Qayta tiklanadigan energiya manbalari ichida 2023-yilda quyosh energiyasi yetakchilik qildi. O‘tgan yillar davomida gidroenergetika bu borada yetakchi edi. “Chegara bilmas daryolar” xalqaro ekologik koalitsiyasi ekspertlari o‘zining tegishli hisobotini e’lon qildi.
Ekspertlarga ko‘ra, Markaziy Osiyo mamlakatlarida elektroenergetikani rivojlantirish strategiyasini tanlashda yangi statistik hisob-kitoblar dolzarbdir. O‘tgan 2023-yilda quyosh fotovoltaiklari qayta tiklanadigan energiya manbalarining barcha turlari orasida yetakchiga aylandi. Uning global qayta tiklanadigan energiya parkidagi ulushi 37 foizni tashkil qildi.
2023-yil davomida qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish texnologiyalarini qo‘llash bo‘yicha yangi rekord o‘rnatildi. Yil davomida dunyo bo‘ylab 473 gigavatt qayta tiklanadigan energiya o‘rnatildi, bu esa dunyoning qayta tiklanadigan energiyaning umumiy quvvatini 3,870 gigavattga yetkazdi. 2023-yilda ishga tushirilgan yangi elektr quvvatlarining 86 foizi qayta tiklanadigan energiya manbalari hissasiga to‘g‘ri keldi.
Afsuski, dunyoning turli burchaklarida qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishning o‘sishi notekis: masalan, Xitoy o‘tgan yili 297 gigavatt qayta tiklanadigan energiyani joriy qildi, bu Afrikaning barcha mamlakatlarida atigi 2,7 gigavattni tashkil qiladi.
Bu bo‘shliq nafaqat rivojlanayotgan mamlakatlarning qashshoqligi, balki milliy energetika tizimlarini noto‘g‘ri rejalashtirish va boshqarish bilan ham izohlanadi, bu esa surunkali qoloqlikka olib keladi. Bunday mamlakatlarning rasmiylari ko‘pincha qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirishga konservativ tarzda tayanadi. Garchi bu barqaror rivojlanish maqsadlariga aniq zid bo‘lsa-da, — deyiladi hisobotda.
Ekspert Qirg‘izistonni misol qilib keltirdi, yaqinda respublika rahbari Sadir Japarov Qambarota GES 1ni, shuningdek, respublikaning barcha yirik daryolarida gidroelektr stansiyalar kaskadlarini qurish uchun davlat qarzini 15 milliard AQSH dollarga (bu butun mamlakat yalpi ichki mahsulotidan ko‘p) oshirishdan qo‘rqmaslikka chaqirdi.
Tojikistonda yagona Rog‘un GES qurilishi yarim asrga cho‘zildi, milliy g‘oya o‘rnini bosdi va GES qurilishi qiymati butun mamlakat yalpi ichki mahsulotidan oshib ketdi.
Shunisi e’tiborga loyiqki, Qirg‘iziston ham, Tojikiston ham mamlakatda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 80-90 foizini sobiq sovet GESlaridan oladi. Ammo ular daryo oqimining notekisligi tufayli mavsumiy energiya tanqisligidan aziyat chekmoqda — bu notekislik iqlim o‘zgarishi tufayli yildan-yilga yomonlashib bormoqda.
Markaziy Osiyo mamlakatlari taraqqiyoti to‘xtab qolishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun eng og‘ir ahvoldan chiqib, eng tejamkor texnologiyalarga asoslangan diversifikatsiyalangan energetika tizimlarini kompleks rivojlantirishga kirishish kerak, — deydi Atrof-muhitni muhofaza qilish “Chegara bilmas daryolar” koalitsiyasi mintaqaviy direktori Aleksandr Kolotov.
Hozirda yangi GESlar arzon energiya ishlab chiqaruvchilar sifatida quyosh va shamol stansiyalariga nisbatan raqobatni boy bermoqda. Chunki ularning qurilishi 2-4 barobar arzon, 3-9 baravar kam vaqt talab etadi.
Qayta tiklanuvchi energiya manbalari xalqaro agentligining (IRENA) so‘nggi statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda butun dunyo bo‘ylab rekord darajadagi past gidroenergetika quvvati ishga tushirildi — 30 mamlakatda taxminan 7 gigavatt. Bu qayta tiklanadigan energiya manbalarining yillik umumiy o‘sishining arzimagan 1,5 foizini tashkil etdi.
Shu tariqa gidroenergetika global energetika maydonidan asta-sekin chiqib bormoqda: 2014-yildan beri dunyoda gidroenergetika quvvatlarining yillik ishga tushirilishi olti baravar kamaydi, GESlar qurish bo‘yicha jahonda yetakchi bo‘lgan Xitoyda esa ishga tushirilgan yangi gidroenergetika ishlab chiqarish hajmi o‘n barobar pastladi.
Izoh (0)