Qorabog‘dagi tugagan urush, uning ortidan Armanistonda yuzaga kelgan norozilik namoyishlari, koronavirusning ortishi va Turkmanistondagi itga qo‘yilgan oltin haykal voqealari bilan yodimizda qolgan hafta haqidagi dayjestimizni boshlaymiz.
Ozarbayjon g‘alabasi va Armanistondagi norozilik namoyishlari
Hafta boshida Ozarbayjon harbiylari Qorabog‘dagi muhim shaharlardan biri Shushani qo‘lga kiritgani rasman tasdiqlandi. Shusha shahrining qo‘lga olingani haqida 8-noyabr kuni Ozarbayjon prezidenti Ilhom Aliyev ma’lum qildi. Ozarbayjon Mudofaa vazirligi esa 9-noyabr kuni Shushadan olingan videoni e’lon qildi.
Buning ortidan, shu kuni tunda ikki davlat o‘rtasida Rossiya vositachiligida tinchlik bitimi imzolandi. Unga ko‘ra 10-noyabrga o‘tar kechasi ikki tomon ham harbiy harakatlarni to‘xtatishga rozi bo‘ldi. Shu tariqa Qorabog‘dagi harbiy mojaroga barham berildi.
Bitim videoaloqa orqali Rossiya va Ozarbayjon prezidentlari Vladimir Putin va Ilhom Aliyev tomonidan imzolandi; Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan qatnashmadi. Ammo kelishuv haqida birinchi bo‘lib aynan Pashinyan xabar berdi: u Facebook’da “harbiy vaziyatni chuqur tahlil qilish natijasida… va yuzaga kelgan holatda bu eng yaxshi qaror ekaniga ishongan holda” kelishuvga rozi bo‘lganini yozdi.
Shartnomaning asosiy bandlari:- Chegaralar tutashgan hududga Rossiya tinchlikparvarlari kiritiladi (bular — o‘qotar qurol bilan qurollangan 1 960 nafar harbiy xizmatchi, 90 ta bronetransportyor, 380 ta avtomobil va maxsus texnika);
- Armaniston Qorabog‘i jismonan mavjud bo‘lishdan to‘xtamaydi, ammo uning bo‘lg‘usi maqomi shartnomada umuman tilga olinmadi;
- Armaniston sobiq ittifoq davrida Tog‘li Qorabog‘ viloyati tarkibiga kirmagan va o‘zi 1990-yillar boshida egallab olgan hududlarni Ozarbayjon nazorati ostiga qaytarishi kerak. Hozircha, Armaniston kuchlari egallab turgan bu hududlar Ozarbayjonga 15-noyabrdan 1-dekabrgacha bo‘lgan muddatda topshirilishi kerak;
- Tan olinmagan Tog‘li Qorabog‘ Respublikasi hududi 2020-yildagi urush chog‘ida Ozarbayjon qo‘shinlari tomonidan egallangan hududlar hisobiga qisqaradi. Boshqa bir qator tumanlardan tashqari, armanlar Qorabog‘dagi (strategik va ramziy ma’nolardagi) asosiy shaharlardan biri Shushudan ajraladi, u ozarbayjonliklar tomonidan 7—9-noyabr kunlari egallangan edi;
- Armaniston Qorabog‘ining Shushudan 10 km masofada joylashgan poytaxti — Stepanakert armanlar nazorati ostida qoladi. U Armaniston bilan yo‘lak orqali (Lachin yo‘lagi) bog‘lanadi, uni ham Rossiya tinchlikparvarlari qo‘riqlaydi;
- Buning evaziga Ozarbayjon Naxichevan viloyatida Rossiya tomonidan qo‘riqlanadigan xuddi shunday yo‘lakni qo‘lga kiritadi, u Ozarbayjonning asosiy hududidan Armaniston hududi tomonidan ajratib qo‘yilgan o‘z eksklaviga olib boradi;
- Tomonlar butun hududga qochoqlar qaytib kela olishi haqida kelishib oldi. Ozarbayjon hududlari Bokuga qaytarib berilayotganini hisobga olganda, gap ozarbayjonliklarni Qorabog‘ning Armaniston qismiga qaytarish haqida bormoqda; Qorabog‘da 1990-yillardagi urushgacha ozarbayjonliklar ozchilik yashardi. Qaytarish jarayoni BMT ishtirokida bo‘lib o‘tishi kerak;
