Birinchi ish kunidagi kuchaygan xavotir odamlarni nafaqaga chiqqandan keyin ham tark etmaydi, bu esa organizmning faoliyatida buzilishlarga sabab bo‘ladi. Britaniyalik olimlar dushanba kunlari odamlar haqiqatan ham yuqori darajadagi xavotirni his etishlarini va bu ularning hayot sifatiga qanday ta’sir ko‘rsatishini tekshirishga qaror qilishdi. Buning uchun ular o‘rganilayotgan inglizlar guruhining organizmida glyukokortikoidlarning umumiy ishlab chiqarilishini, shuningdek, haftaning kunlariga qarab ularning sochlaridagi stress gormoni kortizol miqdorini tahlil qilishdi.
Tajriba
Tadqiqot Buyuk Britaniyada 2002-yildan boshlab har ikki yilda bir marta o‘tkaziladigan aholining qarish jarayonlarini o‘rganish bo‘yicha keng ko‘lamli loyihaning bir qismi bo‘ldi. Unda 50 yosh va undan katta yoshdagi britaniyaliklar ishtirok etdi.
Demografik ma’lumotlar suhbat va so‘rovnomalar yordamida, biomarkerlar esa respondentlarning laboratoriyaga tashrifi paytida to‘plandi. Yetishmayotgan ma’lumotlar va kortikosteroid dori vositalarini qabul qilgan ishtirokchilar chiqarib tashlangandan so‘ng, yakuniy tanlov 3,5 mingdan sal ko‘proq odamni o‘z ichiga oldi.
Tajriba davomida quyidagi omillar hisobga olindi: jins, yosh, ta’lim darajasi, oilaviy holat, etnik kelib chiqish, chekish maqomi va iste’mol qilinayotgan dori-darmonlar soni, soch rangi, sochning bo‘yalgani yoki kimyoviy ishlov berilgani, ayollarda hayz davrining bosqichi hamda mavsum. Bularning barchasi sochdagi kortizol miqdoriga ta’sir ko‘rsatadi.
Natijalar
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, dushanba kunlari xavotirga tushgan odamlarning soch namunalarida kortizol darajasi boshqa kunlarda bezovtalik his qilganlarga nisbatan 23 foiz yuqori bo‘lgan. Bundan tashqari, ularda buyrak usti bezi, gipofiz va gipotalamus faoliyatida buzilishlar kuzatilgan. Shuningdek, dushanba kungi xavotirlanish va gipotalamus-gipofiz-buyrak usti bezlari tizimining nomutanosibligi o‘rtasidagi bog‘liqlik ishlaydigan va ishsiz britaniyaliklar orasida yaqqol namoyon bo‘lgan.
Shuningdek, aholi haqidagi muntazam to‘plangan ma’lumotlarning meta-tahlili shuni ko‘rsatdiki, dushanba kuni tasdiqlangan miokard infarkti va to‘satdan yurak to‘xtashi holatlari 19 foizga ortgan. Shu kuni o‘z joniga qasd qilish holatlari ham ko‘payadi.
Xulosalar
O‘tkazilgan tadqiqot natijasida “dushanba sindromi” paydo bo‘lishining biologik mexanizmlari ilmiy jihatdan tasdiqlandi. Bundan tashqari, britaniyalik olimlarning ishlari jiddiy surunkali kasalliklarning rivojlanishida stress va ma’lum bir kundagi ruhiy-hissiy holatning roli haqidagi bilimlarni kengaytirdi. Bu esa shifoxonalar va klinikalarga dushanba kunlari yurak-qon tomir kasalliklari sonining ko‘payishini inobatga olgan holda o‘z faoliyatini rejalashtirish imkonini beradi.
Tadqiqotning asosiy afzalliklari katta reprezentativ tanlov, shuningdek, gipotalamus-gipofiz-buyrak usti bezi tizimi faolligining murakkab ko‘rsatkichidan foydalanish bo‘ldi.
Izoh (0)