Rossiya prezidenti Vladimir Putin saroyini loyihalashtirgan arxitektorlar hamma narsani puxta o‘ylagan. Qora dengizga qaragan qoya ustida joylashgan milliard dollarlik, 190 000 kvadrat futlik majmuada Putin istagan hamma narsa bor. The Business Insider nashri Rossiya rahbarining bunkerini oshkor qildi.

Aleksey Navalniyning tergovi shuni ko‘rsatdiki, saroyning o‘z cherkovi, vino omborxonasi va kazinosi bor. Bu yerda Putin do‘stlari xokkey maydonchasida vaqt o‘tkazishni yaxshi ko‘radi. Rossiya rahbarining imperatorlik dachasi u boshqaradigan mamlakatdan 17 ming gektar o‘rmon va maxsus uchish taqiqlangan hudud bilan ajratilgan.

Ehtiyot choralari Putin uchun juda ahamiyatli. May boshida Rossiya rasmiylari ikki dron Putinni o‘ldirishga uringanini va bu Kreml tepasida portlash bilan yakunlanganini aytgandi. Garchi Rossiya prezidenti hodisa payti Kremlda bo‘lmagan bo‘lsa-da, prezident matbuot kotibi Dmitriy Peskov buni davlat rahbariga suiqasd deb baholagandi.

Putinning oshkor etilayotgan bunkeri hashamat va yuqori mudofaaga qaramay, saroy quruvchilari bir muhim tafsilotni e‘tiborsiz qoldirganga o‘xshaydi. Ular saroy majmuasi ostidan o‘tgan ikkita murakkab tunnelni ko‘rsatuvchi, har qanday vakolatli davlat xavfsizlik apparati sir saqlash uchun tish-tirnog‘i bilan kurashayotgan rejalarini yashira olmagan.

Aslida, bu ma’lumotlar Rossiya internetida jamoat mulkiga joylashtirilgan. Hozirda faoliyat olib bormayotgan Metro Style pudratchi kompaniyasi o‘z veb-saytida 2010-yillar boshidagi ishlarini namoyish qilish uchun ularni joylashtirgan. Ma’lumotlarni 2016-yildayoq onlayn ko‘rish mumkin edi.

Putin saroyi ostidagi majmua yer ostiga taxminan 50 metr pastga tushadigan lift orqali ulangan ikkita alohida tunneldan iborat.

Arxitektura rejalari shuni ko‘rsatadiki, qalin beton bilan o‘ralgan tunnellar VIP yo‘lovchilarni kunlar yoki haftalar davomida qo‘llab-quvvatlash uchun yetarli miqdorda toza suv, ventilyatsiya va uzun kabellar bilan ta‘minlangan. Tunnel rejalarini o‘rganayotgan ekspert bu bilan Putin omon qolishga bo‘lgan ishtiyoqini oshirayotganini aytdi.

“Putin Rossiyaning to‘liq qonuniy bo‘lmagan rahbari bo‘lishidan juda xavotirda. Shuning uchun, Putin qonuniyligi saylovlar bilan to‘liq ta'minlanmaganini bilib, shaxsiy xavfsizligi yaxshi himoyalangan turar joylar majmuasini maksimal darajada oshirishga intiladi”, — dedi davlat departamentining Rossiya va Ukraina siyosati bilan shug‘ullangan sobiq xodimi Maykl Kimmage.

Ushbu tunnellardan chiqish saroy majmuasi ostida, sohilga qaragan qoyada ko‘rinadi:

Pastki tunnel chiqishga olib boradigan harakatlanuvchi yo‘lakni o'z ichiga oladi.

“Ushbu tunnel barcha turdagi xavfsizlik va himoyaga ega. Yong‘indan himoya qilish tizimi mavjud. Suv va kanalizatsiya bor. Bu kimdir omon qolishi yoki qochishi uchun mo‘ljallangan”, — deydi mudofaa bilan tanish bo‘lgan qurilish muhandisi Taddeus Garbishevskiy.

Yadroviy davlatlarning barcha yetakchilari favqulodda vaziyatlar uchun rejalar tuzmoqda. AQSH prezidentining Virjiniya shtatidagi Oq uy va Vezer tog‘ida bunkeri bor. Ammo AQSh obyektlaridan farqli o‘laroq, Qora dengiz majmuasi xususiy moliyalashtirilgan va xususiy mulk bo‘lib qolmoqda.

Ko‘rinib turibdiki, u siyosiy tizimning uzluksizligini ta‘minlash uchun emas, balki bir kishining yashashiga mo‘ljallangan.

Mazkur bunker Rossiya rahbari qancha vaqtdan beri tahdidlarga tayyorlanib, yashirinishi yoki qochishi uchun majmualar yaratganidan dalolat beradi.

“Biz buni Putin hayotining so‘nggi 13 yoki 14 yilini belgilagan G‘arb bilan uzoq muddatli qarama-qarshilikning bir qismi sifatida ko‘rishimiz kerak. Bu tasvirlar chizma emas. Ular arxitektura chizmalariga yaqinroq. Ular sizga tunnelning maqsadi, yo‘nalishi va asosini ko‘rsatadi”, — deydi Kimmage.

Ikki tunnel mos ravishda uzunligi taxminan 40 va 60 metr va kengligi 6 metr bo‘lib, taxminan 6500 kvadrat fut portlashdan himoyalangan yashash maydonidan iborat.