- “Tinchlikparvar kuchlar markazi” tuziladi, uning faoliyatida, Aliyevning aytishicha, Ozarbayjonning asosiy ittifoqdoshi — Turkiya ishtirok etadi. Kelishuvni tayyorlashda Anqara ishtirok etganidan darak beruvchi narsa shuki, Qorabog‘dagi urushning yakuni yaqinlashib qolgani haqidagi ilk mish-mishlar aynan Turkiyada paydo bo‘la boshladi;
- Armaniston anklavi Qorabog‘da qanday huquqlar asosida mavjud bo‘lishi shartnoma matnidan ma’lum emas. Aliyevning aytishicha, u “ularga (armanlarga) muxtoriyatni taklif qilgan, ammo ular mustaqillikni xohlagan”. “Endi nima deysan, Pashinyan?” deb so‘radi u o‘zining xalqqa murojaatida. “Qorabog‘ bizniki!”, deya nutqini yakunladi u;
- Kelishuv besh yil muddatga tuzildi (uzaytirish imkoniyati bilan, agar tomonlardan hech qaysisi shartnomadan chiqishini e’lon qilmasa).
Keyinroq, Ilhom Aliyev Ozarbayjon Tog‘li Qorabog‘da armanlarga shahar boshqaruvi yoki madaniy avtonomiya berishga tayyorligini ma’lum qildi.
Pashinyan “favqulodda og‘riqli qaror” haqida e’lon qilgach, Yerevanda namoyishlar boshlandi. Shahar ko‘chalariga yuzlab namoyishchilar chiqib, Armaniston hukumati binosi yonida to‘plandi va qo‘riqchilar zanjirini yorib o‘tib, ichkariga bostirib kirdi, derazalarni sindirdi va ichki xonalarni ag‘dar-to‘ntar qildi. Namoyish ishtirokchilari bosh vazirga qarata haqoratlar aytib, shundan so‘ng uning uyiga qarab yo‘l oldi. Norozilik aksiyalari chog‘ida Armaniston parlamenti spikeri do‘pposlandi.
Telegram-kanallar Yerevan aholisini shahar ko‘chalariga chiqishga chaqirmoqda. Avvalroq, Armanistonning 17 ta muxolifatchi partiyasi Pashinyan o‘z xohishiga ko‘ra iste’foga chiqishini va jangovar harakatlar tugagunga qadar, hokimiyat muvaqqat boshqaruv organiga berilishini talab qilgan edi.
Shunday vaziyat davom etayotgan bir paytda, Armanistondagi manbalar va Ozarbayjon prezidenti Aliyev Pashinyan so‘nggi lahzada uch tomonlama bayonotni imzolashdan bosh tortganini ma’lum qildi. Armanistonda ko‘pchilik fuqarolar “taslim bo‘lish” qaroridan norozi ekani tufayli kelib chiqqan siyosiy inqiroz boshlanganini hisobga olganda, bu imzo yaqin kelajakda qo‘yilish-qo‘yilmasligi noma’lum. Keyinroq, Pashinyan o‘z Facebook’ida jonli efirga chiqib, uning tinchlik shartnomasini imzolashdan boshqa chorasi bo‘lmaganini aytdi. Tafsilotlar haqida yaqin kunlarda ma’lumot berishni va’da qildi. Shuningdek, u Yerevandagi tartibsizliklar ishtirokchilari javobgarlikka tortilishini aytdi.
Yerevanda Armaniston parlamenti binosi yonida norozilik namoyishlarini uyushtirayotganlar Milliy majlis spikeri Ararat Mirzoyanni do‘pposladi. Shu tunda Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyanning mamlakatni tark etgani haqidagi xabarlar tarqaldi. Keyinchalik, uning o‘zi bu haqida chiqish qilib, hech qayerga ketmaganini ma’lum qildi. Mazkur bitim Armanistonda norozilik bilan qabul qilingan bo‘lsa, Ozarbayjonda katta xursandchilik bilan qabul qilindi. Namoyishlar vaqtida odamlar Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyanning iste’fosini talab qildi.
