Эрон ҳукумати Халқаро атом энергетикаси агентлиги (МАГАТЭ) бош директори Рафаэл Гроссига мамлакат ядровий объектларига кириш ҳуқуқини беришдан бош тортмоқда ва агентликка уларда видеокузатув олиб боришни тақиқламоқда. Бу ҳақда Эрон парламенти вице-спикери Ҳамид-Ризо Ҳожи Бобоий маълум қилди.
Сиёсатчининг сўзларига кўра, қарор Исроил расмийларидан олинган ҳужжатларда Эрон ядровий инфратузилмасининг ҳолати ҳақида батафсил маълумотлар борлиги билан боғлиқ. Эрон бу маълумотлар МАГАТЭ орқали сиздирилган бўлиши мумкин деб ҳисобламоқда.
Бобойи яқинда бўлиб ўтган “12 кунлик уруш”ни “АҚШнинг Эрон халқига қарши 47 йиллик душманлигининг давоми” деб таърифлаган. У қарама-қаршилик ядровий дастур ёки ракета зарбалари билан чекланмагани, балки “Эрон халқининг ўзига қарши қаратилгани”ни айтган.
АҚШ Американинг минтақада ҳукмронлик қилишига йўл қўймайдиган етти минг йиллик цивилизацияга эга 90 миллионлик халқдан қўрқади, деган парламентарий ва агар босим давом этса, Теҳрон “кучли жавоб” беришини айтган.
Эрон ядро дастурини ривожлантириш 1950 йилларда Ғарб давлатлари кўмагида бошланган. 1970 йилда Теҳрон Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномани ратификация қилган, 1974 йилда эса МАГАТЭ билан ядровий объектларни текшириш ва мониторинг қилишни назарда тутувчи кенг қамровли кафолатлар тўғрисидаги битимни имзолаган.
1979 йилги Ислом инқилобидан сўнг дастур вақтинча тўхтатилган, аммо кейинчалик қайта тикланган. 1990 йилларда Эрон биринчи марта ядро қуролини ишлаб чиқиш ниятида айбланган.
2003 йилда МАГАТЭ уранни декларацияланмаган бойитиш белгиларини аниқлаган. Эрон буни тан олиб, агентлик тавсиясига кўра бойитишни тўхтатиб, Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартноманинг қўшимча протоколига рози бўлган. Бироқ 2005 йилда уранни бойитиш қайта тикланган ва 2006 йилда МАГАТЭ Теҳронни ҳамкорликдан бош тортишда айблаган, бу эса санкциялар қўллаш учун асос бўлган.
2015 йилда Қўшма кенг қамровли ҳаракатлар режасининг имзоланиши асосий қадам бўлди: Эрон халқаро санкцияларни бекор қилиш эвазига уранни бойитишни чеклаш мажбуриятини олди. Бироқ 2018 йилда АҚШ Дональд Трамп маъмурияти даврида бир томонлама тартибда келишувдан чиқди.
2019 йилда Теҳрон ядровий ишланмаларни қайта бошлади, 2021 йилдан бошлаб эса МАГАТЭ олдидаги қатор мажбуриятларга риоя қилмай қўйди, инспекторларнинг киришини чеклаб қўйди ва уранни қуролга яқин даражагача бойитишни бошлади.
2025 йил 13 июнь куни Исроил Теҳрон ядровий бомба яратишнинг муҳим босқичига етганини эълон қилиб, Эрон ядровий объектларига қарши ҳарбий операция бошлади. 22 июнь куни АҚШ Исроилнинг ҳаракатларига қўшилиб, учта асосий объектга — Фордо, Натанз ва Исфаҳонга авиазарбалар берди. Марказий разведка бошқармаси бошлиғи Жон Ретклифф операция Эрон ядровий дастурига жиддий зарар етказганини маълум қилди.
Зарбалардан кўп ўтмай АҚШ президенти Дональд Трамп Эрон ва Исроил ўртасида ўт очишни тўхтатиш режими кучга кирганини эълон қилди, буни иккала томон ҳам тасдиқлади. Бироқ Эрон расмийлари АҚШ зарбаларидан етказилган зарар минимал бўлганини, Ислом Республикасининг олий раҳбари Али Хоманаий эса Эроннинг Вашингтон ва Тель-Авив устидан “ғалаба қозонганини” эълон қила бошлади. 25 июнда Эрон парламенти МАГАТЭ билан ҳамкорликни тўхтатиш тўғрисида қарор қабул қилган .
Изоҳ (0)