BMT-ayollar tuzilmasining ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yil oktyabr oyida G‘azoda urush boshlanganidan beri har soatda o‘rtacha 28 000 dan ortiq ayol va qiz halok bo‘lmoqda. Ya’ni har soatda bittadan ayol vafot etadi, bu esa G‘azoni xotin-qizlar uchun dunyodagi eng xavfli hududlardan biriga aylantirdi.
Minglab ayollar jarohatlangan, ulardan deyarli 1 million nafari uyini tark etishga majbur bo‘lgan. Isroil qamali ostida oziq-ovqat, ichimlik suvi va tibbiy yordam tobora tanqis bo‘lib borar ekan, aholi uchun omon qolish har kuni takrorlanadigan kurashga aylangan. Afsuski, bu kurashning og‘irligi ayollar va qizlar yelkasiga tushmoqda.
BMTning inson huquqlari bo‘yicha mustaqil ekspertlar guruhiga ko‘ra, G‘azoda hozirda taxminan 13 000 ayol oilasining yagona boquvchisiga aylangan, ular farzandlariga yetarli boshpana va zarur vositalarsiz g‘amxo‘rlik qilishga majbur.
2024-yil 21-may kuni ekspertlar BMT Xavfsizlik kengashiga murojaat qilib, Isroilning G‘azo aholisi, ayniqsa, ayollar va qizlarga qarshi olib borayotgan vahshiy hujumlarini qoraladi:
“Ayollar, qizlar va butun boshli jamiyat hozirda boshidan kechirayotgan vayronagarchiliklar tasodifiy emas. Bu Isroilning ataylab olib borayotgan siyosati va harakatlarining oqibatidir”.
“Yuzlab ayollar va qizlarning o‘ldirilishini Falastin xalqini butunlay yoki qisman yo‘q qilishga qaratilgan reja, deb baholash mumkin”.
-ETJoQiY7.avif)
Isroil 2023-yil 7-oktyabrda HAMASning Isroil janubiga hujumiga javoban G‘azoda harbiy harakatlarni boshladi, unda asosan tinch aholi vakillari bo‘lgan 1200 kishi halok bo‘ldi va ko‘pchiligi isroillik bo‘lmagan 250 ga yaqin odam garovga olindi.
Mahalliy sog‘liqni saqlash idoralari ma’lumotlariga ko‘ra, o‘shandan beri G‘azoda kamida 56 ming falastinlik halok bo‘lgan. Isroil esa tinch aholini qasddan nishonga olmayotganini da’vo qilmoqda va HAMASni G‘azo aholisidan jonli qalqon sifatida foydalanishda ayblamoqda.
Gumanitar yordam va savdo yo‘llarining yopilishi Falastin hududini ocharchilik yoqasiga olib keldi. O‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha xalqaro harakatlarga qaramay, mojarolar G‘azoni vayronaga aylantirib, dunyodagi eng og‘ir ijtimoiy falokatlardan birini keltirib chiqardi.
Oxfam tashkilotining gender masalalari bo‘yicha mintaqaviy koordinatori Xadil Qazzazning Arab News nashriga aytishicha, G‘azo aholisining uchdan ikki qismi, ya’ni 1,7 million kishi hozirda atigi 69 kv/km maydonda yashamoqda, bu sektor hududining beshdan biridan ham kam.
Odamlar bilan to‘lib-toshgan chodirlar va qochqinlar uchun lagerlarda shaxsiy makon degan tushuncha deyarli yo‘q. Oilani boqish tashvishi ko‘proq ayollar zimmasiga tushgan, suv tanqisligi esa aynan ularga og‘ir ta’sir qilmoqda.
“Ayollar quyosh tig‘ida soatlab suv uchun navbat kutadi, sanitariya sharoitining yo‘qligi esa sog‘liq uchun turli xavflarni keltirib chiqarmoqda. Bunday sharoit xotin-qizlarning og‘ir infeksiyalarga chalinishiga olib kelmoqda”, deydi Qazzaz.
2024-yil may oyida Oxfam yetib borgan lagerlarda suv tarqatish markazlari ba’zida 1 kilometr uzoqlikda joylashgan bo‘lib, ayollar va qizlar suv uchun kuniga 3 soatgacha vaqt sarflashgan. Bu erkaklar va o‘g‘il bolalarga qaraganda ancha ko‘p (1,7 soat).
Ammo muammo faqat suvda emas. Oziq-ovqat xavfsizligi tobora yomonlashmoqda. Oxfam kuzatgan joylarning 90 foizida aholining, ayniqsa, ayollar boshchiligidagi oilalarning to‘yib ovqatlanmayotgani qayd etilgan.
Ayollar bolalarining to‘yib ovqatlanishi uchun o‘zlari hech narsa yemayapti. Ularning aksariyati oilani saqlab qolish uchun sog‘lig‘ini xavf ostiga qo‘ymoqda. Oziq-ovqat yordami kelganda ayollar farzandlaridan qolgan narsani yeydi, yoki umuman ovqat olmaydi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, bugungi kunda 71 ming bola va 17 mingdan ortiq ayollar kuchli charchoq va ochlik tufayli tibbiy davolanishga muhtoj. Bu fojianing ko‘lamini kengroq ko‘rsatadi va uzluksiz ijtimoiy yordam zarurligini yana bir bor ta’kidlaydi.