Yerevandagi norozilik namoyishlari ortidan muxolifatning 15 ga yaqin a’zosi hibsga olindi, ular norozilik namoyishlarini tashkil qilganlikda ayblanmoqda. Tog‘li Qorabog‘da yashagan armanlar esa hududlar Ozarbayjon qo‘liga o‘tgach hududni tark etishga qaror qildi hamda ketish oldidan o‘z uylarini yoqib yubordi.
Koronainfo
Koronavirus bilan bog‘liq vaziyat butun dunyoda yana xavotirli tusga kirib bormoqda. So‘nggi bir sutkani oladigan bo‘lsak, 657 mingdan ortiq kishi kasallik yuqtirib olganiga guvoh bo‘lishimiz mumkin. Bu so‘nggi hafta ichidagi navbatdagi rekord ko‘rsatkichdir. 14-noyabr kuni JSST bir sutka ichida butun dunyo bo‘ylab yana 628 136 kishida koronavirus tasdiqlangani, bu pandemiya boshlanganidan buyon sutka davomida qayd etilgan eng yuqori ko‘rsatkich ekanini ma’lum qilgandi.Amerikalik olimlar mutatsiya SARS-CoV-2 koronavirusining dunyo bo‘ylab tarqalishini yanada tezlashtirgani, biroq buning natijasida patogenning xavfliligi ortmaganini ma’lum qildi. Eron, Avstriya, Chernogoriya, Turkiya kabi davlatlar bir qator yangi cheklovlar va tartiblar joriy qildi. Italiya va Meksikada esa kasallanganlar soni bir millionlik chegaradan o‘tib ketdi. Meksika bir million kishilik marradan o‘tgan 11-mamlakat bo‘ldi. Kolumbiya, Argentina, Buyuk Britaniya, Ispaniya, Rossiya, Fransiya, Braziliya, Hindiston va AQShda ham bir milliondan ortiq koronavirus-kasallar aniqlandi.
Butun dunyoda kasallanganlarning umumiy soni ayni daqiqalarda 54,5 milliondan ortiqni tashkil qilmoqda. Ulardan 38 milliondan ortig‘i tuzalib ketgan bo‘lsa, 1,3 milliondan oshig‘i vafot etdi. Hozirda 15,2 milliondan ortiq bemor turli davlatlarda davolanishda qolmoqda.
Turkmanistonda itlarga oltin haykal
O‘tgan hafta ko‘pchilikning muhokamasiga va istehzoli kulgusiga sabab bo‘lgan voqea Turkmanistonda sodir bo‘ldi. Mamlakat poytaxti Ashxobot shahrida alabay zotli itga atab sof oltindan haykal o‘rnatildi.Turkmaniston prezidenti Gurbanguli Berdimuhammedov haykalning ochilish marosimida ishtirok etdi. Balandligi olti metrni tashkil etadigan itning haykali 9 metrli postamentga o‘rnatildi. Ta’kidlanishicha, diametri 36 metrga keladigan maydonga joylashtirilgan 15 metrli monument barcha tarafdan ko‘zga yaxshi tashlanadi.
“Turkmenistan Segodnya” agentligining ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu haykalni o‘rnatish tashabbusini prezidentning o‘zi ilgari surdi. Shu orqali “ushbu ajoyib hayvonlarning mislsiz jasorati va katta mehribon yuragiga hurmat ko‘rsatish, millatning tarixiy taqdiridagi roli hamda xalq hayotida egallagan o‘rnini qayd etish”ga urindi.
Ma’lumot uchun, 2017-yilda Turkmaniston prezidenti Rossiya prezidenti Vladimir Putinga alabay kuchugini sovg‘a qilgandi. Berdimuhammedovning so‘zlariga ko‘ra, kuchukka “Sodiq” laqabi berilgan edi. 2019-yilning mayida esa Berdimuhammedov Rossiya bosh vaziri Dmitriy Medvedevga ham alabay sovg‘a qildi. 2015-yilda Ashxobodda Turkmaniston prezidentining oltin bilan qoplangan haykali ochilgandi. Shu yilning iyunida esa Gurbanguli Berdimuhammedov Ashxobodda velosipedga qo‘yilgan monumentning ochilish marosimida ishtirok etgan edi.
Jahongir Ostonov tayyorladi.
Izoh (0)