Statistikaga ko‘ra, har beshinchi inson hayoti davomida saratonga chalinadi. 9 erkakdan, 12 ayoldan biri esa bu kasallik tufayli vafot etadi. Quyida onkolog shifokor Xamis Magomedova tez-tez uchraydigan saraton turlari va ularning oldini olish choralari haqida ma’lumot beradi.
2022-yilda JSST ma’lumotlariga ko‘ra, 20 million onkologik holat rasman qayd etilgan. Shifokorlarning sa’y-harakatlariga qaramay har yili 9,7 million odam mazkur kasallikdan vafot etadi.
Saratonning eng ko‘p uchraydigan turlari
- o‘pka saratoni - 2,5 million yangi holat;
- ayollarda ko‘krak bezi saratoni - 2,3 million holat;
- kolorektal saraton (yo‘g‘on ichak va uning o‘simtasi saratoni) - 1,9 million holat;
- prostata bezi saratoni - 1,5 million holat;
- oshqozon saratoni.
Olimlarning ta’kidlashicha, 2050-yilda 35 milliondan ortiq odam saratonga chalinishi mumkin, bu 2022-yilga nisbatan 77 foizga ko‘p.
Saraton tarqalishining sabablari
Xo‘sh, nega Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti kelajakka shunchalik pessimistik qaramoqda? Buning asoslari bor: aholi qariyapti, odamlar kam harakatlanadi, ko‘p spirtli ichimlik ichadi va chekadi, ko‘p miqdorda nosog‘lom ovqatlar iste’mol qilib, semizlikka chalinmoqda, iflos havoda nafas olmoqda.
Lekin ko‘p narsa o‘zimizga bog‘liq. Saraton turlarining tarqalishi o‘smaning biologiyasiga, insonning jinsiga va turmush tarziga bog‘liq.
Teri saratoni
Xamis Magomedova teri rakini onkologiyaning eng ko‘p tarqalgan turi deb alohida ta’kidlaydi.
Bu bo‘yicha aniq statistika yo‘q, chunki teri saratoni (melanomadan tashqari) umumiy hisob-kitoblarga kiritilmaydi. Teri saratoni (agar melanoma bo‘lmasa) davolanadi, metastaz bermaydi va 99% hollarda o‘limga olib kelmaydi.
Bazal hujayrali teri saratoni alomatlari — uzoq vaqt davomida ketmaydigan qizarish va terining quruqlashishidir. Melanoma — juda xavfli o‘sma turi. Bu kasallik odam tanasidagi xollar yomon o‘smaga aylanganda paydo bo‘ladi.
Dunyo bo‘ylab har yili taxminan 200 ming kishi melanomaga chalinadi. Bu saraton turi tez va ko‘p metastaz beradi, shu jumladan miyaga ham.
So‘nggi paytlarda shifokorlar teri saratoni holatlarining ko‘payishini quyoshda qorayish urfi bilan bog‘lashmoqda. Shuningdek, go‘zallik salonlarida ishlatiladigan ultrabinafsha nurlar bilan manikyur lampalari ham teri saratoni rivojlanishiga ta‘sir qilishi mumkin.
O‘pka saratoni
Butun dunyoda erkaklar o‘pka saratoni bilan ayollarga qaraganda ikki baravar ko‘proq kasallanadi.
Kasallik holatlarining 90% aynan chekish tufayli yuzaga keladi. Qolgan 10% esa zararli ishlab chiqarish joylarida ishlash, viruslar va ionlashtiruvchi nurlanish bilan bog‘liq.
Ko‘pchilik o‘ylaganidek, chilim va elektron sigaret chekish zararsiz emas, ular ham o‘pkada saraton xavfini ikki baravar oshiradi.
Simptomlari:
- doimiy yo‘tal;
- hansirash;
- ko‘krakda og‘riq;
- qonli yo‘tal;
- hech qanday sababsiz charchoq va vazn yo‘qotish.
Ko‘krak saratoni (sut bezi)
Bu ayollarda eng keng tarqalgan onkologik kasallikdir.
Ko‘krak bezi saratoni turli sabablarga ko‘ra paydo bo‘ladi. Eng avvalo, u gormonlarga bog‘liq, ya‘ni gormonlar muvozanatining buzilishi bilan bog‘liq. Bu buzilishlar noto‘g‘ri turmush tarzi, semizlik, estrogenning ortiqligi yoki irsiy omillar tufayli kelib chiqishi mumkin.
Alomatlari:
- ko‘krakda qattiqlik yoki o‘sma paydo bo‘lishi;
- ko‘krak shakli yoki hajmining o‘zgarishi;
- ko‘krak uchidan ajralmalar kelishi;
- ko‘krak terisining o‘zgarishi (qizarish, ichkariga tortilish).
Oshqozon saratoni
Oshqozon rakining sabablari me’da yarasi va Helicobakter pilori bakteriyasi, gastrit, muvozanatsiz parhez, semizlik, chekish va spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilishdir.
Alomatlari:
- ovqat hazm qilishning buzilishi;
- ishtaha va vazn pasayishi;
- tez to‘yish;
- ovqat paytida va undan keyin oshqozonda og‘riq paydo bo‘lishi;
- ko‘ngil aynishi
Kasallik o‘tib ketsa, qusish, qon ketishi, kuchli og‘riqlar paydo bo‘lishi mumkin.
Saratonni oldini olsa bo‘ladimi?
Bu usullar saraton xavfini 90% ga kamaytirishga yordam beradi:
- turmush tarzi;
- uyqu rejimi;
- ovqatlanish;
- sport va jismoniy faollik;
- stress bilan ishlash.
Saraton profilaktikasida muhim bo‘lgan gormonlardan biri — melatonin. Agar 22:00 va 23:00 orasida yotishga odatlanadigan bo‘lsangiz, tanangiz tabiiy ravishda “saraton oldini oluvchi” melatonin ishlab chiqaradi. Sun‘iy melatonin bunday ta‘sir ko‘rsatmaydi. Shuningdek, vaqtida tibbiy ko‘rikdan o‘tish muhim.
Izoh (0)