Кир Стармер Буюк Британиянинг навбатдаги бош вазири бўлади, 4 июль куни мамлакатда бўлиб ўтган парламент сайловларида унинг Лейбористлар партияси кўпчилик ўринни қўлга киритди. Амалдаги бош вазир Риши Сунакнинг Консерватив партияси эса 14 йиллик ҳукмронлиги давомида илк бор озчилик ўринни эгаллади. 

Парламентда кўпчиликни қўлга киритиш учун партия камида 326 ўринни олиши керак. Бу чизиқни кесиб ўтган партия раҳбари бош вазир бўлади ва ҳукуматни тузади. Мухолифатдаги Лейбористлар партияси 393 ўринни, Консерватив партия эса 103 ўринни қўлга киритган. 

“Ўзгаришлар бугундан бошланади. Биз хаосга якун ясаймиз ва барҳам берамиз дедик, янги саҳифа бошланишини айтдик. Бугун навбатдаги бобни бошлаймиз, ўзгаришлар, миллий янгиланиш миссиясини ва мамлакатимизни қайта қуришни бошлаймиз”, — деди Стармер ўзининг ғалаба нутқида.

Риши Сунак мағлубиятини тан олган ва Стармерга қўнғироқ қилиб, уни ғалабаси билан табриклаган.

“Бугун ҳокимият тинч ва тартибли равишда, барча томонларнинг яхши ниятлари билан қўлдан қўлга ўтади. Мен кўп нарсани ўрганишим ва англашим керак, кўплаб яхши ва меҳнаткаш консерватив номзодларни йўқотганим учун жавобгарликни ўз зиммамга оламан... Жуда афсусдаман”, — деган бош вазир.

Ғалабасининг ишончли бўлишига қарамай, сўровномалар Стармер ёки унинг партиясига нисбатан катта қизиқиш йўқлигини кўрсатди. Бундан ташқари, у ҳокимиятга келиши фонида мамлакат бир қатор қийинчиликларни бошдан кечирмоқда.

• Буюк Британиянинг солиқ юклари Иккинчи жаҳон урушидан кейинги энг юқори даражага етади, соф қарз йиллик ишлаб чиқариш ҳажмига деярли тенглашган, яшаш даражаси пасайган, давлат хизматлари, айниқса, иш ташлашлар туфайли миллий соғлиқни сақлаш хизмати фаолияти секинлашган.

Стармер аллақачон Лейбористларнинг асосий режаларини, масалан, яшил харажатлар бўйича асосий мажбуриятларини қисқартиришга мажбур бўлди, шу билан бирга, у “меҳнаткашлар” учун солиқларни оширмасликка ваъда берди.

“Сизга бу осон кечади, деб ваъда бермайман. Мамлакатни ўзгартириш тугмани босишга ўхшамайди. Бу қийин иш. Сабрли, қатъиятли ишланг ва биз олға силжиймиз”, — деган у.

Стармер Консерваторларнинг (Риши Сунак партияси) Руандага ноқонуний мигрантларни юбориш ҳақидаги мунозарали сиёсатидан воз кечишга ваъда берган. Аммо миграция муаммоси муҳим бўлгани сабабли янги бош вазир кичик қайиқларда Францияга ўн минглаб одамларнинг келишини тўхтатиш учун ечим топишга мажбур бўлади. 

Консерватив бош вазирларга ишончнинг сўниши

Сайловдаги ғалаба Стармер ва Лейборист учун ажойиб бурилишни англатади. Танқидчилар ва тарафдорлар айтганидек, атиги уч йил олдин экзистенсиал инқироз юз берган. Бир қатор консерватив жанжаллар — хусусан, COVID-19 карантини даврида Даунинг-стритда ўтказилган зиёфатлар ўша пайтдаги бош вазир Борис Жонсонга ишончни пасайтириб, унинг сўровномалардаги етакчилигини йўқ қилди.

Жонсон бошқа кўплаб инглиз сиёсатчилари каби Итон (мамлакатнинг 19 бош вазири шу мактабдан ўқиган) ва Оксфордда таҳсил олган. У ерда бўлажак бош вазир Девид Кемерон (амалдаги Британия ташқи ишлар вазири) билан дўстлашган. Жонсон 2008 йилда Лондон мэрлигига сайловда ғалаба қозонганидан сўнг мамлакат ташқарисида ҳам машҳурликка эришган.

У жиноятчиликка қарши кураш, арзон уй-жойлар қуриш, транспорт инфратузилмасидаги ўзгаришларни ўзининг лавозимдаги ютуғи деб билган. Хусусан, у велосипед ижарасини ташкил қилган ва шаҳар ҳокимиятига тез-тез велосипедда келган. Жонсон бош вазир бўлганидан кейин хавфсизлик нуқтайи назаридан велосипед ҳайдашни тўхтатган.

