Allergiyalar — bahorda changdan aksirish yoki baʼzi ovqatlardan nafas olish qiyinlashishi odamning genlari va yashash muhiti ta’sirida paydo bo‘ladi. Agar egizaklardan birida nimagadir allergiya bo‘lsa, demak, ikkinchi egizak ham allergik bo‘ladimi? Maqolada shu haqda batafsil so‘z boradi.
Agar ikki odam ko‘proq umumiy omillarga ega bo‘lsa, ular bir xil narsalarga allergik bo‘lishi ehtimoli yuqori bo‘ladi.
Allergiyalar juda murakkab va ularning yuzaga kelishida ko‘plab omillar ishtirok etadi.
Allergiya nima?
Sizning immun tizimingiz himoya oqsillarini, ya’ni antitanachalarni ishlab chiqaradi. Ularning vazifasi — tanaga kiradigan zararli mikroblar yoki boshqa xavfli moddalarni aniqlab, hujum qilishdir.
Allergiya — bu tananing odatda zarar qilmaydigan moddani xavfli deb qabul qilishi hisoblanadi. Bunday moddalarga allergenlar deyiladi. Antitanachalar allergenlarga yopishib, immun tizimini ishga tushiradi. Bu jarayon aksirish, burun bitishi yoki oqishi, ko‘zlarning qichishi va yosh chiqishi, yo‘tal kabi alomatlarga olib keladi. Bu alomatlar bezovta qiluvchi, ammo ko‘pincha yengil bo‘ladi.
Allergiyalar ba’zan hayot uchun xavfli bo‘lgan anafilaksiya holatiga olib kelishi mumkin. Masalan, kimdir allergik bo‘lgan ovqatni yeb, bo‘g‘iz shishishi va toshma paydo bo‘lsa, bu anafilaksiya hisoblanadi.
Anafilaksiyani davolashda odatda epinefrin (adrenalin) gormoni muskulgacha yuboriladi. Allergiyaga chalingan odamlar favqulodda holatlar uchun o‘zlari epinefrin yuborish mumkin bo‘lgan avto-inyektor (shoshilinch dori yuborish moslamasi) olib yurishadi. Hozirda epinefrin burun spreyi ham mavjud bo‘lib, u ham juda tez ta’sir qiladi.
Odamlar tashqarida, masalan, o‘tlar yoki daraxt changi, ari chaqishi kabi narsalarga allergik bo‘lishi mumkin. Shuningdek uyda, masalan, uy hayvonlari yoki gilam va to‘shaklarda yashovchi changga allergik bo‘lish mumkin.
Allergiyaga sababchi bo‘lgan antitanachalar tanaga kirgan parazitlarni ham yo‘q qilishda yordam beradi.
Odamlar oziq-ovqat allergiyasiga ham chalinishi mumkin. Oziq-ovqat allergiyalari aholining 4 foizdan 5 foizgacha qismini ta’sir qiladi. Eng keng tarqalganlari — sut, tuxum, bug‘doy, soya, yong‘oq, baliq, dengiz mahsulotlari va kunjutdir. Ba’zan odamlar allergiyadan butunlay qutulib ketadi, ba’zida esa butun umr davom etadi.
Kimlar allergiyaga moyil?
Allergiyaga sababchi antitanachalar organizmga kirgan parazitlarni ham tozalaydi. Zamonaviy tibbiyot tufayli AQSHda odamlar parazitlar bilan kam duch keladi. Lekin antitanachalar hali ham kurashishga tayyor turadi.
Gigiyena va atrof-muhit ham allergiya rivojlanishiga ta’sir qilishi mumkin. Hayotingizning dastlabki davrlarida ko‘proq turli bakteriyalarga duch kelsangiz, allergiyaga chalinish ehtimolingiz kamayadi. Tadqiqotlarga ko‘ra, fermada ulg‘aygan, besh yoshgacha uy hayvoni bo‘lgan yoki ko‘p opa-singil, aka-ukalari bor bolalarda allergiya kamroq uchraydi. Emizish ham bolalarni allergiyadan himoya qiladi.
Shahar sharoitida ulg‘agan bolalar ko‘proq allergiyaga chalinadi, ehtimol bu havo ifloslanishi bilan bog‘liq. Shuningdek, doim chekuvchilar yonida bo‘lish ham xavfni oshiradi.
Bolalar oziq-ovqat allergiyasini oldini olish uchun ovqatlarni erta yoshda sinashlari kerak, kechiktirish yomonroq natija beradi. Ba’zan muayyan kasb vakillari kattalarda atrof-muhit allergiyasi rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Masalan, go‘zallik saloni xodimlari, nonvoylar va avtoservis ishchilari ishlatadigan kimyoviy moddalar tufayli allergiya paydo bo‘lishi mumkin.
Genetikaning roli
Ba’zi odamlarning allergiyaga chalinishida genetik omillar ham katta ahamiyatga ega. Agar ota-onada atrof-muhit yoki oziq-ovqat allergiyasi bo‘lsa, ularning farzandlari ham allergiyaga chalinish ehtimoli yuqoriroq.
Ayniqsa yer yong‘og‘iga nisbatan allergiya haqida gap ketganda, agar ota-ona yoki opa-aka yer yong‘og‘iga allergik bo‘lsa, bolaning ham unga allergik bo‘lish ehtimoli 7 baravar yuqori bo‘ladi.
Egizaklarda allergiyalar bir xil bo‘ladimi?
Egizaklar bir xil narsalarga allergik bo‘lishi mumkin, lekin har doim emas. Avstraliyadagi tadqiqotchilar egizaklarning 60-70 foiz atrof-muhit allergiyasiga ega ekanini aniqlashdi. Identik egizaklar fraternal egizaklarga qaraganda ko‘proq allergiyaga ega bo‘ladi.
Shuning uchun egizaklar bir xil narsalarga allergik bo‘lishi mumkin va ular bunga umumiy genlari va birga o‘sishi sababli moyil bo‘ladi. Ammo egizaklar avtomatik ravishda aynan bir xil allergiyaga ega bo‘lavermaydi.
Tasavvur qiling, ikki egizak tug‘ilib, turli oilalarda o‘sadi: biri ferma joyida hayvonlar bilan, ikkinchisi shahar markazida. Birining ota-onasi cheksa, boshqasining chekmaydi. Biri ko‘p aka-uka-singil bilan yashasa, ikkinchisi yolg‘iz farzand bo‘lsa. Ular albatta turli allergiyalarga ega bo‘lishi yoki umuman allergiyaga chalinmasligi mumkin.
Izoh (0)