zbekiston o‘zining logistik maqsadlarini ilgari surar ekan, bunda ijtimoiy inklyuzivlik va gender tengligi asosiy elementlar hisoblanadi”, dedi Yu.
Mintaqa yo‘llaridagi qiyinchilik va to‘siqlar
Markaziy Osiyo logistikasining asosiy muammolaridan biri bu infratuzilma, xususan, temiryo‘l transportida ma’lum to‘siqlar mavjudligidir. Yu mamlakatlar o‘rtasida temiryo‘l o‘lchagichlarining farq qilishi, bu esa yuk tashishni qiyinlashtirayotganiga alohida to‘xtalib o‘tdi.
“Masalan, Xitoy va O‘zbekistonni temiryo‘l orqali bog‘lashda turli o‘lchovlar tufayli konteynerlarni tushirish va qayta yuklashga to‘g‘ri keladi. Ushbu texnik to‘siqlar hal qilishimiz kerak bo‘lgan muhim muammolar qatorida turadi”, dedi Yu.
AIIB vakili fikricha, ma’lum to‘siqlarga qaramay, xalqaro hamkorlik logistik muammolar yechimi bo‘la oladi. “Xalqaro aloqalar qurish uchun davlatlar o‘rtasida yaqin hamkorlik zarur”, dedi u.
AIIB boshqa MDBlar qatorida hukumatlar bilan hamkorlik qilish va transchegaraviy transport tizimlarini tartibga solish uchun moliyaviy va texnik ekspertizalarni taqdim etish orqali ushbu infratuzilma kamchiliklarini bartaraf qilishni o‘z zimmasiga oladi.
Global savdo aloqalarida Markaziy Osiyo mintaqasi
Yu Markaziy Osiyoning transport aloqalardagi roli kengayib borayotgani hamda bu o‘zgarishlarning markazida O‘zbekiston turishiga ishonch bildirdi. So‘nggi yillarda Xitoy va Markaziy Osiyo o‘rtasida konteynerli yuk poyezdlarini tashish hajmi ortib bormoqda, bu esa mintaqaning global savdo yo‘nalishlaridagi ahamiyatini ta’kidlaydi.
“Shubhasiz Markaziy Osiyo juda katta ahamiyatga ega xalqaro maydon bo‘lib, ayniqsa, hozirgi global vaziyatni hisobga olgan holda mintaqaning logistik hamkorlik aloqalari oshib borishiga ishonchim komil”, dedi Yu.
Biroq mutaxassis infratuzilmani rivojlantirish yechimning faqat bir qismi ekanligini ta’kidladi. “Avtomobil yo‘li va temiryo‘llarni qurishdan tashqari, biz institutsional siyosat – bojxona nazorati, logistika samaradorligi va salohiyatni oshirishga eʼtibor qaratishimiz kerak”, deya tushuntirdi u.
AIIB ushbu muammolarni o‘z loyihalariga salohiyatni oshirish komponentlarini kiritish orqali hal qiladi va mamlakatlar infratuzilma investitsiyalaridan maksimal foyda olish uchun zarur bo‘lgan institutsional asoslarni ishlab chiqishni ta’minlaydi.
Markaziy Osiyo kelajagiga nazar
Yu AIIBning O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasidagi faoliyati infratuzilmani rivojlantirish va siyosat islohotiga eʼtiborni davom ettirishini taʼkidladi. “Har bir loyiha salohiyatini maksimal darajada oshirish — mo‘tadil taraqqiyotning tamal toshidir”, deydi Yu. Ushbu yondashuv mintaqaning logistik ambitsiyalari kuchli tashkilotlar va samarali tuzilmalar tomonidan qo‘llab-quvvatlanishini ta’minlaydi.
O‘zbekiston uchun logistik aloqalarni yaxshilash nafaqat mustahkam infratuzilma yaratish, balki mamlakatni jahon savdosining asosiy ishtirokchisiga aylantirish demakdir. AIIB va boshqa MDBlar O‘zbekiston taraqqiyotini qo‘llab-quvvatlashda davom etar ekan, mamlakat xalqaro savdo yo‘llari chorrahasida joylashgan “quruqlik savdo markazi”ga aylanish yo‘lida jadal qadam tashlamoqda.
Izoh (0)