“Hatto oziq-ovqat bor joylarda ham ayollar yoqilg‘i yo‘qligi sababli ochiq olovda pishirishga majbur. Bu esa sog‘liq uchun xavfni oshiradi va ovqat tayyorlash vaqtini uzaytiradi”, deydi Qazzaz.
Ayniqsa, homilador va emizikli ayollar o‘ta zaif bo‘lib, ularning ko‘pchiligi to‘yib ovqatlanmaslikdan aziyat chekmoqda.
2023-yil oktyabrdan beri G‘azoda homiladorlikning to‘xtab qolishi (bolaning tushishi) 300 foizga oshgan. Erta tug‘uruqlar, onalar o‘limi holatlari ko‘paygan. Ko‘p ayollar tibbiy yordam olmasdan tug‘ishga majbur bo‘lgan.
“Yosh onalarga deyarli yordam berilmaydi, ayollar chodirlarda, malakali shifokor yordamisiz, toza materiallar va hatto og‘riq qoldiruvchi vositalarsiz tug‘ishga majbur bo‘lmoqda”, qo‘shimcha qildi Qazzaz.
Tibbiyot xodimlari bu ma’lumotlarni tasdiqlamoqda.
Kanadalik hamshira, “Chegara bilmas shifokorlar” (Médecins Sans Frontières — MSF) tashkiloti a’zosi Denis Potvinning so‘zlariga ko‘ra, G‘azodagi sharoit barcha uchun og‘ir, ammo homilador ayollar uchun ayniqsa xavflidir:
“So‘nggi kunlarda gumanitar yordam yo‘laklaridan kirayotgan oziq-ovqat miqdori yetarli bo‘lmayapti, bundan, ayniqsa, homiladorlar va bolalar jabr ko‘rmoqda. Ko‘plab ayollar tug‘uruq jarayonini uyda o‘tkazishga majbur bo‘lmoqda yoki shifoxonaga kelishga ulgurmay, og‘ir holatda qolmoqda. Akusherlarimiz tunlari uy tug‘uruqlariga borishga majbur bo‘lmoqda”, deydi Potvin.
Doimiy ko‘chish, xavfsizlik va transportning mavjud bo‘lmagani tufayli tibbiy xodim kelishi imkonsiz bo‘lmoqda. Homiladorlik davridagi tekshiruvlar esa butunlay to‘xtatilgan. Ko‘plab klinikalar yopilib ketgan.
Potvin jahon hamjamiyatini Falastindagi homilador ayollarning nihoyatda zaif ahvolda qolganini tan olishga chaqirmoqda:
“Tasavvur qiling: siz homiladorsiz, chodirda yashaysiz, hech qanday yordam yo‘q. So‘ng tibbiy xodimsiz tug‘asiz, oilani boqishingiz, suv topishingiz va hech bo‘lmasa minimal gigiyenani saqlashingiz kerak. Bu holatda tirik qolishning o‘zi katta mehnat talab etadi”.
Nogironligi bor ayollar va qizlar yanada katta xavf ostida, ular e’tiborsizlik, zo‘ravonlikka uchramoqda va hatto oziq-ovqatdan mahrum bo‘lish holatlari kuzatilmoqda.
Oxfam’ning tahliliga ko‘ra, taxminan, 690 000 nafar reproduktiv yoshdagi ayol va qizlar toza suv va gigiyena uchun zarur sharoitlardan mahrum bo‘lgan.
Masalan, G‘azoda beriladigan suv har bir insonga kuniga atigi 6,6 litrga to‘g‘ri kelmoqda — bu xalqaro minimal me’yordan ikki barobar kamdir. Ayrim hollarda ming odam bitta hojatxonadan foydalanishga majbur.
Logistika bilan bog‘liq muammolarga qaramay, BMT reproduktiv salomatlik ehtiyojlari uchun yordam berishda davom etmoqda.
2023-yil oktyabrdan buyon 300 000 dan ortiq ayol va qizga ikki oylik gigiyenik vositalar to‘plami yetkazilgan. 12 000 dan ortiq yosh onaga tug‘uruqdan keyingi parvarish uchun zarur buyumlar topshirilgan.
Yaqinlar haqida qayg‘urish, ochlik va xavfli sharoitda yashash — bularning barchasi ayollar ruhiyatiga o‘ta salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ruhiy salomatlik muammolari esa kuchaymoqda: ayollar va qizlar stress, xavotir va depressiyadan aziyat chekmoqda. Ayrim oilalar esa iqtisodiy yukni kamaytirish uchun qizlarni erta turmushga uzatmoqda. Oilalarda zo‘ravonlik holatlari ham ortmoqda.
Mutaxassislar fikricha: faqat o‘t ochishni to‘xtatish G‘azodagi ayollar va qizlarga erkin nafas olish imkonini beradi.
“Urushni to‘xtatish, shifoxonalarga kirishni tiklash, tibbiyot xodimlari faoliyatini yo‘lga qo‘yish, oziq-ovqat, dori-darmon va gigiyenik vositalar yetkazilishini ta’minlash kabilar ayollarga katta yengillik beradi”, deydi Qazzaz.
Agar BMT Xavfsizlik kengashi bu darajadagi qonunga xilof ishlarga ko‘z yumaversa, xalqaro huquq tushunchasi qadrsizlanib, hech qanday ahamiyatga ega bo‘lmay qoladi.
Izoh (0)