Ўзбекистонда Хотира ва қадрлаш куни нишонланмоқда. Иккинчи жаҳон уруши ҳақида гапирганда жавоблардан саволлар кўпдек туюлади. Ваҳоланки, уруш тугаганига 80 йил бўлди. Очилмаган синоатларнинг бир қисми шўро тарих фани урушга оид кўп фактларни бузиб кўрсатгани, коммунистик мафкурага мослаштиргани билан боғлиқ. Қизил сиёҳда ёзилган саҳифаларда сиз қанча истеъдодли қўмондонлар қатағон қилиб юборилгани-ю, Туркистон легионининг тақдирини ҳам, аскарларга милтиқ кўринишидаги таёқ берилгани-ю, Сталинга текин ишчи кучи керак бўлгани учунгина ўлим жазосини бекор қилгани ҳақида маълумотларни учратмайсиз.
Бугунги кунда эса тарихий жараёнларни сиёсатга мослаштириш ҳаракатлари авж олди. Дональд Трамп Иккинчи жаҳон урушидаги ғалабага АҚШ туфайли эришилганини таъкидлади. Замонавий рус сиёсатчилари эса ғалабага асосан Россия ҳисса қўшганини айтишмоқда. “Дарё” мухбири тарих фанлари доктори, профессор Қаҳрамон Ражабов билан жаҳон урушига оид яшириб келинган ҳақиқатлар, илмий изланишлар ва бугунги сиёсий жараёнлар ҳақида суҳбатлашди.
— Қаҳрамон ака, 1939 йилда Германия ва Совет Иттифоқи Польшага икки томондан ҳужум қилди. Бу пайтда Польшадан Қизил империя учун қандайдир хавф бормиди?
— Катта давлатлар кичикларига ҳужум қилиш учун ҳеч қандай баҳона керак эмас. Ўша пайтда СССР гўёки украин ва белорус миллатига мансуб аҳолини ҳимоя қилиш мақсадида Польша ҳудудига бостириб киргани айтилади. Аслида эса тарихий Молотов—Риббентроп пактининг махфий протоколида Европанинг янги харитаси чизиб қўйилган эди. Унга кўра, Польша Германия ва Совет Иттифоқи томонидан бўлиб олинади, Болтиқбўйи давлатлари — Литва, Латвия, Эстонияга нисбатан шўроларнинг “қизиқиши” эътироф этилади, Финляндиянинг маълум ҳудудлари ва Бессарабия (ҳозирги Молдова ҳудудлари) Гитлер томонидан Сталинга совға қилинади. Мен бундан 4-5 йил олдин ўз китобларимда мана шу ҳақиқатларни очиқ ёздим. Зўравонлик сиёсати жаҳон урушидан кейин ҳам давом этиб келмоқда. 1979 йилда совет қўшинларининг Афғонистонга бостириб киришини ёки 2022 йилда Россиянинг Украинага ҳужумини олайлик. Ҳар сафар расмий пропаганда маҳаллий аҳолини “озод” қилиш ғоясини тарғиб қилади. Болшевиклар томонидан Бухоро, Хива, Қўқон босиб олинаётганда ҳам шундай баҳоналар ўртага ташланган эди. Мен ҳисоблаб чиқдим, Совет давлати 1917 йилдан 1991 йилгача бўлган салкам 75 йиллик тарихи давомида 50 га яқин давлатга ҳужум қилган экан.
— Тўхтовсиз урушлар олиб бориш ва уларда ғалаба қозониш учун жуда катта резервлар керак. Совет қатағон машинаси эса бир дақиқа бўлсин тўхтамаган. Резервлар ўта зарур пайтда бундай сиёсат ўз оёғига болта уриш билан баробар эмасмиди?
— Оддий дарахтлар сув билан суғорилса, совет давлати қон билан суғорилган. Болшевикларнинг ҳокимиятга келишининг ўзиёқ қон билан амалга оширилди. Гарчи у кейинчалик пролетар — ишчи-деҳқонлар ҳокимияти деб эълон қилинган бўлса ҳам, амалда жамиятнинг ҳамма қатламлари, жумладан ишчи-деҳқонларни қатағон қилишдан тўхтамади. Раҳбарлари эса — Ленин ҳам, Сталин ҳам, Хрушчев ҳам диктатор эди. Қон истаги уларни “уруш учун резерв керак”, деган ҳақиқатдан ҳам тўсиб қўйган эди. Миллионлаб қамалган, қатл этилганлар қаторида иқтидорли офицерлар бўлган. Уларнинг энг кўзга кўринганларидан бири – маршал Тухачевский. Агар у ҳокимиятга келганда, эҳтимол, Сталиндан кўпроқ одамни қурбон қилиши мумкин эди. Троский, Бухарин ҳақида ҳам шу фикрни айтиш мумкин. Ҳарбий қўмондонларнинг аёвсиз қатағон қилиниши Иккинчи жаҳон урушининг бошларидаёқ миллионлаб совет аскарларининг ўлимига ва асир тушишига сабаб бўлган. Власов сингари баъзи генераллар совет ҳокимиятидан норозилиги туфайли бутун бошли қўшини билан душманга таслим бўлади. Мана бундай фактлар совет ҳокимиятининг қатағон сиёсатига қаршилик, норозилик нуқтайи назаридан баҳоланиши ва ўрганилиши лозим деб ҳисоблайман.