Борис кулгили вазиятларга тушиши билан ҳам машҳур. 2012 йилги Олимпиаданинг очилиш маросимида у осма тросда бир неча метр масофани босиб ўтмоқчи бўлганида, тросда осилиб қолган.

2016 йилдан 2018 йилгача Жонсон Тереза Мей кабинетида ташқи ишлар вазири бўлган. Кейинчалик бу лавозимидан истеъфога чиққан Жонсон парламентга қайтган ва 2019 йил 22 июлда Консервативлар партияси етакчиси сайловида ғалаба қозониб, бош вазир бўлган.

Борис Жонсон 2022 йил июль ойида, қатор жанжаллардан сўнг истеъфога чиққан эди. Сентябрь бошида Консерваторлар партияси янги сайловлар ўтказди, унда ўша пайтда Британия Ташқи ишлар вазирлигини бошқарган Лиз Трасс ғалаба қозонди. Бош вазир сифатида Трасс номақбул иқтисодий ислоҳотларни таклиф қилди ва 45 кундан кейин истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Эндиликда эса Риши Сунакнинг мағлубияти Консерватив партияга бўлган ишончга путур етганини кўрсатади.

Британия тарихида энг қисқа муддатга ҳукмронлик қилган бош вазир

Лиз Трасс Британия бош вазири лавозимига 2022 йилнинг 5 сентябрида сайланди. Аммо сайлов умумхалқ ўртасида эмас, Консерватив партиянинг 160 минг нафарга яқин аъзоси орасида кечди. Сабаби ўшанда партиянинг амалдаги етакчиси, собиқ бош вазир Борис Жонсон бир қатор можароли ҳолатлар сабаб истеъфо беришга мажбур бўлган.

Ҳукумат вакили сифатида 10 йилдан ортиқ фаолият юритиб келаётган сиёсатчи ҳеч қайси лавозимида узоқ вақт ишламаган. Аввал таълим соҳасида, сўнг озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ишлари бўйича давлат котиби лавозимида фаолият юритган. Собиқ бош вазир Тереза Мей даврида адлия вазирига айланган ва бу орқали мамлакат тарихидаги бу лавозимни эгаллаган биринчи аёл сиёсатчи бўлган.

• 2019 йилги умумий сайловларда консерваторлар ғалаба қозонганидан сўнг, бош вазир Борис Жонсон Трассни халқаро савдо котиби этиб тайинлаган. 2021 йилда эса у Британия ташқи ишлар вазири бўлган. Бош вазирликкача шу лавозимларни эгаллаганди.

Трасс молия вазири Квази Квартенг билан биргаликда солиқларни кескин камайтириш ва бошқа чораларни ўз ичига олган, радикал ислоҳотларга бой иқтисодий ривожланиш режасини тақдим этгач, фонд биржасида ваҳима бошланди.

Облигация ва акциялар тушиб кетди. Жамоатчилик норозиликлари авж олди. Миллий валюта — фунт стерлинг АҚШ долларига нисбатан рекорд даражада пасайди. Шу сабабли Трасс молия вазирини ишдан бўшатди ва ўзининг кўплаб режаларидан воз кечди. Кейинчалик ўзи ҳам истеъфога чиқди.

Риши Сунак

Риши Сунак илк бор 2015 йилда Буюк Британиянинг Жамоатлар палатасига сайланган. Уч йилдан сўнг у Тереза Мей ҳукуматида вазир ёрдамчиси лавозимини эгаллаган. 2019 йил июль ойида у Борис Жонсон ҳукуматида Британия Ғазначилигининг бош котиби этиб тайинланган. 2020 йил февраль ойида эса Сунак Британия молия вазири бўлган. Икки йилдан кейин у Британиянинг янги, 57-бош вазири этиб тайинланган эди.

Сунак ўз партиясидаги кўпчиликни май ойининг бошида муддатдан олдин сайлов эълон қилиб, ҳайратда қолдирди. Ўшанда Консерваторлар сўровномаларда лейбористлардан 20 баллга ортда эди.

“Биз ютқазишга лойиқ эдик. Консерватив партия чарчаган ва ғоялари тугаган кўринади. Афсуски, ҳаммаси Риши Сунакнинг айби эмас. Борис Жонсон ва Лиз Трасс партияни фалокатга олиб келди. Риши Сунак эса мағлуб бўлган одам”, — дейди Grassroots Conservatives ташкилоти раиси Эд Костелло.