Ularning yadroviy portlash yoki bombasi ta‘siriga bardosh berish qobiliyati ikki omilga bog‘liq. Bu tunnellarning 15 dyumli qalinlikdagi beton qobiqlari qanday mustahkamlangani va atrofdagi maydonni to‘ldirish uchun ishlatiladigan materialga aloqador.

Bu bilan Putin ushbu tuzilmani eng yomon ssenariyni hisobga olgan holda qurganini ko‘rsatadi. Ayniqsa, pastki tunnel devoriga o‘rnatilgan har birining kengligi bir futga yaqin bo‘lgan 16 ta kabel tokchalari diqqatga sazovordir. Ushbu tokchalar qo‘mondonlik punkti uchun zarur bo‘lgan elektr, yorug‘lik, mis sim va optik tolali kabelni o‘tkazishi mumkin bo‘lgan “quvur liniyasi” kabellari uchun mo‘ljallangan.

Pastki tunnel orqali o‘tadigan quvurlarning katta hajmi muhim ahamiyatga ega, chunki u tunnelning ichki tizimlarining ishlashi uchun zarurdir.

“Bu kabel yoki quvur orqali o‘tadigan aloqa, yorug‘lik, quvvat uchun mo‘ljallangan. Tunnelning o‘zi uchun juda ko‘p kabel mavjud”, — deydi Garbishevskiy.

Shunday qilib, bu saroy majmuasi uchun qandaydir zaxira tizimi bo‘lishi mumkin. Tunnellarning maqsadlaridan biri shunchaki qochish o‘rniga, butun saroy majmuasi uchun favqulodda yechimdir.

Na Metro Style kompaniyasi, na Kreml matbuot kotibi Dmitriy Peskov bunker bo‘yicha izoh bermagan. Navalniyning 2021-yilgi video tergovi sabab bo‘lgan ommaviy norozilik namoyishlari fonida Putin Qora dengizdagi saroyga egalik qilishini rad etgan.

90-yillarda bir nechta qurilish kompaniyalariga asos solgan uch kishi tomonidan asos solingan Metro Style kompaniyasi ham Rossiya hukumati tomonidan Moskva tashqarisidagi metro tunnellarini qazish uchun yollangan. Kompaniya o‘z veb-saytiga chizmalarni joylashtirganda, Qora dengizdagi tunnellar Putin uchun qurilganiga aniqlik kiritmagan.

Buning o‘rniga ular rasmga “Krasnodar o‘lkasining Gelendjik shahridagi pansionat uchun yer osti inshootlari majmuasi” deya izoh qoldirgan.

Gelendjik — saroy majmuasiga eng yaqin shahar, Sochi kurort shahridan besh soatlik yo‘l.

Moskvadan qariyb 1000 mil uzoqlikda mustahkamlangan tunnellarning mavjudligi Putinning kurort shaharchasi yaqinidagi ijtimoiy hayotga qiziqishini qondirishdan ko‘proq narsaga e‘tibor qaratganidan dalolat beradi.

Shuningdek, u tirik qolish haqida qayg‘uradi. Davlat departamentining sobiq xodimi va hozirda katolik universiteti professori Kimmagening so‘zlariga ko‘ra, tunnellarning uzoqda joylashganining harakatlantiruvchi kuchi tirik qolish istagi bo‘lgan.

“Rossiya tarixida ikki marta katta o‘zgarishlar bo‘ldi, 1917 va 1991-yillarda  poytaxt maqomi va rahbarning pozitsiyasi katta muammo edi. Putin bu kutilmagan vaziyatni imkon qadar markazdan uzoqroqda turar joy tarmog‘ini yaratish orqali hal qiladi. Shuning uchun Qora dengiz majmuasidagi tunnellar tizimi juda mantiqiy. Hatto aktiv tahdid bo‘lmasa ham, u bundan xavotirda bo‘lardi”, — deydi u.

Ikki tunnelni bog‘laydigan lift shahtasining ichki qismini ko‘rsatadigan kesma diagrammada tunnel yo‘lovchilariga toza yoki filtrlangan havo yetkazib berish uchun mo‘ljallangan oltita alohida shamollatish shaxtalari ko‘rsatilgan.

Ko‘p sonli ventilyatorlik shaxtalari va ikkita alohida tunnel kimyoviy hujumni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo‘lishi mumkin, bu saroyga toza havo yetkazib berishni ta’minlashga qaratilgan.

Diagrammalarda tunnel majmuasining sharqidagi tuzilmalarning batafsil tasvirlari ko‘rsatilmagan. Tunnellarni yo‘lga bog‘layotgandek ko‘rinishini inobatga olsak, sharqiy binolar saroy majmuasiga yashirin lift orqali yuklarni yuklash yo‘li sifatida ishlab chiqilgan bo‘lishi mumkin.

Davlat departamentining sobiq amaldori Kimmegening aytishicha, Putinning o‘n yildan ko‘proq vaqt avval puxta tayyorgarlik ko‘rgani uning fikrlari G‘arb bilan ekzistensial konflikt ehtimoli qancha vaqtdan beri mavjudligini ko‘rsatadi.

“Putin o‘zini G‘arb bilan qarama-qarshilikda qatnashayotganini his qilmoqda. Yadroviy o‘lchov buning muhim qismidir. U vulqon tepasida turganini biladi. Putin yadroviy mojaroni qo‘zg‘atadigan darajada psixopat emasga o‘xshaydi, lekin u juda uzoq vaqtdan beri shu yo‘nalishda. Mazkur tunnellar va bunkerlar buning bir qismidir”, — deydi nashr jurnalistlari.