Марказий банк “Ўзбекистон Республикаси тўлов баланси, халқаро инвестициявий мавқейи ва ташқи қарзи” бўйича қисқача шарҳ ва статистик жадвалларни эълон қилди.
Унга кўра, 2024 йилнинг январь сентябрь ойларида жорий операциялар ҳисоби тақчиллиги ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 17 фоизга қисқариб, 3,4 млрд доллар ёки ЯИМга нисбатан 4,3 фоизни ташкил қилган. Бунга савдо баланси манфий салдоси ўсиш суръатининг ўтган йилдагига нисбатан пастроқ шаклланиши билан бирга мамлакатга халқаро пул ўтказмалари ҳажмининг сезиларли даражада кўпайиши таъсир кўрсатган.
9 ойда халқаро бозорларда хом ашё нархларининг ўзгариши ҳамда норезидентларга кўрсатилган хизматлар ҳажмининг кўпайиши натижасида, экспорт ҳажми ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 4 фоизга ўсиб, 19,1 млрд долларни ташкил қилган. Мазкур даврда импорт ҳажми ўтган йилларга нисбатан пастроқ суръатларда ўсиб (5,5 фоиз), 31,4 млрд долларга етган.
Натижада 9 ойда савдо балансининг манфий салдоси 2023 йилнинг мос даврига нисбатан 8 фоизга кўпайиб, 12,4 млрд долларни ташкил қилган. Ўз навбатида, бирламчи ва иккиламчи даромадлар баланси мусбат салдо билан шаклланиб, мос равишда 973 млн доллар ва 8 млрд долларни ташкил этган ҳолда савдо баланси тақчиллигини қисман қоплаган.
Ҳисобот даврида халқаро захира активларининг хорижий валютадаги қисми 678 млн долларга қисқариши кузатилди. Олтин нархининг юқори суръатларда ўсиши натижасида халқаро захиралар қолдиғи 2024 йил бошига нисбатан қарийб 6,6 млрд долларга кўпайиб, 1 октябрь ҳолатига 41,1 млрд долларни ташкил қилган.
2024 йилнинг 9 ойи якунига кўра, тўлов балансида акс этган амалиётлар ва нооперациявий ўзгаришлар таъсирида Ўзбекистоннинг соф халқаро инвестисиявий мавқейи жорий йил бошига нисбатан 29 фоизга мустаҳкамланиб, 2024 йил 1 октябрь ҳолатига 16,3 млрд долларга етган.
Бунда резидентларнинг чет эл валютасидаги активлари ҳажми 10,8 млрд долларга (2024 йилнинг бошига нисбатан ўсиш 13 фоиз) ошган бўлса, ташқи мажбуриятлари ҳажми 7,1 млрд долларга (ўсиш 10 фоиз) кўпайган.
Ҳисобот даври якунига кўра, умумий ташқи қарз ҳажми 60,2 млрд долларни ташкил қилиб, шундан давлат ташқи қарзи ҳажми қарийб 32,5 млрд доллар ҳамда корпоратив ташқи қарз ҳажми 27,7 млрд долларга тенг бўлган.
Давлат қарзи бўйича прогнозлар
2024 йил 1 июль ҳолатига Ўзбекистон давлат қарзи 37 миллиард долларни ёки ялпи ички маҳсулотга нисбатан 33,2 фоизни ташкил қилган. Шундан давлат ташқи қарзи 30,9 миллиард доллар (ЯИМнинг 27,7 фоизига тенг), давлат ички қарзи 6,1 миллиард долларга (ЯИМга нисбатан 5,5 фоиз) етган.
Иқтисодиёт ва молия вазирлиги жорий йил 1 июль ҳолатига давлат қарзи маблағлари қуйидаги тармоқларга сарфланганини маълум қилган:
- давлат бюджетини қўллаб-қувватлаш дастурларига — 13 миллиард доллар;
- энергетика лойиҳаларига — 5,7 миллиард доллар;
- қишлоқ ва сув хўжалиги лойиҳаларига — 2,8 миллиард доллар;
- транспорт лойиҳаларига — 2,7 миллиард доллар;
- уй-жой коммунал хўжалиги лойиҳаларига — 2,7 миллиард доллар;
- соғлиқни сақлаш, таълим, ахборот ва коммуникация технологиялари лойиҳаларига— 2,3 миллиард доллар;
- бошқа соҳаларга — 1,7 миллиард доллар.
Халқаро валюта жамғармаси ўз ҳисоботида Ўзбекистон давлат қарзи ва мамлакатнинг умумий ташқи қарзи билан боғлиқ хатарларни паст даражада баҳоланган.
Охирги 5 йилда республикада давлат қарзи миқдори ялпи ички маҳсулотга нисбатан 30 фоиздан юқори даражада шаклланиб келмоқда. Прогнозларга қаралса, бу тенденция давомли бўлиши кутилмоқда. Жумладан, 2024 йил якунида давлат қарзи ЯИМга нисбатан 35,5 фоиз, 2025–2027 йилларда 36,7–37 фоиз оралиғида бўлиши прогноз қилинган. Бюджет қонунида давлат қарзининг энг юқори миқдори ЯИМнинг йиллик прогноз кўрсаткичига нисбатан 60 фоиздан оширилишига йўл қўйилмаслиги белгиланган.
Аввалроқ 2023 йил ноябрда эълон қилинган бюджетномада юқоридаги прогнозлардан фарқли рақамлар кўрсатилган. Яъни 2024 йилда давлат қарзининг ЯИМга нисбати 37 фоиз бўлиши маълум қилинган. 2025 йилда эса бу кўрсаткич 37,4 фоизни, 2026 йилда 37,9 фоиз атрофида бўлиши кутилмалари мавжудлиги қайд этилган.
Иқтисодиёт ва молия вазири Жамшид Қўчқоров 2024 йил январь–июнь ойларида Ўзбекистон номидан давлат кафолати остида жами 2,8 миллиард долларлик ташқи қарз шартномалари имзоланганини айтган. Шунингдек, давлат бюджетини қўллаб-қувватлаш, жорий йилда сўндириладиган халқаро облигацияларни қайта молиялаштириш мақсадида жаҳон молия бозорларига 1,5 миллиард доллар миқдоридаги суверен халқаро облигациялар чиқарилган.
Изоҳ (0)