Қайта тикланадиган энергия манбалари ичида 2023 йилда қуёш энергияси етакчилик қилди. Ўтган йиллар давомида гидроэнергетика бу борада етакчи эди. “Чегара билмас дарёлар” халқаро экологик коалицияси экспертлари ўзининг тегишли ҳисоботини эълон қилди.
Экспертларга кўра, Марказий Осиё мамлакатларида электроэнергетикани ривожлантириш стратегиясини танлашда янги статистик ҳисоб-китоблар долзарбдир. Ўтган 2023 йилда қуёш фотоволтаиклари қайта тикланадиган энергия манбаларининг барча турлари орасида етакчига айланди. Унинг глобал қайта тикланадиган энергия паркидаги улуши 37 фоизни ташкил қилди.
2023 йил давомида қайта тикланадиган энергия ишлаб чиқариш технологияларини қўллаш бўйича янги рекорд ўрнатилди. Йил давомида дунё бўйлаб 473 гигаватт қайта тикланадиган энергия ўрнатилди, бу эса дунёнинг қайта тикланадиган энергиянинг умумий қувватини 3,870 гигаваттга етказди. 2023 йилда ишга туширилган янги электр қувватларининг 86 фоизи қайта тикланадиган энергия манбалари ҳиссасига тўғри келди.
Афсуски, дунёнинг турли бурчакларида қайта тикланадиган энергия ишлаб чиқаришнинг ўсиши нотекис: масалан, Хитой ўтган йили 297 гигаватт қайта тикланадиган энергияни жорий қилди, бу Африканинг барча мамлакатларида атиги 2,7 гигаваттни ташкил қилади.
Бу бўшлиқ нафақат ривожланаётган мамлакатларнинг қашшоқлиги, балки миллий энергетика тизимларини нотўғри режалаштириш ва бошқариш билан ҳам изоҳланади, бу эса сурункали қолоқликка олиб келади. Бундай мамлакатларнинг расмийлари кўпинча қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантиришга консерватив тарзда таянади. Гарчи бу барқарор ривожланиш мақсадларига аниқ зид бўлса-да, — дейилади ҳисоботда.
Эксперт Қирғизистонни мисол қилиб келтирди, яқинда республика раҳбари Садир Жапаров Қамбарота ГЕС 1ни, шунингдек, республиканинг барча йирик дарёларида гидроэлектр станциялар каскадларини қуриш учун давлат қарзини 15 миллиард АҚШ долларга (бу бутун мамлакат ялпи ички маҳсулотидан кўп) оширишдан қўрқмасликка чақирди.
Тожикистонда ягона Роғун ГЕС қурилиши ярим асрга чўзилди, миллий ғоя ўрнини босди ва ГЕС қурилиши қиймати бутун мамлакат ялпи ички маҳсулотидан ошиб кетди.
Шуниси эътиборга лойиқки, Қирғизистон ҳам, Тожикистон ҳам мамлакатда ишлаб чиқарилган электр энергиясининг 80-90 фоизини собиқ совет ГЕСларидан олади. Аммо улар дарё оқимининг нотекислиги туфайли мавсумий энергия танқислигидан азият чекмоқда — бу нотекислик иқлим ўзгариши туфайли йилдан йилга ёмонлашиб бормоқда.
Марказий Осиё мамлакатлари тараққиёти тўхтаб қолишига йўл қўймаслик учун энг оғир аҳволдан чиқиб, энг тежамкор технологияларга асосланган диверсификацияланган энергетика тизимларини комплекс ривожлантиришга киришиш керак, — дейди Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш “Чегара билмас дарёлар” коалицияси минтақавий директори Александр Колотов.
Ҳозирда янги ГЕСлар арзон энергия ишлаб чиқарувчилар сифатида қуёш ва шамол станцияларига нисбатан рақобатни бой бермоқда. Чунки уларнинг қурилиши 2-4 баробар арзон, 3-9 баравар кам вақт талаб этади.
Қайта тикланувчи энергия манбалари халқаро агентлигининг (IRENA) сўнгги статистик маълумотларига кўра, 2023 йилда бутун дунё бўйлаб рекорд даражадаги паст гидроэнергетика қуввати ишга туширилди — 30 мамлакатда тахминан 7 гигаватт. Бу қайта тикланадиган энергия манбаларининг йиллик умумий ўсишининг арзимаган 1,5 фоизини ташкил этди.
Шу тариқа гидроэнергетика глобал энергетика майдонидан аста-секин чиқиб бормоқда: 2014 йилдан бери дунёда гидроэнергетика қувватларининг йиллик ишга туширилиши олти баравар камайди, ГЕСлар қуриш бўйича жаҳонда етакчи бўлган Хитойда эса ишга туширилган янги гидроэнергетика ишлаб чиқариш ҳажми ўн баробар пастлади.
Изоҳ (0)