— Урушда кўплаб туркистонлик аскарлар ҳам асир тушган эди. 1942 йилда Германия қўмондонлиги ана шундай маҳбуслардан ташкил топган “Туркистон легиони”ни тузди. Бу легион тарихи етарлича ўрганилганми, унинг таркибида бўлган ватандошларимизнинг тақдири қандай кечди?
— “Туркистон легиони” бўйича менинг шогирдларимдан бири илмий иш олиб борди, яқин кунларда ўз ниҳоясига етади. Бу Ўзбекистон тарихи фанида мана шу мавзудаги илк диссертация ҳисобланади. Шу пайтгача “Туркистон легиони хоинлар, сотқинлардан иборат ёвуз куч эди”, деган тасаввур сингдириб келинди. Ваҳоланки, Туркистон, хусусан Ўзбекистон ҳудудидан фронтга борган аскарларга ҳатто оддий милтиқ берилмаган. Бунинг ўрнига милтиқ шаклидаги таёқлар тарқатилган. Иккинчи тарафдан, урушнинг дастлабки кунларида совет қўшинларининг катта қисми қуршовда қолган. Аскарлар истаса-истамаса, асир тушишга мажбур бўлган. Асирларга оид маълумотларнинг асосий қисми Москва архивларида сақланади. Афсуски, сўнгги йилларда биронта ўзбекистонлик олим ўша архивларда илмий изланишлар олиб борганини билмайман.Уруш вақтида тузилган “Ўзбек дивизиялари” ҳақида ҳам илмий изланишлар олиб бориш лозим. “Туркистон легиони” фаолиятига ҳаққоний баҳо бериш учун ҳақиқатнинг тагига етиш керак. Легион аъзоларининг ҳаммаси ҳам жанг майдонларига ташланмаган, бир қисми фронт ортидаги меҳнатга жалб қилинган. Жангга юборилганлари эса яна совет қўшинлари тарафига ўтганлиги ҳақида фактлар бор. Аммо улар шўро хавфсизлик кучларининг қаттиқ чиғириғидан ўтказилган, кўпчилиги Сталин лагерларига сургун қилинган. Айримлари амнистияга тушган. Совет ҳокимияти 1945 йилда ўлим жазосини бекор қилади, гуманизм нуқтайи назаридан эмас, балки лагерларда текин ишчи кучига эга бўлиш учун... “Туркистон легиони”нинг кўпгина аъзолари шўролардан безиб қолган оддий одамлар эди. Улардан бири шундай ёзган: “Отамни ва акамни советлар отиб ташлаган ва мен шунинг учун имконият туғилгач, Туркистон легионига қўшилдим”. Улар аввало, ватанни, Туркистонни озод кўриш илинжида курашганини эътироф этиш лозим. Шу нуқтайи назардан, Иккинчи жаҳон урушининг моҳиятини қайта кўриб чиқиш вақти келди, деб ҳисоблайман...
— Ғалабага Ўзбекистоннинг ҳиссаси ҳақида гапирганда кўпинча фронт ортидаги меҳнат, етимларга ғамхўрлик, эвакуация қилинганларга уй-жой бериш кабилар тилга олинади. Албатта, бу ҳам катта қаҳрамонлик, аммо ўзбекларнинг бевосита жанг майдонларидаги матонати ва жасорати-чи? Сталинград фронти қўмондони генерал Ерёменко “Ўзбекнинг юраги — шернинг юраги”, деб ёзган экан.
— Сталинград жанглари авжига чиққан бир паллада марказий газеталарда ўзбекистонлик ота-оналарнинг фронтдаги фарзандларига йўллаган мактуби эълон қилинади. Ўзбек ва рус тилларида чоп этилган бу мактубга 3 миллионга яқин одам имзо қўйган. Ўзбекнинг юраги шернинг юрагига ўхшатилган ибора айнан ўша мактубда келтирилган. Бу бежиз эмас эди, ўзбек аскарлари шундай эътирофга муносиб тарзда жанг қилишган. 1941 йилда Москва остонасидаги қонли тўқнашувлар вақтида Зебо Ғаниева ўнлаб душман аскарларини маҳв этади. Уруш тақдирини ҳал қилган Сталинград жангларида тўққиз нафар ўзбек ўғлони ўз ҳаёти эвазига стратегик муҳим тепаликларни мардонавор ҳимоя қилди. Бундай фактларни юзлаб келтириш мумкин. 300 нафарга яқин ўзбек аскар ва офицерлари “Совет Иттифоқи қаҳрамони” унвонига сазовор бўлган. Совет давлатининг 30-40 йиллардаги тарихини ўрганишда эътибор қаратиш лозим бўлган фактлардан бири бу — халқларнинг мажбурий кўчирилиши. Ўзбекистонга Узоқ Шарқдан корейслар, Қримдан қрим татарлари, Кавказдан месхети турклари, чеченлар, шунингдек Волга немислари, греклар, жами 20 га яқин халқлар депортация қилинди. Фашистларнинг яҳудийларга нисбатан ёвузликлари қандай ўрганилган бўлса, совет даврида халқларнинг мажбурий кўчирилиши шундай ўрганилиши керак. Бу катта фожиа. Қайси ҳукумат ўз халқига нисбатан шундай жиноят содир этган? Бугун совет давлатини қўмсаётганлар мана шу каби фактларни билиб қўйишлари керак.
Суҳбатни “Дарё”нинг YouTube каналида кўришингиз мумкин.
Олимжон Сафоев суҳбатлашди.
Изоҳ (0)