Таиланд огоҳлантиришга қарамай 40 нафар уйғурни Хитойга депортация қилди

Таиланд ҳуқуқ ҳимоячиларининг огоҳлантиришига қарамай камида 40 нафар уйғурни Хитойга депортация қилди. Бу ҳақда BBC хабар берди.

Депортация қилинганлар 10 йил давомида Бангкок қамоқхонасида сақлангани тахмин қилинмоқда. Улар Хитойнинг Шинжон районига қайтариб юборилган. Бу Таиланднинг 2015 йилдан бери биринчи марта уйғурларни депортация қилиш ҳолати бўлди. АҚШ ва БМТ томонидан жиддий хавотирлар билдирилганидан сўнг депортация жараёни сир тутилди.

Таиланд оммавий ахборот воситаларига кўра, Бангкокнинг асосий иммиграция қамоқхонасидан бир нечта юк машиналари, баъзиларининг ойналари қора пластик билан тўсиб қўйилган ҳолда чиқиб кетган. Бир неча соат ўтгач, авиапарвозларни кузатувчи Flightrader24 тизими China Southern Airlines авиакомпаниясининг Бангкокдан учган рейси Шинжонга режаланмаган қўнишни амалга оширганини аниқлаган. 

Кейинчалик Таиланд ҳукумати 40 нафар уйғурни Хитойга қайтаришга қарор қилганини тасдиқлаган. Бунга сабаб сифатида уларни 10 йилдан ортиқ ушлаб туриш нотўғри экани ва ҳеч бир давлат уларни қабул қилиш таклифини билдирмагани айтилган. Илгари уйғурларга бошпана берган Туркия ҳам бу сафар бундай таклиф билан чиқмаган.

Таиландда саккиз нафар уйғур қолди, улардан беш нафари ҳибсдалигида содир этган жиноятлари учун қамоқ жазосини ўтамоқда. Ҳукумат, шунингдек, бош вазир Паэтонгтарн Шинаватра яқинда Хитойга ташрифи чоғида уйғурлар қайтарилса, уларга ғамхўрлик кўрсатилишига ишонч билдирилганини айтди.

Дунёдаги ҳар қандай мамлакатда ҳаракатлар қонун тамойилларига, халқаро жараёнларга ва инсон ҳуқуқларига мувофиқ бўлиши керак, деди Шинаватра.

Пекин ҳам Таиланддан 40 нафар хитойлик ноқонуний муҳожир қайтарилганини тасдиқлади, бироқ улар уйғурлар эканини очиқламади.

Репатриация Хитой ва Таиланд қонунчилиги, халқаро ҳуқуқ ва халқаро амалиётга мувофиқ амалга оширилди, дейилади Ташқи ишлар вазирлиги баёнотида.

Хитой давлат оммавий ахборот воситалари таъкидлашича, уйғурлар жиноий ташкилотлар томонидан “алданган” ва мамлакатни ноқонуний тарк этганидан кейин Таиландда қолиб кетган. 

Қайтарилган гуруҳ 2014 йилда Шинжондан қочиб, Таиланд чегарасида ҳибсга олинган 300 дан ортиқ уйғурлар таркибида бўлган. 

Уларнинг кўпчилиги Туркияга жўнатилган, бошқалари эса 2015 йилда Хитойга депортация қилинган — бу ҳукумат ва инсон ҳуқуқлари гуруҳларининг норозилигига сабаб бўлган.

Уйғулар депоратация қилинишига қарши танқидлар

Таиланд ҳукумати нима қиляпти? Таъқибга учраш учун уйғурларни депортация қилмаслик керак. Улар 11 йилга қамалган. Биз уларнинг инсоний ҳуқуқларини узоқ вақт давомида поймол қилдик, деди мухолифатчи депутат Каннави Суэбсанг.

Таиландга визасиз киришдан ташқари, ҳеч қандай жиноятда айбланмаган уйғурлар сақланадиган ҳибсхона антисанитария ва ҳаддан ташқари гавжум бўлган, 5 навар уйғур ҳибсда ўлган, дейилади хабарда.

Human Rights Watch берган баёнотида уйғурларнинг қийноқлар ва узоқ муддатли қамоқ жазосига дучор бўлиш хавфи юқори эканини таъкидлади.

Таиланднинг ҳибсга олинган уйғурларни Хитойга юбориши Таиланднинг ички ва халқаро қонунчилик бўйича мажбуриятларини очиқдан-очиқ бузиш ҳисобланади. Таиланднинг юқори мартабали амалдорлари иттифоқчилар ва БМТ расмийларига уларни депортация қилмаслигини бир неча бор ваъда берган эди, деди ташкилотнинг Осиё бўйича директори Элейн Пирсон.

Аmnesty International депортацияларни “ақл бовар қилмайдиган даражада шафқатсизлик” деб таърифлади. АҚШ давлат котиби Марко Рубио Таиландни депортация учун қоралади ва “уйғурлар ҳимоя излаётган мамлакатларнинг барча ҳукуматларини этник уйғурларни Хитойга мажбуран қайтармасликка чақирди”.

У интернетда эълон қилинган баёнотида Хитойни “асосан мусулмон уйғурлар ва Шинжондаги этник ҳамда диний озчиликларнинг бошқа аъзоларига қарши геноцид ва инсониятга қарши жиноятлар содир этганликда” айблади.

БМТ депортациялардан “жуда афсусда” , бу иборани Европа Иттифоқи ҳам такрорлади.

Расмий равишда Шинжон-Уйғур автоном районида асосан мусулмон бўлган 12 миллионга яқин уйғурлар яшайди. Уйғурлар турк тилига яқин бўлган ўз тилларида сўзлашади ва ўзларини маданий ҳамда этник жиҳатдан Марказий Осиё халқларига яқин деб билади. Улар Шинжон аҳолисининг ярмидан камроғини ташкил қилади.

Хитой мусулмон диний арбобларини нишонга олганликда ва минтақада диний маросимларни тақиқлаганликда, масжидлар ва қабрларни вайрон қилганликда айбланган.